Kreza Mikołaj h. Przeginia (zm. 1506), starosta lwowski i przemyski, rotmistrz jazdy na Rusi. Był synem Andrzeja z Zawady. Ród Krezów wywodził się z woj. krakowskiego, gdzie Andrzej, ojciec Mikołaja, miał trzy wsie: Zawadę, Szczygłów i Damianice. Spośród kilku jego synów najpewniejsze wiadomości posiadamy o Jakubie, uczestniku wojny 13-letniej, figurującym pod r. 1465 jako rotmistrz jazdy zaciężnej, oraz o Mikołaju, który poświęcił się także służbie wojskowej. W r. 1471 był K. już rotmistrzem 200-konnego oddziału jazdy zaciężnej i uczestniczył w wyprawie Władysława Jagiellończyka do Czech, a następnie wziął najprawdopodobniej udział w tłumieniu buntu mistrza krzyżackiego Marcina Truchsesa (1478), współdowodząc (wraz z Jakubem Białym) 100-konną rotą. Najpóźniej w r. 1499 zaciągnął się jako rotmistrz husarski do służby w obronie potocznej i pełnił ją do końca życia. Przy tym do r. 1502, gdy był równocześnie starostą lwowskim (12 IV 1498–2 VIII 1499) i przemyskim (13 II 1498–31 I 1502), łączył komendę nad wojskiem zaciężnym ze zwierzchnictwem nad powoływanym często pospolitym ruszeniem z ziemi lwowskiej i przemyskiej. Przejściowo (2. poł. 1501 r. – bezkrólewie po śmierci Jana Olbrachta) sprawował ogólne dowództwo nad obroną potoczną z tytułem «campiductor terrarum Russiae». W okresie szczególnego nasilenia konfliktu polsko-mołdawskiego (1502) postawił król Aleksander K-ę na czele 500 «curienses», zaś szlachta małopolska ustanowiła go pomocnikiem hetmana Spytka z Jarosławia, kasztelana krakowskiego, który miał ruszyć przeciw Wołochom na czele pospolitego ruszenia z Małopolski oraz wojsk zaciężnych. Wyższą funkcję wojskową sprawował raz jeszcze w marcu 1506 r. wyznaczony jednym z czterech pomocników hetmańskich («campiductorum coadiutores»).
Poza działalnością wojskową przeprowadzał K. różne transakcje majątkowe i pieniężne ze szlachtą i mieszczanami (głównie w Krakowie i Przemyślu). W l. 1505–6 zawierał wiele transakcji handlowych z mieszczanami przemyskimi. Angażował się także w kopalnictwo ołowiu, gdyż po śmierci K-y wdowa po nim procesowała się o płuczki rudy ołowianej na terenie dzisiejszej wsi Ujkow koło Olkusza (dawny pow. proszowicki). Działalność sądowniczą i administracyjną prowadził jako sędzia ziemski sanocki (1488–94), a następnie jako starosta lwowski i przemyski. Na tym ostatnim stanowisku popadł w ostry zatarg z mieszczanami przemyskimi.
Gniazdo rodowe przeniósł K. z Zawady do Bobolic w pow. lelowskim, które dostał ok. r. 1491 od króla wraz z zameczkiem i przyległymi dobrami. Żoną jego była Dorota nieznanego nazwiska, z którą miał syna Mikołaja z Bobolic, rotmistrza chorągwi królewskiej, ożenionego z Anną Szafrańcówną, córką Hieronima i Reginy (córki Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki).
Boniecki; Uruski; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy, s. 196, 218; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy…, Lw. 1938; Senkowski J., Materiały archiwalne do historii organizacji polskiej sity zbrojnej w drugiej połowie XV wieku przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1954 I 511; – Ehrlich L., Starostwa w Halickim w stosunku do starostwa lwowskiego w wiekach średnich, Lw. 1914 s. 118, 134; Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Hrabyk P., Spytko z Jarosławia, „Roczn. Przemyski” T. 2: 1912 s. 77, 88, 89; Kolankowski L., Obrona Rusi za Jagiellonów na przełomie XV i XVI wieku, w: Księga pamiątkowa ku czci Bolesława Orzechowicza, Lw. 1916 I 470, 475; tenże, Roty koronne na Rusi i Podolu 1492–1572 r., „Ziemia Czerwińska” T. 1: 1935 s. 4, 5, 8; Lubomirski T. J., Trzy rozdziały z historii skarbowości w Polsce 1507, 1533, Kr. 1868 s. 4; Papée F., Aleksander Jagiellończyk, Kr. 1949 s. 56; Pieradzka K., Przedsiębiorstwa kopalniane mieszczan krakowskich w Olkuszu od XV do początków XVII wieku, Zesz. Nauk. UJ, Historia, Kr. 1958 z. 3 nr 16 s. 41; Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557), P. 1949 II; Spieralski Z., Z dziejów wojen polsko-mołdawskich, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1965 XI cz. 2 s. 84, 85, przypis 165 i 174; – Akta Aleksandra; Akta grodz. i ziem., XV, XVII, XVIII; Akta i listy Piotra Myszkowskiego generalnego starosty ziem ruskich do króla Jana Olbrachta, Zebr. A. Pawiński, Wyd. A. Lewicki, Arch. Kom. Hist., Kr. 1898 VIII; Cracovia artificum, cz. 1; Kod. m. Krak.; Matricularum summ., I nr 1881, 1939, III; Rachunki królewskie; Teki Pawińskiego, I, II.
Danuta Quirini Popławska