Sapieha Mikołaj Leon h. Lis (1644–1685), wojewoda bracławski. Był najstarszym synem pisarza polnego kor. Jana Fryderyka (zob.) i Konstancji z Herburtów, bratem Kazimierza Władysława (zob.) i Pawła Franciszka (zob.).
W r. 1660 ojciec scedował S-że star. owruckie (konsens królewski 20 IX). Po ojcu objął też 1 VIII 1664 chorągiew kozacką. Być może uczestniczył w bitwie pod Brahiłowem w grudniu 1666, zakończonej całkowitym pogromem armii kor.; jego chorągiew poniosła też ogromne straty. Na sejmiku 7 II 1667 we Włodzimierzu Wołyńskim obrany został posłem na sejm z woj. kijowskiego. Uczestniczył w kampanii podhajeckiej Jana Sobieskiego w t. r. Elekcję Michała Korybuta podpisał w r. 1669 z woj. wileńskim. Ze swą chorągwią kozacką wziął udział w bitwie pod Chocimiem 1673 r. W niewielkim stopniu angażował się w działalność polityczną. Na elekcji 1674 r. poparł swego dowódcę Jana Sobieskiego i do śmierci pozostał mu wierny. W kampanii letniej i jesiennej 1676 r. stał na czele chorągwi pancernej. W r. 1677 został S. kaszt. wołyńskim, a w r. 1683 woj. bracławskim. Latem t. r. był w obozie pod Radymnem. Wziął udział w odsieczy wiedeńskiej na czele chorągwi pancernej. Był na radzie senatu pod Preszowem 6 XII t. r. kończącej kampanię węgierską. Uczestniczył w kampanii letniej i jesiennej 1684 r., wziął udział w radach senatu w Jaworowie 6 VI i między Żwańcem a Chocimiem 29 IX 1684. Na tej radzie poparł przedstawioną listownie propozycję cesarza Leopolda I, aby Jan III był rozjemcą i gwarantem pokoju między władcami chrześcijańskimi.
S. był spadkobiercą poważnej fortuny po rodzicach i krewnych z linii kodeńskiej. Jeszcze w r. 1673 pozbył się Ciecierzyna (pow. orszański). Zgodnie z działem dóbr po zmarłych bezpotomnie stryjach: oboźnym lit. Tomaszu Kazimierzu (zob.) i bpie wileńskim Aleksandrze (zob.), przeprowadzonym z bratem stryjecznym Stanisławem w Maciejowie 27 VI 1676, przypadły S-że i jego dwóm młodszym braciom majętności: Oszmiana Murowana (pow. oszmiański), Kliniki z Murawicą, Neple, pałac i jurydyka w Brześciu Lit. (woj. brzeskie lit.), Pietuchów (woj. nowogródzkie), w większości zresztą pozastawiane. W r. n. (20 VI) nastąpił nowy dział dóbr z braćmi Kazimierzem Władysławem i Pawłem Franciszkiem; otrzymał wówczas Dorohostaje z Murawicą (Murowanicą) i Koblin w woj. wołyńskim oraz Neple, Kliniki (obie sprzedał w r. 1682), dom i place w Brześciu. Miał też po ojcu królewszczyzny: Dołhe, Hołoszko i Stazubrza (woj. ruskie). Dn. 29 VII 1684 (konsens królewski z 5 VII t. r.) przekazał star. owruckie Franciszkowi Potockiemu. S. zmarł być może 1 II 1685 (jego chorągiew pancerną już od 1 II t. r. miał Grzegorz Ogiński), na pewno zaś przed 10 VI 1685. Zapewne pochowany został zgodnie ze swą wolą u bernardynów we Lwowie.
Od (grudnia?) 1678 r. był S. żonaty z Anną Konstancją z Charlęskich (zm. przed r. 1695), córką Adama, miecznika wołyńskiego, wdową od r. 1674 po Janie Franciszku Lubowieckim, kaszt. wołyńskim, a od r. 1678 po Gabrielu Silnickim, kaszt. kamienieckim. Dzieci z tego związku (Joanna, Adam i nieznany z imienia syn) zmarły młodo. Wdowa wyszła za mąż po raz czwarty za woj. bełskiego Stefana Potockiego (zob.).
Portret z galerii kodeńskiej w Muz. Narod. w Przemyślu; – Estreicher; Elektorów poczet; Kossakowski, Monografie, III 98; Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970; Sapiehowie; – Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., VI z. 1 1960 s. 228, VII z. 2 s. 412–13, VIII z. 1 s. 258; tenże, Wiedeń 1683. Dzieje kampanii i bitwy, W. 1983; – Akty Vil. Archeogr. Kom., III, IV; Kuligowski M., Dźwięk Marsa…, Wil. 1675; Listy z czasów Jana III i Augusta II, wyd. G.B. U.[nn] i W. Skrzydylka, Kr. 1870 s. 68; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Cz. 11, Wyd. J. Woliński, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XVI nr 2; – AGAD: Arch. Zamoyskich rkp. 3046 k. 256–259, Metryka Kor., Sigillata nr 3 k. 114; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp. 983, 985, 986, 988; B. Ossol.: rkp. 248 s. 169–170; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.
Andrzej Rachuba