Minwid Mikołaj h. Kościesza odmienny (zm. 1688), minister kalwiński, superintendent zborów w dystrykcie żmudzkim i zawilejskim. Był synem Samuela (zob.). Kształcił się jako alumn na koszt zboru. W czerwcu 1661 był katechistą w szkole kiejdańskiej. Sesja zboru kiejdańskiego zleciła mu wówczas «szkolny rząd i dziatek informacją». T. r., zgodnie z postanowieniem konwokacji kiejdańskiej, miano rozpocząć zbieranie pieniędzy w celu wysłania M-a «do cudzych krajów». Wyjazd nastąpił dopiero w r. 1663. M. udał się do Londynu w związku z rozpoczętym tam już przez Bogusława Samuela Chylińskiego drukiem Biblii w języku litewskim. Po zdyskwalifikowaniu przez zbór litewski przekładu Chylińskiego M. miał dopilnować w Londynie druku Nowego Testamentu w tłumaczeniu teologów litewskich. W r. 1664 został ministrem. Kongregacja kiejdańska t. r. skierowała go do zboru w Rosieniach, pozostającego pod patronatem Melchiora Billewicza. Pozostawał tu do r. 1668. Rok wcześniej w imieniu bpa żmudzkiego Aleksandra Sapiehy został pozwany (27 II) przez dominikanów rosieńskich do sądu biskupiego. Przeciwko pozwowi zaprotestował patron zboru w specjalnym manifeście. M. Billewicz stwierdzał w nim, iż pozew pozostaje w sprzeczności z zasadami wolności religijnej, potwierdzanymi przez królów polskich w pactach conventach. Z tego samego okresu posiadamy list M-a do Bogusława Radziwiłła. Kaznodzieja rosieński skarżył się w nim na zwyczaje pozywania ministrów do sądów duchownych z racji utrzymywania szkół i różnych usług religijnych spełnianych po zborach. W r. 1667 przeniesiono M-a do zboru w Kiejdanach, a następnie do Nowego Miasta. Jako kaznodzieja nowomiejski został w r. 1671 powołany na konseniora żmudzkiego. Na synodzie prowincjonalnym w r. 1673 został M. wybrany do komisji mającej uporządkować archiwa zborów W. Ks. Lit. Wówczas też powierzono mu funkcję superintendenta żmudzkiego i wskutek tego przeniesiono go do Kiejdan. Na synodzie prowincjonalnym w r. 1675 został wybrany delegatem na konwokację generalną do Chmielnika, nie wziął w niej jednak udziału. Na tym samym zgromadzeniu podjęto uchwałę w sprawie kolekty w Anglii i innych krajach protestanckich. Jej realizację powierzono komisji, w której znalazł się i M. T. r. miał brać udział w publicznych egzaminach w gimnazjum kiejdańskim. W r. 1678 znalazł się w składzie delegacji na konwokację generalną do Orli. Synod prowincjonalny wileński w r. 1679 powierzył mu stanowisko superintendenta zawilejskiego. Wówczas to przeniósł się do Birż, zabierając tam archiwum zborowe.
W r. 1680 wszedł M. do mieszanej komisji powołanej przez synod prowincjonalny, która miała obradować w Wilnie nad sposobem i środkami niezbędnymi do wydania Biblii. Jemu też miano przekazać przetłumaczone już części Biblii. To samo zgromadzenie zaaprobowało, w wyniku starań M-a, przedrukowanie „Kancjonału” i wydrukowanie „Agendy” w języku litewskim w Królewcu. Po spaleniu się w r. 1681 podczas pożaru dawnej plebanii w Birżach (stanowiącej mieszkanie M-a) wcześniej przełożonych egzemplarzy Biblii synod prowincjonalny t. r. uchwalił przeprowadzenie kolekty zagranicznej na ponowne wydanie Biblii i polecił M-owi, by osobiście sprawę tę «za granicą promował». Pieniądze na drogę dla M-a pochodzić miały z zaciągniętej pożyczki. W r. 1681 po przybyciu do Londynu M. wznowił starania o wydanie „Biblii litewskiej”. Złożył też uroczyste ślubowanie, iż sam będzie tłumaczem i wydawcą Biblii, a wszystkie pieniądze zebrane w przyszłości przeznaczone będą na ten cel oraz na studia alumnów w uniwersytetach zagranicznych. Po złożeniu prośby na ręce arcbpa Canterbury W. Sancrofta i króla powrócił M. na Litwę. Z kolekty nic jednak nie wpływało. M. ponawiał prośby listowne o przysłanie pieniędzy do Królewca, gdzie umówił drukarza, a w Gdańsku zakupił papier. W r. 1682 otrzymał M. «dyrekcję» prac nad przekładem. Jemu to zlecone zostało ustalenie ostatecznej wersji przekładu, korekta, cenzura i druk. Przydano mu do pomocy innych ministrów. W dwa lata później (1684) złożył M. deklarację na zgromadzeniu prowincjonalnym, iż kolekta w Anglii niebawem dojdzie do skutku. Zobowiązał się również zwrócić w tej sprawie z listownym ponagleniem. Wbrew optymistycznym nadziejom kolekta nadal nie nadchodziła. Synod w r. 1685 potwierdził dawne kanony i zobowiązał M-a, żeby o «efektywny sumpt na to wystarał się». R. 1686 nie przyniósł żadnej poprawy. Poprzestano jedynie na potwierdzeniu zalecenia z roku ubiegłego. M. znowu prosił Sancrofta o przekazanie mu druku Biblii. Mimo częstych listów superintendent zawilejski do końca życia nie doczekał się większych sum z kolekty.
