Piaskowski Mikołaj h. Junosza (1726–1803), poseł na sejmy, podkomorzy krzemieniecki, targowiczanin. Ur. ok. 5 XII, był synem Antoniego (zob.) i Eufrozyny z Jurewiczów. Posiadał rozległe majątki: Chołoniewicze, Połońskie, Lipno i Nieśwież na Wołyniu, Majdan na Podolu, Berszadę (z 25 wsiami), którą w r. 1779 odstąpił Tepperowi, i dobra kraśniańskie (Krasne i 9 wsi), nabyte w r. 1766 od Stanisława Lubomirskiego, woj. bracławskiego, na Bracławszczyźnie; zakupiony od Jerzego Marcina Lubomirskiego w r. 1783 klucz janowiecki nad Wisłą w woj. sandomierskim, na który składały się: miasto Janowiec z zamkiem, pałacem i 18 wsi; oraz od tegoż kupiona (1778) część włości barskiej na Podolu (miasto Możyrów z Rowem i Martynówką), odstąpiona wkrótce Józefowi Potockiemu. A ponadto miał w pow. sandomierskim: Jakubowice, Bińkowice i Prusy oraz w Warszawie przy Nowym Świecie dawny pałac Opalińskich. Ogółem wartość dóbr P-ego obliczano w r. 1790 na 9 934 137 złp., w tym klucz janowiecki na 3 316 000 złp.

W r. 1758, będąc już wojskim włodzimierskim, posłował P. z Wołynia jako stronnik «familii» na sejm warszawski, zerwany już czwartego dnia (5 X) przez jego kolegę, posła wołyńskiego Mikołaja Podhorskiego. Mimo zabiegów P-ego nie udało się skłonić Podhorskiego do powrotu na salę sejmową. W r. 1759 uczestniczył w reasumpcji Trybunału Piotrkowskiego jako stronnik Czartoryskich. W r. 1760 posłował z województwa czernihowskiego, a w r. 1762 z Wołynia na sejm warszawski. Na tym ostatnim poparł (5 X) Stanisława Poniatowskiego, stolnika lit., który zaatakował indygenat Alojzego Fryderyka Brühla. W Łucku 6 II 1764 na rozdwojonym sejmiku wołyńskim został, jako stronnik «familii», posłem na sejm konwokacyjny. W związku z gorszącymi na nim zajściami podał wniosek (9 V), by za dobycie szabel na sesji sejmowej pociągać do sądów kapturowych, i aby (10–11 V) podczas trwania sejmów przywrócić warty «węgrów» marszałkowskich, zależne bezpośrednio od marszałka sejmowego, a nie w. koronnego. Sprzeciwiał się (19 V) odmianie «rządów podczas konwokacji» i wprowadzeniu «pluralitatis» na sejmy zwyczajne. Z ramienia sejmu konwokacyjnego wchodził w skład deputacji do ułożenia paktów konwentów, do komisji celem przeprowadzenia reformy Trybunału Kor., do rozmów z przedstawicielami dworu petersburskiego. Równocześnie został członkiem nowo utworzonej Komisji Skarbu Kor., wreszcie wszedł na czas bezkrólewia do rady prymasa Władysława Łubieńskiego, a po zawiązaniu przez sejm Konfederacji Generalnej Koronnej (23 VI) powołany był (29 VI) do Rady Konsyliarskiej, która urzędowała przy boku marszałka Augusta Czartoryskiego. Posłował następnie z Wołynia na sejm elekcyjny i ze swym województwem podpisał elekcję Stanisława Poniatowskiego.

