Pękosławski (Pakosławski, Pankosławski, Pąkosławski) Mikołaj h. Abdank (ok. 1630 – ok. 1696), poseł na sejmy, kasztelan połaniecki. Był synem Mikołaja, dziedzica na Pękosławiu (pow. radomski, obecnie Pakosław), elektora w r. 1632 i wieloletniego poborcy podatkowego w woj. sandomierskim, oraz Zuzanny z Rzewuskich. Po ojcu był właścicielem Pękosławia, miał ponadto pobliską wieś Gaworzyna. P. rozpoczął działalność publiczną w r. 1655, kiedy to sejmik opatowski wybrał go na deputata do «odebrania piechoty łanowej» w powiecie radomskim. W l. 1658 i 1659 P. był sędzią skarbowym w województwie sandomierskim. Do r. 1660 był oponentem wobec dworskich planów reformy ustroju. Z końcem tr. dwór starał się go pozyskać, licząc na to, że zostanie posłem na sejm 1661 r.; P. nie został jednak wybrany. W r. 1662 szlachta sandomierska powierzyła P-emu funkcję marszałka sejmiku relacyjnego. Po raz pierwszy posłował P. z województwa sandomierskiego na sejm 1664/5 r. i wystąpił na nim jako obrońca sprawy Jerzego Lubomirskiego. Dn. 18 XII 1664 protestował przeciw nieuznaniu przez marszałka sejmu protestacji, wniesionej wcześniej przez posła bracławskiego Aleksandra Zaboklickiego, i żądał zamknięcia obrad. Na sejmie 1665 r. przypomniał zlekceważenie swojej protestacji z ubiegłego roku, co stało się przedmiotem burzliwej dyskusji w izbie. Po zerwaniu sejmu został, razem z bratem Janem, posłem od konfederacji szlachty sandomierskiej do króla, z instancją za Lubomirskim. Postawa P-ego na obu sejmach kreowała go na głównego przywódcę opozycji na sejmie w r. 1666 (I), gdzie 21 IV zażądał całkowitej restytucji dla Lubomirskiego i ostro wystąpił przeciw obecności w Polsce posła francuskiego P. de Bonzy’ego, obwiniając go o wichrzenia w Rzpltej. Dn. 28 IV rozgłaszał, jakoby dwór w czasie sejmu chciał zastosować wobec niego areszt domowy. Stało się to bezpośrednim powodem zerwania tego sejmu. W czasie rokoszu Lubomirskiego P. stanął po jego stronie, był nawet posłem od województwa sandomierskiego do województw wielkopolskich z apelem o połączenie się z Małopolanami. Brał udział w bitwie pod Mątwami, a po bitwie posłował od Lubomirskiego do króla, i przywiózł 18 VII do Śleszyna negatywną odpowiedź eksmarszałka na warunki króla, zaś 31 VII jako plenipotent Lubomirskiego podpisał traktat w Łęgonicach.
W r. 1667 P. był komisarzem z województwa sandomierskiego do sądów skarbowych we Lwowie oraz posłem na sejm; wszedł wówczas w skład komisji, która miała zająć się dystrybucją sum pieniężnych, obiecanych przez Moskwę w traktacie andruszowskim jako odszkodowanie dla egzulantów. W r. 1668 ponownie posłował z województwa sandomierskiego na sejm, na którym znów przyczynił się swym projektem (z 14 II) konstytucji o posłach cudzoziemskich i o zwołaniu pospolitego ruszenia do zerwania sejmu. Był marszałkiem sejmiku przedsejmowego województwa sandomierskiego w Opatowie i posłem stamtąd na sejm abdykacyjny, gdzie podpisał akt abdykacji Jana Kazimierza oraz «diploma reversale». Na konwokacji w r. 1668 wystąpił 15 XI przeciw elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi z powodu zajęcia Drahimia oraz (4 XII) – razem z kaszt. lwowskim Andrzejem M. Fredrą – dyskutował na temat skarbu i pieniędzy. Na sejmie elekcyjnym 1669 r. P. występował przeciw frakcji profrancuskiej i zażądał ekskluzji jej kandydata, księcia Ludwika Kondeusza, grożąc, że szlachta sandomierska odwoła amnestię łęgonicką i wymierzy kary winnym złamania przysięgi; pokazał nawet już przygotowany akt protestacji. Jako delegat do ustalenia egzorbitancji uchodził za rzecznika elekcji Filipa Wilhelma, księcia neuburskiego, poparł jednak gorąco elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego i podpisał pakta konwenta. Był bardzo aktywnym – obok Marcina Dębickiego i Stanisława Zaremby – przywódcą szlachty sandomierskiej. Elekt przewidywał go do awansu na chorąstwo sandomierskie, po spodziewanym wyniesieniu M. Dębickiego na kasztelanię sandomierską. Na sejmie w r. 1670 (I), w czasie starcia z malkontentami na bankiecie u referendarza koronnego, P. został raniony przez Jana Władysława Skolimowskiego, podsędka drohickiego, któremu zarzucił sprzedajność na rzecz Francji. P. «dostał trzy cięcia w głowę na sześć szwów, tak że mu całe ucho zwisło na płacie skóry». Sejm w r. 1670 (II) wyznaczył P-ego do komisji, mającej uspokoić spory graniczne między Śląskiem a starostwem olsztyńskim, a szlachta sandomierska powierzyła mu funkcję deputata na Trybunał Skarbowy Radomski. W r. 1671 P. był posłem od województwa sandomierskiego do wojska kwarcianego z zapłatą, posłował do króla, był też sędzią sądów skarbowych. W r. 1672 był P. aktywnym uczestnikiem obrad konfederacji gołąbskiej i brał udział w redagowaniu projektu konfederacji. Był bardzo prokrólewski i zdecydowanie wrogi magnackim malkontentom, a w szczególności prymasowi Mikołajowi Prażmowskiemu. Konfederaci wyznaczyli P-ego na deputata z Małopolski do boku króla i na deputata do sądów generalnych konfederacji. Na sejmie pacyfikacyjnym 1673 r. P. był nieprzejednanym przeciwnikiem malkontentów, nie godził się na złagodzenie warunków ugody między dwoma obozami, 28 II żądał wręcz, aby kończyć obrady, żegnać króla i wydać trzecie wici na pospolite ruszenie dla zbrojnej rozprawy z malkontentami. Jednak zgodził się z początkiem marca na amnestię i pacyfikację oraz został wyznaczony do komisji do otwarcia skarbca koronnego i zastawu klejnotów na zapłatę wojsku.
