Kazimirski (Kazimierski) Mikołaj h. Bibersztein (zm. 1598), arianin, działacz sejmikowy i poseł sejmowy. Pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej (spowinowaconej z mieszczaństwem) z pogranicza woj. krakowskiego i sandomierskiego. Jego ojciec Tomasz miał cząstki 3 wsi w rejonie dolnego Dunajca, a pozostawił 7 synów; matką była Barbara Gołuchowska. K-ego mylono z innym Mikołajem Kazimierskim, synem Jana, starosty latowickiego, i Urszuli Gosławskiej. W r. 1569 gospodarował K. w cząstce wsi Janowice (koło Lusławic, majątku swych bliskich krewnych Błońskich), gdzie wyróżnił się awanturnictwem wobec sąsiadów. W r. 1575 lub wcześniej ożenił się z Jadwigą Glińską, córką Bartłomieja, ale godną swych ambicji podstawę materialną uzyskał dopiero po ślubie z córką woj. lubelskiego Mikołaja Firleja, katoliczką Elżbietą, która w podziale z r. 1593 otrzymała miasto Lubartów (Lewartów) oraz ponad 10 wsi i 6 folwarków. Będąc arianinem, umożliwił dalszy rozwój Lubartowa jako ośrodka braci polskich. Protektor i wizytator tamtejszej szkoły, wpływał na przystosowywanie nauczania w dziedzinie prawa i retoryki do potrzeb szlachty, choć nie przejawiał dostatecznej pieczy materialnej nad ariańskim gimnazjum. Był również zapewne patronem zboru w swej posiadłości Sudoł. Pod koniec życia posiadał jeszcze Łopuszne na Podhalu, tolerując tam istnienie kościoła katolickiego.
K. rozpoczął karierę polityczną w r. 1575, wchodząc do sądu ultimae instantiae woj. krakowskiego i prawdopodobnie jako poseł na generał korczyński. Posłował z tego województwa na sejmy w r. 1585 (już wtedy określono go jako sędziwego), 1587 (konwokacyjny i elekcyjny), 1590, 1590/1, 1592, 1593, 1596, 1597 i 1598. Przez cały ten czas odgrywał rolę głównego trybuna szlacheckiego na sejmikach proszowskich i jednego z czołowych opozycjonistów sejmowych. Działając jako agent (zwykle pewno płatny) poszczególnych grup politycznych, potrafił dzięki temperamentowi oraz zdolnościom oratorskim i prawniczym przedstawić się szlachcie jako niezłomny obrońca jej wolności, a w końcu zapewne sam uwierzył w swą misję. Na sejmiku proszowskim w listopadzie 1584 r. wygłosił K. długą mowę przeciwkrólewską i został wybrany za sprawą Zborowskich posłem. Na sejmie wystąpił w obronie Zborowskich. Obraził kanclerza Jana Zamoyskiego i króla Stefana Batorego. Był także jednym z protestujących, którzy nie dopuścili do uchwalenia konstytucji sejmowych.
W okresie elekcji 1587 r. pozostał zażartym wrogiem zmarłego króla i Zamoyskiego, ale w sprawie kandydatów do tronu wahał się, pośrednicząc w rokowaniach miedzy Zborowskimi a kanclerzem. Początkowo głosował za Piastem, a potem za Fiodorem (zwolennikiem kandydatury moskiewskiej był może już w 1575), podkreślając jednak, że nie ma zasadniczych obiekcji wobec Habsburgów i Zygmunta Wazy. Kiedy elekcyjne koło Zborowskich decydowało się na wybór Maksymiliana Habsburga, przeszedł – aby nie stracić popularności – do koła litewskiego, a potem do neutralistów, głosząc potrzebę trzeciej elekcji. Na zjeździe w Wiślicy (październik 1587) występował przeciw Zamoyskiemu w obronie Zborowskich. W t. r. został mianowany przez sejm konwokacyjny rewizorem solnym, a przez sejmik proszowski delegatem do zbadania sprawy zniszczenia zboru ewangelickiego w Krakowie. W następnych latach wspólnie ze Spytkiem Jordanem przewodził dochodzącej aż do zbrojnych wystąpień opozycji antykanclerskiej i współpracował z maksymilianistami, choć nie przyznawał się do tego z obawy przed utratą popularności wśród szlachty. Szczególnie aktywnie działał na korzyść Maksymiliana w r. 1590, protestując na sejmie 1590/1 r. przeciw jego ekskluzji od tronu, uzasadniając prawowitość samowolnych zjazdów i przewodząc im na terenie woj. krakowskiego oraz namawiając szlachtę do niepłacenia pogłównego. W r. 1591 zdradził swych austriackich mocodawców, przekupiony podobno przez Zamoyskiego, który go chciał pozyskać już w r. 1590.