W r. 1765 P. awansował kolejno na podczaszego i chorążego wołyńskiego, a następnie na podkomorzego krzemienieckiego. Ponadto otrzymał od króla posesję Siedliszcze w woj. bracławskim. W grudniu 1765 poparł w Komisji Skarbowej projekt bicia polskiej monety, w sprawie tej solidaryzując się ze stanowiskiem króla, wbrew pomysłom podskarbiego Teodora Wessla. Był współorganizatorem zawiązanej 11 IV 1766 Kompanii Manufaktur Wełnianych. Dn. 15 VI 1766 otrzymał jako jeden z pierwszych Order Św. Stanisława, a ponadto starostwo taraszczańskie w pow. kijowskim (Taraszcza, gdzie przez wiele lat miał swą główną rezydencję) i dzierżawę królewszczyzny Piaseczno w ziemi warszawskiej. Posiadał już w tym czasie stopień rotmistrza husarskiego. Z województwa wołyńskiego posłował na sejm 1766 r. Powołany został wówczas do komisji konstytucyjnej. Na sesjach sejmowych (m. in. 22, 25 XI 1766) polemizował z wywodami bpa Kajetana Sołtyka w kwestii dysydenckiej, wskutek czego otrzymał miano «przeniewiercy». T.r. wszedł do Komisji Skarbowej na l. 1766–8; funkcję tę pełnił do r. 1775. Był przeciwny konfederacji radomskiej. Na początku września 1767 bezskutecznie «napierał się» u króla, by zezwolił mu na deputackich sejmikach wołyńskich na wydanie z tamtejszą szlachtą manifestów o nieważności elekcji posłów i ich instrukcji. Z ramienia sejmu 1767–8 r. wchodził w skład komisji do rozsądzenia spraw o dobra Rokitno (na Ukrainie) oraz Lubomla i Mozor (na Wołyniu).

Po wybuchu konfederacji barskiej P., wespół z Michałem Ledóchowskim, kaszt. wołyńskim, Józefem Steckim, sędzią łuckim, i in., projektował zawiązanie rekonfederacji i pozwanie do sądu zwolenników Baru. Rosjanie jednak udaremnili te pomysły. W czerwcu 1769, gdy konfederaci zbliżali się do stolicy, ministerium projektowało wysłanie do nich delegacji, w której skład miał wchodzić również P., do konfrontacji tej jednak nie doszło. W r. 1772 otrzymał od króla w posesję trzy wsie. W l. 1772–3 wyrabiał u króla dla swych krajanów wołyńskich bezpieczny powrót do kraju. Sejm rozbiorowy 1773–5 r. skwitował P-ego z działalności w Komisji Skarbowej Koronnej za czas od 1 X 1766 do 30 IV 1775. Z ramienia tego sejmu powołany był do komisji zajmującej się sprawami o dzieciobójstwo, a ponadto do 27 komisji dla rozsądzenia spornych spraw majątkowych na terenie całej Rzpltej. Dn. 13 I 1785 mianowany był kasztelanem inowłodzkim, ale zaraz, w kilka dni później, zrezygnował z tego urzędu (używał odtąd tylko tytułu starosty taraszczańskiego). W zamian otrzymał Order Orła Białego, za który złożył królowi podziękowanie 3 II 1785 (druk w W. t.r.). W dn. 21–22 V 1787 podejmował w Krasnem Stanisława Augusta powracającego z Kaniowa.

