Małdrzyk Mikołaj z Kobiel h. Róża (XIV/XVw.), sekretarz w. księcia litewskiego Witolda. Pisał się z Kobiel (de Cobiele) w pow. radomszczańskim (woj. sieradzkie). Zubożały potomek Porajów-Różyców, ur. zapewne w dziewiątym dziesięcioleciu XIV w., być może karierę zaczynał jako komornik królowej Jadwigi, albo też funkcję tę pełnił (1394) któryś z jego krewniaków. Po unii Polski z Litwą otworzyła się dla żądnych wzbogacenia się synów szlacheckich perspektywa kariery wojskowej lub urzędniczej przy boku w. księcia Witolda, m. in. na terenie kancelarii hospodarskiej. M. pojawił się tam zapewne wkrótce po pokoju toruńskim z r. 1411 i objął stanowisko notariusza, na którym spotykamy go po raz pierwszy w własnoręcznie przez niego sporządzonym dokumencie nadania biskupom wileńskim włości Uborć (31 XII 1412). Od tego momentu występuje M. bardzo często aż do zgonu Witolda (27 X 1430), początkowo wyłącznie jako sekretarz, później również używany w misjach dyplomatycznych. W ostatnich latach życia w. księcia przedstawiano M-owi do relacji (ad relationem) niemal wszystkie dyplomy, co oznacza pewne wyeksponowanie go spośród grona sekretarzy, nie może być jednak traktowane jako równoznaczne z kanclerstwem (tak mylnie sądził J. Wolff w oparciu o informację Kaspra Sligka z dworu Zygmunta Luksemburczyka, 1429). Nie było bowiem wówczas mowy na Litwie o ukształtowaniu, wzorem Korony, kancelarii jako urzędu państwowego; Witold nie powoływał kanclerza, idąc za wzorami krzyżackimi, ani protonotariusza. Niemniej jednak M., przez swe oddanie w. księciu i dynastii, osiągnął wybitniejszą pozycję niż inni sekretarze, którzy, jak Mikołaj Cebulka czy Jan Lutek z Brzezia, reprezentując na dworze hospodarskim interesy polskie, narażali się niekiedy w. księciu. M. natomiast nie był taką jak tamci indywidualnością, stąd w sprawach politycznych powierzano mu misje mniejszej wagi. Był m. in. stałym negocjatorem z ramienia Litwy w pertraktacjach granicznych z Krzyżakami; ze względu na prymitywne metody pomiarowe napotykał trudności, gdy przyszło np. kreślić prostą linię przez jeziora (1425). Na pierwszy plan wśród sekretarzy oddziału łacińsko-niemieckiego kancelarii wysunął się M. w okresie «burzy koronacyjnej»; w r. 1429 posłował, wraz z panami litewskimi Rumboldem i Gasztołdem, na dwór Władysława Jagiełły w sprawie korony dla Witolda. Długosz pomija jego udział, co nie jest kwestią przypadku; chciał w ten sposób wykluczyć Polaków od popierania separatystycznych planów Litwy. W r. 1430 udał się M., wraz z M. Cebulką, do bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, do którego obaj raz jeszcze posłowali, wraz z bpem wileńskim Maciejem.

M. nie zamierzał osiedlić się na Litwie, lecz podobnie jak inni Polacy zatrudnieni na dworze Witolda utrzymywał stałe kontakty ze stronami rodzinnymi, które odwiedzał często; załatwiał wówczas sprawy gospodarcze, rozszerzał swe posiadłości. Np. w r. 1420 uzyskał zgodę podkomorzego krakowskiego Piotra Szafrańca na urządzenie stawu na rzece Starej pod wsią Skąpe. W ten sposób przechodził (począwszy od dziedzicznego działu w Kobielach) w szeregi średnio zamożnej, kilkuwioskowej szlachty. Podstawę materialną tej swej ożywionej działalności gospodarczej znajdował w szczodrobliwości Witolda, który go hojnie obdarowywał, zwłaszcza wówczas, gdy M. wyjeżdżał do Polski, gdzie stale przebywała jego żona; jak donosi Długosz, owa hojność budziła niezadowolenie ze strony w. księżnej Julianny. Ostatnie lata życia spędził M. w rodzinnych stronach, z dala od działalności politycznej, zaangażowany natomiast w prace gospodarcze. Wystawił prawdopodobnie kościół parafialny w Kobielach, o którym wspominają dokumenty z 2. poł. XV w. O zamożności M-a świadczy fakt, że po powrocie z Litwy pożyczył Władysławowi Jagielle 400 grzywien; suma ta została zabezpieczona na cle piotrkowskim (w r. 1439 cło zostało odebrane przez Władysława Warneńczyka z rąk nie wymienionych z imienia synów M-a i zostało przekazane kaszt. wiślickiemu Krzesławowi z Kurozwęk). Podobnie bogacili się przy boku Witolda również inni sekretarze.

M. zmarł przed r. 1439, pozostawił synów, nie wykazujących jednak tak wielkiej ruchliwości jak ojciec; ich potomkowie w 1. poł. XVI w. występują jako Kobielscy.

Byli też Małdrzykowie h. Wąż, osiadli na Mazowszu, z nich niektórzy przenieśli się, chyba w 1. poł. XV w. do ziemi bełskiej; do tych należał zapewne Mikołaj, kasztelan bełski, mylony z M-m.

Niesiecki; Paprocki; Uruski; Żychliński; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy…, Lw. 1938; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Gawęda S., Możnowładztwo małopolskie w XIV i w pierwszej połowie XV w., Kr. 1966; Kosman M., Kancelaria wielkiego księcia Witolda, „Studia Źródłoznawcze” T. 14: 1969; tenże, Wielki książę Witold, W. 1967; Kozierowski, Ród Porajów-Różyców, „Roczn. Tow. Herald.” T. 10: 1928–9; Maleczyńska E., Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w Polsce w latach 1422–1434, Lw. 1937, Arch. Tow. Nauk. we Lw. Wydz. Hist.-Filoz., XIX; Prochaska A., Dzieje Witolda w. ks. Litwy, Wil. 1914; tenże, Ostatnie lata Witolda, W. 1882; Rozbiór krytyczny Annalium Polskich Jana Długosza, Wr. 1961 I; Smoleński T., Skargiana (1564–1570), w: Z wieku Mikołaja Reja, W. 1905 II 57–8; – Acta Tom., III–V; Akta grodz. i ziem., XV; Cod. epist. saec. XV, II, III; Cod. epist. Vitoldi; Długosz, Historia, IV; Kod. Mpol., IV; Łaski, Liber benef.; Matricularum summ., IV 2; Zbiór dokumentów mpol., V.

Marceli Kosman