Oporowski Mikołaj (właściwie Mikołaj z Oporowa) h. Sulima (ok. 1365–1425), wojewoda łęczycki. Pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej (z Oporowa pod Żychlinem w pow. orłowskim), piastującej łęczyckie urzędy ziemskie i kościelne, jednego pochodzenia z Sulimami z Oporówka, Sławoszewa, Krzyżanowa i Dobrej, a bliskiej genealogicznie również wielkopolskiej gałęzi budzisławskiej. Najstarszym uchwytnym źródłowo jej przedstawicielem był dziad O-ego Stefan, zapewne identyczny z chorążym, a potem sędzią łęczyckim w połowie XIV w. Spośród trzech znanych jego synów dwóch piastowało urzędy: kanonik gnieźnieński i archidiakon, a następnie scholastyk łęczycki – Bogusław, oraz ojciec O-ego Włodzimierz, kolejno podstoli (1370–87) i sędzia łęczycki (1387–91), w r. 1384 powołany przez wiec w Radomsku na członka samorządu Królestwa. Matką O-ego była córka Sieciecha z Gieczna h. Topór, siostra stolnika Aleksandra. O. miał dwie siostry: Helszkę, zamężną za Świętopełkiem z Sułkowic h. Lis, oraz Annę, zamężną za Bernardem ze Zdun h. Dołęga (bratem chorążego Mikołaja). Wszystkie te koligacje obracały się w kręgu ziemian łęczyckich. Uważana w literaturze (T. Piotrowski) za siostrę O-ego inna Helszka (Elżbieta), żona Mikołaja z Lubrańca h. Godzięba, w rzeczywistości była tylko jego siostrą stryjeczną (z Chodowa).
O. występuje w źródłach (łęczyckie księgi sądowe) od początku 1391 r. T. r. został on podkonim łęczyckim po zgonie Jana z Krośniewic. R. 1394 przyniósł mu awans na urząd łowczego mniejszego w owej ziemi. Urząd ten pełnił O. do początku 1411 r., po czym przeszedł na stanowisko podkomorzego. Wreszcie w r. 1419 otrzymał po śmierci Stanisława z Bielaw godność wojewody łęczyckiego, na której pozostał do zgonu. Jako podkomorzy, a następnie wojewoda O. pełnił również (1418–20) funkcje łęczyckiego starosty. Począwszy od r. 1398 źródła notują działalność O-ego «in regalibus negociis et mandatis». Wzrost jego pozycji przynosi okres wielkiej wojny z zakonem krzyżackim, kiedy znalazł się on w najbliższym otoczeniu Władysława Jagiełły. Jeszcze jako łowczy mniejszy, w gronie wyższych od siebie dostojników, O. poręczył dwa rozejmy (8 X 1409 i 9 XII 1410) oraz w sześcioosobowej komisji przedłużył (7 I 1411) drugi z nich na dalszy okres. Dokonana współcześnie z zakończeniem wojny nominacja O-ego na podkomorzego oznacza przesunięcie go w łęczyckiej drabinie hierarchicznej od razu o kilka szczebli. W r. 1412, obok kilkudziesięciu innych dygnitarzy koronnych, O. przywiesił pieczęć do dokumentu sporządzonego w związku z (ostatecznie nie zrealizowanym) planem wzięcia przez Polskę od Krzyżaków w zastaw Nowej Marchii. Przez kilka natomiast lat następnych nie widać go na dworze, również podczas koronacji królowej Elżbiety (1417), na którą, wg krzyżackiej relacji, oprócz samych tylko wojewodów nie przybył nikt z obszaru szerokiej Wielkopolski.