W l. 1591/2 uczestniczył w zjazdach różnowierczo-opozycyjnych, odznaczając się płomienną wymową. Szczególną rolę odegrał na zjeździe w Chmielniku (lipiec 1591), gdzie proponował detronizację Zygmunta III, na pierwszym zjeździe radomskim (wrzesień 1591), którego był marszałkiem, i na zjeździe lubelskim (kwiecień 1592), gdzie czytał «kartę» imieniem woj. krakowskiego. Działając jako «popularysta», szczególnie ostro występował w obronie tolerancji wyznaniowej oraz przeciwko jezuitom i Zygmuntowi III. W okresie sejmu inkwizycyjnego (wrzesień–październik 1592) ujawniał intrygi Habsburgów i związki z nimi króla, pokazując publicznie swą korespondencję z cesarzem. W r. 1593 nie był wyjątkowo opozycjonistą, występując w obronie uchwal sejmu, zgodnie z interesami Zamoyskiego i tolerancji wyznaniowej. Już jednak w r. 1596 protestował przeciwko uchwałom sejmu z t. r. wraz z innymi stałymi opozycjonistami krakowskimi. Na sejmie 1597 r., broniąc przywilejów szlacheckich, protestował przeciw podatkom i zbrojeniom (był niechętny antytureckiej lidze z Austrią) i przyczynił się do rozejścia sejmu bez uchwał. W tym okresie zbliżył się do obrońcy prawosławia ks. Konstantego Ostrogskiego, choć ze względu na zachowanie pełnej wolności szlacheckiej występował przeciw ustawie broniącej przed tumultami religijnymi. W r. 1597 postulował likwidację kozaczyzny i umocnienie poddaństwa chłopów. Zmarł w Warszawie 22 IV 1598 r. (po zakończeniu sejmu), przeszedłszy w czasie śmiertelnej choroby pod wpływem P. Skargi na katolicyzm. Powołując się na ostatnią wolę K-ego Firlejowie i jego brat bp kijowski Krzysztof przywrócili wiarę katolicką w Lubartowie (gdzie K. został pogrzebany) i starali się w niej wychować siedmioro dzieci zmarłego: Piotra, Jana, Mikołaja, Tomasza, Andrzeja, Annę i Izabellę. Pozostała po nim opinia nieustraszonego szermierza wolności, powtarzana przez następne pokolenia szlacheckie. Kontynuatorem działalności Piotra i Mikołaja Kazimirskich był ich młodszy przyrodni brat (z drugiej żony ojca) Stefan, również arianin, radykalny, antyregalistyczny działacz w okresie rokoszu Zebrzydowskiego, a niekarny rotmistrz w czasie Dymitriady (żył jeszcze w 1610).
Enc. Org.; PSB, VII 12, 14; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki; Paprocki; Uruski; – Bukowski J., Dzieje reformacji w Polsce, Kr. 1883 I; Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska 1370–1632, W. 1934; Dzieduszycki M., Piotr Skarga i jego wiek, Kr. 1850 II 337–8; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem XVI–XVII w., L. 1933; Kot S., Szkoła lewartowska, „Muzeum” T. 3: 1910 Dod. 6; Kurdybacha L., Z dziejów pedagogiki ariańskiej, W. 1958; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego (1589–1592), Kr. 1939; tenże, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Macůrek J., Diplomatické poslani Jana Duckera v Polsku roku 1591, Praha 1930; tenże, Dozvuky polského bezkrálovi z roku 1587, Praha 1929; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, Kr. 1860; „Reform. w Pol.” T. 7–8: 1935–6; Rościszewska Z., Lewartów, L. 1932 s. 28–9; Urban W., Skład społeczny i ideologia sejmiku krakowskiego w latach 1572–1606, „Przegl. Hist.” T. 44: 1953 z. 3 s. 323–7, 331; Załęski, Jezuici, IV; – Akta sejmikowe woj. krak., I; Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1915 XV cz. 1; Arch. Kom. Prawn., Kr. 1909 VIII cz. 2 s. 58; Arch. Zamoyskiego, IV; Bielski, Kronika, 1551–2, 1586–7, 1607, 1662, 1699; Cichocki K., Alloquiorum Osieciensium… libri quinque, Kr. 1615 s. 126–7; Collectanea vitam resque gestas Ioannis Zamoyski… illustrantia, Ed. A. Działyński, Posnaniae 1861 s. 117; Diariusz zjazdu protestantów w Radomiu 1591 r., Wyd. W. Zakrzewski, Arch. Kom. Hist., Kr. 1902 IX; Heidenstein R., Dzieje Polski, Pet. 1867 II 238–9, 254, 256; Kronika mieszczanina krakowskiego z lat 1575–1595, Wyd. H. Barycz, Kr. 1930; Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, Oprac. R. Żelewski, Kr. 1962, Mater. Kom. Nauk Hist., 6; Matricularum summ., IV; Script. Rer. Pol., VII, XI, XIV, XVIII, XX, XXI; Vol. leg., II 1063; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, Amstelodami 1679 s. 530, 535; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Sandecensia t. 12 s. 155–6, Castr. Biecensia t. 17 s. 378, t. 19 s. 797, 824, 863, 941–3, 1002, Terr. Cracoviensia t. 43 s. 450–1, 476–7, t. 44 s. 187–8, t. 45 karta tytułowa, s. 39–40, 443–5, 500, 643–6, 713–9, 792–4, 806–7, 894–6; Arch. Kurii Metrop. w Kr.: Wizytacje z depozytu kapituły 5 k. 58 v.–59 v.; B. Czart.: rkp. 1621; AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V teka 146 nr 6574 (autograf).
Wacław Urban