Kotkowski (Kotochowski) Mikołaj h. Ostoja lub Gryf (ok. 1550–ok. 1603), podczaszy sieradzki, poseł sejmowy. Był synem Piotra, dworzanina królewskiego, dziedzica Rudołtowic (dziś Rdułtowice) i Kotkowa w woj. sieradzkim, właściciela (od r. 1547) Gołyszyna w woj. krakowskim, i Ewy. K. studiował w Tybindze (1558), Bazylei, dokąd przybył w końcu 1558 r. wraz z grupą szlachty pod opieką preceptora Wojciecha Sylviusa, a następnie w l. 1563–4 w Lipsku. W r. 1564 został przy poparciu woj. lubelskiego Jana Firleja dworzaninem królewskim z prawem do 5 koni. K. pisał się m. in. z Rudołtowic i ok. r. 1578 został podczaszym sieradzkim. Równocześnie posiadał po ojcu wieś Gołyszyn oraz wsie Kotowa (Chotowa) i Głowaczowa w woj. sandomierskim (pow. pilzneński) i swoją działalność polityczną związał z województwami: krakowskim i sandomierskim.
W r. 1573 był K. jednym z członków świty starosty odolanowskiego Jana Zborowskiego, udającego się z poselstwem do Francji po Henryka Walezego. Uczestniczył następnie, prawdopodobnie jako poseł sandomierski, w sejmie konwokacyjnym w r. 1574 i być może, że to on właśnie podpisał 31 XII 1575 r. akt elekcji cesarza Maksymiliana II na króla polskiego. Z woj. krakowskiego posłował po raz pierwszy na sejm jesienny 1576 r. W dwa lata później był jednym z posłów posejmowego sejmiku proszowskiego (16 IV 1578) do króla Stefana Batorego do Sandomierza, aby wyjaśnić przyczyny odmowy uchwalenia poboru przez woj. krakowskie. W czasie trzeciego bezkrólewia podpisał konfederację woj. krakowskiego, sandomierskiego i lubelskiego 27 XII 1586 r. Dn. 8 V 1587 r. wziął udział w okazowaniu woj. sandomierskiego pod Pokrzywnicą, 19 IX podpisał uchwałę sejmiku opatowskiego o udaniu się na zjazd do Wiślicy, 8 X był pod Wiślicą i podpisał «Poparcie wolnej elekcji króla Zygmunta». Uczestniczył następnie (zapewne jako poseł sandomierski) w sejmie koronacyjnym w r. 1587/8; został wówczas wyznaczony jako jeden z ośmiu deputatów izby poselskiej do zasiadania w sądach królewskich przeciw winnym rozerwania elekcji i wojny domowej. Z woj. krakowskiego posłował na sejmy 1590 i 1590/1 r. Ostatni ślad publicznej działalności K-ego to udział w sejmiku deputackim w Proszowicach 5 IX 1597 r., przy czym w aktach sejmikowych określono go mylnie jako pisarza ziemi sieradzkiej. K. prowadził sprawy majątkowe osobiście jeszcze w r. 1599, i do końca używał tytułu podczaszego sieradzkiego. Współcześnie występował w ziemi sieradzkiej inny Mikołaj Kotkowski, w r. 1587 podstoli sieradzki. K. nie żył już w maju 1603 r., kiedy to jego synowie dokonali podziału dóbr.
Studia w ośrodkach protestanckich, spory z duchowieństwem, jakie K. prowadził, i jego powiązania z różnowierczą szlachtą wskazują, że K. był różnowiercą, najpewniej kalwinem, chociaż w ruchu reformacyjnym nie odegrał poważniejszej roli. Żonaty był z Anną Gołuchowską, córką Andrzeja, podkomorzego sandomierskiego oraz działacza kalwińskiego, i miał z nią dziewięciu synów: Piotra, Andrzeja, Mikołaja, Zygmunta, Stanisława, Krzysztofa, Samuela, Jakuba i Aleksandra, z których Mikołaja, Stanisława i Krzysztofa spotykamy później na synodach kalwińskich, a Zygmunta wśród działaczy sejmikowych woj. krakowskiego.

Estreicher, XXXIV 18; Boniecki; Konarski Sz., Szlachta kalwińska w Polsce, W. 1938; Uruski, (dane nieścisłe); – Kot S., Polacy w Bazylei za czasów Zygmunta Augusta, „Reform, w Pol.” T. 1: 1921; Moreau-Reibel J., Sto lat podróży różnowierców polskich do Francji, tamże T. 9/10: 1937–9; Wiśniewski J., Dekanat miechowski, Radom 1917 s. 271; – Akta sejmikowe woj. krak., I; Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 r., Oprac. A. Przyboś i R. Żelewski, Wr.–W.–Kr. 1963; Materiały do historii stosunków kulturalnych w XVI w. na dworze królewskim polskim, Zebrał i Oprac. S. Tomkowicz, Kr. 1915; Matricularum summ., IV (Piotr K.); Metrica nec non liber nationis Polonicae Universitatis Lipsiensis, Wyd. S. Tomkowicz, Arch. do Dziej. Liter., Kr. 1882 II; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro, s. 263 (opuszczony w indeksie); Uchańsciana, II; Vol. leg., 1076, 1091, 1225; Źródła Dziej., XIII, XIV; – Arch. Państw. w Kr.: Terr. Crac. 76 s. 1677, 77 s. 724, 987, 1405, 110 s. 81–82, Terr. Pilsn. 9 s. 75, 356, 854, 14 s. 496; Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego nr 21 s. 51, nr 25 s. 92, 95, nr 9 (podstoli sieradzki).
Halina Kowalska