P. nie posłował na Sejm Czteroletni, ale często bywał, jako arbiter, słuchaczem posiedzeń sejmowych. Był znany jako zagorzały przeciwnik reform i J. U. Niemcewicz wyznał w „Pamiętnikach”, że ów «pocieszny oryginał… otwarty miłośnik liberum veto, elekcji królów, konfederatów i bezrozumów podobnych… służył mi za wzór charakteru Starosty (Gadulskiego) w komedii mojej „Powrót posta”» (wystawionej w styczniu 1791). Po uchwaleniu Konstytucji 3 maja współpracował z najżarliwszymi jej przeciwnikami: Benedyktem Hulewiczem i Piotrem Ożarowskim. On to – wg W. Smoleńskiego – «faktycznie dyrygował przyjaciółmi» Szczęsnego Potockiego. W styczniu 1792 drukował w Warszawie i rozsyłał po prowincji obelżywe dla sejmu i konstytucji listy hetmana Seweryna Rzewuskiego i Szczęsnego Potockiego. Dn. 9 VII 1792 przystąpił do zawiązanej w Łucku konfederacji targowickiej województwa wołyńskiego i wybrano go na konsyliarza, a 9 IX t.r. został jednym z konsyliarzy Konfederacji Generalnej Koronnej. Z ramienia Generalności targowickiej wszedł 17 II 1793 w skład deputacji do ułożenia Formy Rządu. Zajmował w Generalności stanowisko umiarkowanie opozycyjne. Występował (14 II) przeciwko udziałowi Polski w koalicji antyfrancuskiej, sprzeciwiał się też (5 III) wyjazdowi Szczęsnego Potockiego do Petersburga. Ale 19 III poparł wniosek Hulewicza i Pułaskiego, przyjęty przez konfederację, o skasowaniu wszelkich zmian dokonanych w wojsku od czasu Sejmu Czteroletniego. Dn. 23 III Generalność powołała P-ego do pięcioosobowej komisji dla utrzymania porządku i bezpieczeństwa w stolicy pod prezydencją marszałka w. koronnego, a następnie do powstałej Komisji Skarbu Koronnego. Protestował 13 IV, wraz z innymi konsyliarzami koronnymi, przeciwko projektowi oddania dóbr biskupstwa krakowskiego bpowi inflanckiemu Józefowi Kossakowskiemu. Dn. 14 IV delegowany był do Białegostoku celem zaproszenia króla do Grodna, a 22 IV sprzeciwiał się projektowi utworzenia Rady Nieustającej, która miała zastąpić niejako konfederację i uznać drugi rozbiór. Na sejmie w Grodnie posłował nie P., lecz jego imiennik – szambelan Mikołaj Piaskowski (syn Władysława), z którym P. był mylony. P. zdołał opuścić stolicę przed wybuchem insurekcji, ale pałac jego uległ dewastacji w czasie działań powstańczych. Po trzecim rozbiorze usunął się P. od udziału w życiu publicznym. Zamieszkał w Janowcu pod zaborem austriackim, podczas gdy pozostałe jego dobra dostały się pod panowanie rosyjskie.

Otwarty dom, lekkomyślny (karciarstwo) i rozrzutny tryb życia, wielkopańskie gesty na cele charytatywne («hojny aż do zapomnienia o sobie» – „Kronika” janowiecka) doprowadziły P-ego do ruiny materialnej. Długi w wysokości przeszło 10 milionów złp. przewyższały wartość majątku. Zmarł na «gangrenę» na zamku w Janowcu 6 III 1803, pochowany w podziemiach miejscowego kościoła. Ks. Piotr Makarowicz (zm. 1808), proboszcz janowiecki i przyjaciel Piaskowskich, ufundował im w miejscowym kościele tablice epitafialne.

Z małżeństwa, zawartego 17 II 1771 z Joanną z Szaniawskich (1753–1799), córką Teodora, płka wojsk koronnych, zwaną «dobrą» i «hojną panią», miał P. prawdopodobnie syna Teodora, zmarłego zapewne w wieku chłopięcym, i – być może – dwie córki: Zofię i Annę, zamężną za Józefem Potockim (względnie tylko jedną, dwojga imion Zofię Annę).