Wyjazd M-a za granicę w r. 1681 przyniósł natomiast bogaty plon w postaci stypendiów dla alumnów litewskich. Od elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma uzyskał wówczas 6 miejsc w gimnazjum joachimstalskim w Berlinie i na uniwersytecie frankfurckim. Elektor, którego syn Ludwik poślubił właśnie Ludwikę Karolinę Radziwiłłównę, dawną uczennicę M-a, opatrzył go nadto listami polecającymi do innych władców europejskich. M. zdobył dzięki tym listom jeszcze 3 miejsca w Marburgu i 3 w Heidelbergu. Zgromadzenie prowincjonalne w r. 1684 zleciło mu, wspólnie z superintendentem żmudzkim Danielem Kałajem Mikołajewskim, załatwianie wszelkich spraw związanych z kształceniem alumnów litewskich za granicą. M. prowadził ożywioną korespondencję w sprawach zborowych z Ludwiką Karoliną, margrabiną brandenburską. Przedkładał również aprobowane przez księżnę memoriały dotyczące różnych spraw kościelnych w jej dobrach. Ludwika Karolina sprzeciwiła się jedynie stanowczo żądaniu M-a usunięcia ze swego otoczenia ludzi innej wiary. W r. 1686 M. był znowu w Berlinie, gdzie załatwił wówczas sprawę stypendystów na uniwersytecie królewieckim i opatrzony na drogę 60 talarami wrócił na Litwę. W r. 1687 udało mu się nabyć folwark pod Birżami, o co już dawno prosił Ludwikę Karolinę.
M. zmarł w Birżach w r. 1688. Synod prowincjonalny t. r. prosił nowego seniora dystryktu zawilejskiego Samuela Bythnera, by kontynuował sprawy prowadzone przez M-a. W dwa lata później zgromadzenie prowincjonalne uwolniło wdowę po M-dzie z pretensji o kolektę angielską.
Kot S., Anglo-polonica, W. 1935; tenże, Geneza i tło historyczne Biblii litewskiej Chylińskiego, P. 1958 s. 23–4 (odb. z 2 t. Biblii litewskiej Chylińskiego); Lukšaite I., Lietuvių kalba reformaciniame judējime XVII a., Acta Historica Lituanica, Vilnius 1970 V 12, 14, 23 (częściowo błędne dane), 26 i n., 30, 36, 43, 64; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1843 II 218, 225; Rhode G., Brandenburg – Preussen und die Protestanten in Polen 1640–1740, Leipzig 1941 s. 53–4; Stang Ch. S., Archivalia, „Archivum Philologicum” (Kaunas) T. 3: 1932 s. 35–8; Tworek S., Materiały do dziejów kalwinizmu w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII wieku, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 14: 1969 s. 205, 213; tenże, Z dziejów Biblii kalwinów litewskich w XVII wieku, tamże T. 18: 1973 s. 173–4; – Obraz historyczny kalwinizmu na Litwie 1650–1696 r., „Reform. w Pol.” R. 4: 1926 s. 219; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V teka 204 nr 9731, dz. VIII 713 k. 487, 501, 516, 562, 567, 610, dz. VIII 710 k. 20–26, 156, 163, 166, 171–179, 199, 203; B. Lit. Akad. Nauk w Wil.: ERS – 1136, ERS – 125 (nlb); B. Republikańska w Wil.: F. 93 nr 9, F. 93 nr 16 (Akta sesjonalne zboru kiejdańskiego 1664–1717, s. 17, Księga I synodów dystryktu żmudzkiego), F. 93 nr 21 (Księga sesji zboru kiejdańskiego 1628–1663, s. 152–154); B. Uniw. Warsz.: Kartoteka synodaliów.
Stanisław Tworek