Ponowne zbliżenie O-ego do króla i dworu nastąpiło na zjeździe łęczyckim w początkach sierpnia 1418. Wówczas to właśnie O. otrzymał starostwo łęczyckie, a niebawem i godność wojewody łęczyckiego. Równocześnie najbliższy wakans w hierarchii ziemskiej łęczyckiej przyniósł w niej miejsce synowi O-ego Stefanowi (na urzędzie podczaszego). Od tej też pory do końca życia O. występował przy Jagielle w różnych okolicznościach, niejednokrotnie w ważnych akcjach politycznych. W marcu 1419 był współwystawcą (wraz z królem i innymi dostojnikami) wydanego na zjeździe w Jedlni aktu, poświadczającego oczyszczenie się przysięgą arcbpa Mikołaja Trąby jako kierownika polskiego poselstwa na sobór w Konstancji z czynionych temu poselstwu zarzutów. Dwa miesiące później uczestniczył (w piętnastoosobowej delegacji) w rokowaniach z Krzyżakami wobec legatów papieskich w Gniewkowie, zakończonych zerwaniem. Dn. 11 XI t. r. przywiesił (po raz pierwszy jako wojewoda) swoją pieczęć (z herbem) do dokumentu antykrzyżackiego przymierza z państwami unii kalmarskiej. Obecny był na zjazdach: w Łęczycy (1420), gdzie rozpatrywano sprawę oskarżonego o szkodliwą dla Królestwa politykę kanclerza Wojciecha Jastrzębca, oraz w Krakowie (1421), kiedy doszło do zawarcia polsko-brandenburskiego sojuszu przeciw Krzyżakom. Uczestnicząc w wojnie z Zakonem w r. 1422, znalazł się O. w gronie ośmiu polskich komisarzy, którzy na spotkaniu z delegacją krzyżacką nad jeziorem Mełnem ułożyli (26–27 IX) warunki nowego «pokoju wieczystego». W marcu 1424 przybył do stolicy na koronację królowej Zofii, świadczył przy tym na dokumencie rozszerzającym jej wiano o ziemie sanocką i inowrocławską. Towarzyszył jeszcze Jagielle do Nieszawy na rozmowy z w. mistrzem Pawłem von Russdorf (7 VI), a ostatnim jego wystąpieniem poza kręgiem lokalnym była obecność na zjeździe kilku panów koronnych z ks. mazowieckim Siemowitem IV i jego synami w Sochaczewie (29 VIII 1424).
Wśród szlachty łęczyckiej zapewnił sobie O. dominującą pozycję majątkową. Prawie nigdy nie występował w roli dłużnika, wciąż natomiast jako wierzyciel. Księgi ziemskie łęczyckie wykazują nieustanny proces skupywania przezeń majętności, zarówno całych wsi, jak i poszczególnych dziedzin. O ile w początkach kariery O-ego można doliczyć się zaledwie kilku posiadłości w rękach jego najbliższej rodziny, to ćwierć wieku później (1425) synowie jego dzielili ojcowiznę składającą się z 19 całych wsi i części w dalszych pięciu w ziemi łęczyckiej oraz trzech majątków w całości i dwóch częściowo na Kujawach inowrocławskich (Kobylebłota, Ciechocinek, folwark Czajki, działy w Służewie i Woluszewie). Łęczyckie dobra O-ego skupiały się w trzech dość zwartych kompleksach (największy wokół Oporowa), głównie w północnej części województwa. Posiadamy również wiadomości o prowadzeniu przezeń w zakupionych posiadłościach ożywionej akcji osadniczej. O. doceniając wartość wykształcenia, zapewnił je także tym swoim synom, którzy nie byli przeznaczeni do stanu duchownego. Był on twórcą potęgi rodziny Oporowskich, która w jego czasach stała się na okres kilku pokoleń jednym z pierwszych domów możnowładczych szerokiej Wielkopolski.
O. ufundował w kościele parafialnym (Św. Marcina) w Oporowie ołtarz Św. Jana, uposażając go dwoma łanami (1399). Rozpoczął również budowę tamże nowej, murowanej świątyni, na który to cel legował ostatnią wolą 60 grzywien gr. praskich. Testament ów kazał O. sporządzić, złożony już chorobą, 13 I 1425. Zawiera on zapisy dla wspomnianego kościoła w Oporowie, dla Dominikanów łęczyckich i brzeskich, biskupa płockiego, kościołów w Bratoszewicach, Nowem i Rdutowie, dla rodziny (w tym zabezpieczenie wiana żonie i synowej) oraz dla sług, a także ogólne zwolnienie dla poddanych kmieci od płacenia swadziebnego. O. zmarł w r. 1425; został pochowany w kościele oporowskim. Następca jego objął urząd wojewody 17 IV t. r., a 25 VII t. r. synowie dokonali podziału dóbr.