Portret na owalnej blasze na tablicy epitafialnej w kościele janowieckim, (fot. w Materiałach Red. PSB); Wg J. Wiśniewskiego („Dekanat kozienicki”, Radom 1913) jeszcze na pocz. XX w. znajdowały się w zakrystii tegoż kościoła portrety obojga Piaskowskich; – Estreicher; Finkel, Bibliografia; Słown. Geogr., (Berszada, Janowiec, Krasne, Meżyrów, Rów, Taraszcza); Uruski; Żychliński, XII 147, XVI 194, XXV; Elektorów poczet; Łoza, Kawalerowie; Katalog tek Glinki, W. 1969 I; – Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, P. 1877 I 64; Hubert L., Pamiętniki historyczne, W. 1861 I 313–19; Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, P. 1868 s. 162; Konopczyński W., Niemcewicz Julian, Powrót posła, „Kwart. Hist.” T. 34: 1920; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11 I–II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Korzon, Wewnętrzne dzieje; [Kossakowski S.] Korwin S., Trzeci maj i targowica, Kr. 1890 s. 67, 207, 209–10, 212; Nowak J., Satyra polityczna Sejmu Czteroletniego, Kr. 1933; Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk, Kr.–W. 1906; Schmitt H., Dzieje panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, Lw. 1868 I 277, II 426; Skałkowski A., Jan Henryk Dąbrowski, Kr. 1904; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; tenże, Mieszczaństwo warszawskie w końcu w. XVIII, W. 1976; tenże, Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1896; tenże, Publicyści anonimowi z końca XVIII w., „Przegl. Hist.” T. 14: 1912 s. 27; Sosin S., Reforma sejmików na Sejmie Czteroletnim, w: Korpus Kadetów Nr 2, w dziesiątą rocznicę istnienia 1919/20–1929/30, Chełmno 1930 s. 50; – Diariusz sejmu convocationis… 1764, [W. 1764] s. Rr2, C, E, G2, H, R, U2, aa, aa2, bb, cc, Gg2, Ii, L12, Nn2; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, III; Korespondencja Ignacego Krasickiego, W. 1958; Kreczetnikow P., Dziennik wojennych działań, P. 1874 s. 13, 53; Listy Katarzyny z Potockich Kossakowskiej, P. 1883; Listy nad wypadkami politycznymi w Polsce pisane w latach 1763 i 1766, P. 1846 s. 104, 107, 120, 124; Listy Wojciecha Jakubowskiego do Jana Klemensa Branickiego, W. 1882 s. 96, 178, 186; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; tenże, Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1878; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I–II; Moszczeński A., Pamiętniki, P. 1867 s. 129; Niemcewicz J. U., Pamiętniki czasów moich, W. 1957; Ochocki J. D., Pamiętniki, Wil. 1857 IV 138–9; Płata wojska…, 1771 s. 14, 54; Rok nadziei i rok klęski 1791–1792, W. 1964; Rzewuski L., Kronika podhorecka 1706–1779, Kr. 1860 s. 85; Sievers [J.], Drugi rozbiór Polski, W. 1906 II 16, 26; Summariusz czynności Konfederacji Generalnej Targowickiej Koronnej od dnia 14 miesiąca maja 1792 r. w Targowicy rozpoczętych…, nr 258; Ciąg dalszy summariuszu czynności Konfederacji Generalnej Koronnej Targowickiej… od dnia 12 miesiąca kwietnia 1793 w Grodnie zaczynającym się umieszczonych…, nr 323, 332; Trębicki A., O rewolucji 1794, W. 1967; Vol. leg., VII 5, 21, 27, 58, 104, 190, 210, 214, 261, 312, 320, 448, 454, 489, 767, 776, 792, VIII 190, 316, 380, 387, 391, 394, 397, 406, 413, 416, 421, 428, 430–1, 441, 446–7, 464, 494, 511, 513, 519, 527, 547, 550, 567, 572, 582, 787; Warszawski teatr Sułkowskich, Wr. 1957; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V 15161, Zbiór Anny z Potockich Branickiej, rkp. P40 nr 694, rkp. P40 nr 695; Arch. Państw. w Ł.: Zbiory Bartoszewiczów, rkp. 170 s. 236; Arch. Paraf. w Janowcu: Księgi metrykalne, Kronika parafialna, Inwentarz kościoła w Janowcu; B. Czart.: rkp. 654, 735, 792, 1192, 3473, 3474; B. Jag.: rkp. 6674; B. PAN w Kr.: rkp. 8348 (Teki Pawińskiego, Lauda warszawskie, 1766); – Informacje ks. Zdzisława Kalinowskiego z Janowca.

Wacław Szczygielski