W bezkrólewiu 1673–4 r. P. był sędzią kapturowym i marszałkiem sądów kapturowych powiatu radomskiego. W konwokacji nie brał udziału. Posłował natomiast na elekcję w r. 1674; sprzeciwiając się ekskluzji Piasta, podpisał elekcję Jana Sobieskiego. W r. 1675 został rotmistrzem pospolitego ruszenia powiatu radomskiego. W latach następnych nadal pełnił różne funkcje w województwie sandomierskim: w r. 1676 był komisarzem na komisję lwowską, gdzie wzbraniał zapłaty chorągwiom, zaciągniętym bez zgody sejmu, tylko na mocy postanowienia «senatus consilium», w l. 1678–80 był komisarzem w sądach skarbowych i komisarzem do koekwacji w podatkach. W r. 1681 znów posłował na sejm, niczym się jednak nie wyróżniając. W r. 1685 został P. komisarzem województwa sandomierskiego do sądów skarbowych oraz płacy wojsku. Posłował wreszcie na sejm grodzieński 1688 r., na którym 8 III został mianowany kasztelanem połanieckim. Jako senator okazał się oddanym stronnikiem Sobieskiego; dn. 18 V 1688 podpisał konfederację województwa sandomierskiego przy królu. W pracach senatu nie brał udziału, uczestniczył tylko w obradach sejmowych w r. 1688/9 i w r. 1690, specjalnie uproszony o to przez szlachtę sandomierską, gdzie reprezentował gorliwie jej interesy (bowiem z powodu zerwania sejmików województwo sandomierskie nie miało swych posłów na obu sejmach), przy czym z sejmu w r. 1690 został deputatem z senatu na Trybunał Skarbowy do zapłaty wojsku, a sejmik opatowski w podzięce za jego fatygi i życzliwość dla województwa ofiarował P-emu sumę 6000 zł. W r. 1693 absentował się od prac sejmowych. W r. 1694 był rezydentem przy królu. Po sejmie 1695 r. wygłosił obszerne wotum na «senatus consilium»; doradzał w nim zwołać sejmiki i popisy po województwach, aby przekonać się, na ile szlachty może liczyć pospolite ruszenie, potem jak najszybciej złożyć sejm i uchwalić płacę wojsku. Krytycznie oceniając walki domowe na Litwie, stawał w obronie Sapiehów. Zmarł przed czerwcem 1696. Potomstwa nie zostawił.
Niesiecki; Uruski; Elektorowie; – Bąkowa J., Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego w l. 1661–1667, W.–Kr. 1974 s. 78, 141, 147, 168; Czapliński W., Opozycja wielkopolska po krwawym potopie, Kr. 1930; Czermak W., Ostatnie lata Jana Kazimierza, W. 1972; Hirsch F., Zur Geschichte der polnischen Königswahl von 1669, Gd. 1889; tenże, Zur Geschichte der polnischen Königswahl von 1674, „Zeitschr. d. Westpreussischen Gesch.-vereins” H. 43: 1901; Korzon T., Dola i niedola J. Sobieskiego, Kr. 1898 I 267, 403, 404, 405, 432, 446, II 194, 196, 210, 211, 359; Piwarski K., Między Francją a Austrią, Rozpr. PAU, Wydz. Hist.-Filoz. S. II, Kr. 1933 XLIV; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką, W. 1968; – Chrapowicki J. A., Diariusz, Wyd. J. Rusiecki, W. 1845 s. 11, 25, 115, 116, 117; tenże, Diariusz. Część pierwsza…, Oprac. T. Wasilewski, W. 1978; Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 r., Wyd. A. Przyboś i K. Przyboś, Wr. 1972; Kochowski W., Annalium Poloniae Climacter tertius, Kr. 1698 s. 182, 239, 248; Pisma do wieku Jana Sobieskiego; Sarnecki K., Pamiętnik z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958; Vol. leg., IV 1018, 1022, V 32, 69, 107, 277, 290, 768; Zawadzki K., Historia arcana, Cosmopoli 1699 s. 5, 114, 370; – AGAD: Sigillata, t. 14 s. 98; B. Czart.: rkp. 1674 s. 15–16; B. Jag.: rkp. 6227 s. 31, 36, 38; B. PAN w Kr.: rkp. nr 8338 (Teki Pawińskiego, t. 21) k. 196v., 199, 238, 268, 272v., 288, 199v., 303v., 304v., 309v., 310, 325v., 336, 342, 366, 382, 382v., 384, 395v., 419v., 432, 434, 453, 486, 492, 517, 550, 559, nr 1065 k. 154.
Kazimierz Przyboś