O. pozostawił żonę Krystynę (Krzystkę), córkę Przedpełka ze Służewa h. Pomian (która wniosła w dom męża dobra kujawskie), i sześciu synów: kaszt. brzezińskiego Stefana (piszącego się z Chodowa), arcbpa gnieźnieńskiego Władysława (zob.), Jana z Goślubia, woj. inowrocławskiego Bogusława (zob.), kaszt. brzezińskiego Mikołaja (piszącego się z Miłonic, rzadziej z Oporowa, w r. 1457 fundatora kościoła parafialnego w Miłonicach), oraz woj. łęczyckiego Piotra (zob.). Wg Niesieckiego miał O. także córkę Barbarę, która wyszła za mąż za kaszt. płockiego Sasina ze Szczawina h. Prawda. Jedno zdanie z późniejszego (1453) dokumentu prymasa Władysława, wymieniające imiennie O-ego i jego żonę, ogólnie zaś braci i krewnych spoczywających w oporowskim kościele, pozwala na domysł o istnieniu dalszych jeszcze synów O-ego, zmarłych przed ojcem.
Niesiecki, VIII 23; – Fijałek J., Polonia apud italos scholastica. Saec. XV, Kr. 1900 I 54–7; Gołębiowski Ł., Dzieje Polski za panowania Jagiellonów, W. 1846 s. 521–8, 566–8; Krzyżaniakowa J., Kancelaria królewska Władysława Jagiełły, Cz. 1, P. 1972 s. 91; Nowak Z., Dyplomacja polska w latach 1382–1434, w: Historia polskiej dyplomacji, I (w druku); Piotrowski T., Dostojnicy województwa łęczyckiego za pierwszych Jagiellonów, W. 1935; Zajączkowski S. M., Studia nad wielowioskową własnością szlachecką w Łęczyckiem i Sieradzkiem i jej rola w osadnictwie (od końca XIV do połowy XVI w.), „Kwart. Hist. Kult. Mater.” R. 14: 1966 s. 183–4, 189, 191–2, 196, 199–200, 203; – Akta grodz. i ziem., III; Album stud. Univ. Crac., I 54; Cod. Pol., I–II; Cod. Regni Pol. et M. Duc. Lit., IV 90, 93; Długosz, Historia, IV 306; tenże, Opera, I 374, 538; Dokument strony polsko-litewskiej traktatu przymierza z państwami unii kalmarskiej z 1419 roku, Wyd. Z. Nowak, „Zap. Hist.” T. 36: 1971 z. 3 s. 65–73; Kod. katedry krak., II; Kod. Litwy, s. 385; Kod. Wpol., V; Księgi sądowe brzesko-kujawskie 1418–1424, Wyd. J. K. Kochanowski, Teki Pawińskiego, VII; Księgi sądowe łęczyckie od 1385 do 1419, Wyd. A. Pawiński, Teki Pawińskiego, III–IV; Lites, Wyd. 2., II 453–5; Nieznane zapiski heraldyczne średniowieczne polskie, głównie sieradzkie, Wyd. S. Łaguna, Arch. Kom. Hist., Kr. 1896 VIII 39; Przywileje, nadania i swobody… udzielone miastom województwa płockiego, Oprac. H. Gawarecki, W. 1828 s. 112–18; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Hrsg. v. E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948–50; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Hrsg. v. E. Weise, Königsberg–Marburg 1939–55 I; Vol. leg., I 38; Zbiór dok. mpol., VII 1919, 1927, 1961, VIII 2561; Zbiór dokumentów zakonu OO. Paulinów w Polsce, Wyd. J. Fijałek, Kr. 1938 z. 1 nr 43, 53, 75, 86, 140; – AGAD: Księgi ziemskie brzeskie, 2 k. 61, 69, 87, 144, 151–153, Księgi ziemskie łęczyckie, 1 k. 407, 411, 2 k. 15, 21, 4–7 passim, 8 k. 50–51, Księgi ziemskie orłowskie, 2a passim do k. 205; Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Księgi konsystorskie gnieźnieńskie, 1 k. 54; Arch. Państw. w P.: Księgi ziemskie gnieźnieńskie, 1 k. K. 95; B. Czart.: dok. nr 293, 329; B. Jag.: rkp. nr 143 k. 197–8, nr 348 s. 299–300.
Janusz Bieniak