Samborzecki Mikołaj h. Rawicz (zm. 1565/66), wojski lubelski, poseł na sejmy. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny, posiadającej majątki w woj. lubelskim i sandomierskim. Był synem Pawła, który 27 XI 1515 w Sandomierzu wyznaczył na opiekunów dla swych dzieci, urodzonych z małżeństwa z Małgorzatą Bąkową, Piotra z Sienicy, kanonika krakowskiego i sekretarza królewskiego, Spytka z Tarnowa oraz Łukasza Słupeckiego z Konar.
S. rozpoczął działalność publiczną w r. 1550 jako poseł woj. lubelskiego na sejm w Piotrkowie. Ponownie został wybrany na posła na sejm do Krakowa w r. 1553. Dn. 4 X t. r. otrzymał urząd stolnika lubelskiego. Dn. 3 VII 1555 Zygmunt August nadał mu plac pod zamkiem w Lublinie na wybudowanie dworu, 3 III 1559 S. zakupił od Katarzyny Tęczyńskiej, żony kaszt. krakowskiego Jana Bonera, za 900 fl. dom w Lublinie przy ul. św. Stanisława. Dn. 26 IX 1560 został wojskim lubelskim.
W okresie realizacji programu egzekucyjnego S. reprezentował woj. lubelskie na sejmach w Piotrkowie w l. 1562/63 i 1565 oraz 1563/64 w Warszawie. Należał do zwolenników egzekucji dóbr, ku czemu skłaniały go też powody osobiste. Na sejmie warszawskim, podczas rewizji nadań, jako wojski lubelski upomniał się o dochody z cła lubelskiego, stanowiące uposażenie tego urzędu, którymi po r. 1518 zawładnął kaszt. lubelski. Spór o należące do wojstwa lubelskiego dochody Zygmunt August rozstrzygnął dopiero za następcy S-ego, uznawszy 10 VIII 1569 prawo wojskiego do pobierania dochodu z cła lubelskiego. Wykorzystując sprzyjającą sytuację powstałą w związku z egzekucją dóbr, na podstawie ustawodawstwa sejmu 1562/63 r. razem z krewnymi podniósł S. też dawne roszczenia swej rodziny do dziedzicznych wsi (Żmijowiska, Rogów, Laskowice, Czółna, Dembica, Półtarchawice, Szczekarzów, Faleńczyce), które za długi przodka Samborzeckich (Mikołaja z Ostrowa, woj. sandomierskiego, star. lubelskiego) wynoszące 3 tys. złp. przejął skarb królewski; następnie wspomniane dobra w drodze nadań królów Aleksandra i Zygmunta I znalazły się w posiadaniu rodziny Firlejów. S. okazując stosowne dokumenty dowiódł, że donacje te były niezgodne z prawem. W związku z tym domagał się unieważnienia nadań, odebrania dóbr z rąk Firlejów i przywrócenia ich prawowitym dziedzicom, w których imieniu zaproponował natychmiastowy zwrot starego długu do skarbu. Król i komisja rewizorska zaaprobowała roszczenia Samborzeckich. Jednak kontrakcja Firlejów, a interesów tej możnej rodziny bronił Jan, marszałek w. kor., spowodowała, że Zygmunt August nie zgodził się na przyjęcie sumy dłużnej i odroczył sprawę do następnego sejmu, na którym miano szczegółowo zbadać tytuły prawne Firlejów do kwestionowanych dóbr. Oprócz tych roszczeń na sejmie warszawskim S. i jego siostra Katarzyna Sczepiecka zgłaszali pretensje do wsi Samborzec w pow. sandomierskim, którą ich ojciec przed 15 V 1535 wraz z dwiema innymi ustąpił za 4 tys. złp. Zygmuntowi I. Natomiast komisja rewizorska zakwestionowała nadanie S-emu wspomnianego już placu w Lublinie jako niezgodne z prawem, z czym zgodził się też król. W tej sytuacji S. zdał się na łaskę Zygmunta Augusta, ale pragnąc utrzymać owo nadanie oświadczył, że plac («szczere błota») nie przedstawia wielkiej wartości (potwierdzili to lustratorzy w r. 1565) i donacja nie stanowi szkody dla króla. W związku z tymi sprawami S., choć nie został wybrany na posła, był zapewne w Parczewie podczas obrad sejmu w r. 1564. Już po zamknięciu debat sejmowych dn. 15 VIII, tytułowany sekretarzem królewskim, dostał od Zygmunta Augusta w dożywotnie użytkowanie dwa młyny leżące w star. radomskim.
S. był dziedzicem miasteczka Okrzeja i wsi Wola Okrzejska w woj. sandomierskim w pow. stężyckim. W woj. lubelskim w pow. lubelskim posiadał wsie: Bochotnicę, Jakubowice i Rudnik, a w pow. łukowskim części wsi Tchórzów i Wrzosów. W swoich dobrach prowadził S. gospodarkę folwarczną i spławiał zboże do Gdańska. Należał do zwolenników reformacji. Z kościołów w Okrzei i Bochotnicy wypędził księży, przy czym w Bochotnicy zagarnął srebro i sprzęty kościelne. Nie interesował się zapewne sprawami doktrynalnymi czy organizacyjnymi reformacyjnego Kościoła, brak bowiem jakiejkolwiek wzmianki o jego uczestnictwie w zjazdach różnowierczych. Należał do ludzi znanych, a bliżej związany był chyba z rodziną Tęczyńskich. Mikołaj Rej poświęcił S-emu wiersz w „Zwierzyńcu”. Zmarł na przełomie l. 1565 i 1566, przed 8 II 1566.
Brak bliższych informacji o małżeństwie S-ego. Przypuszczalnie Jadwiga «de Tenczyn», która występuje w r. 1576 jako «tribuna Lublinensis» była jego drugą żoną. Synami S-ego byli Paweł, Mikołaj i być może Jakub. Paweł po śmierci ojca uzyskał w dożywotnie użytkowanie młyny w star. radomskim. W r. 1566 posiadał miasteczko Okrzeję i wieś Wolę Okrzejską w pow. stężyckim. Paweł powrócił do katolicyzmu, a na potrzeby kościoła w Okrzei legował sumę 200 złp., Mikołaj wspólnie z Jakubem był (1580) współdziedzicem Tchórzowa i Wrzosowa, potem (1584) występował jako posiadacz dóbr Okrzeja, Grabów, Bramka i Zawadnik.
Słown. Geogr. (Okrzeja); Urzędnicy, IV z. 4; – Bukowski, Dzieje reformacji, I 678; Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta 1548–1572, Kr. 1974 tabl. nr 12; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI–XVII w., L. 1933 s. 98, 99; Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w koronie do schyłku XVI w., W. 1962 s. 183; Tazbir J., Ze studiów nad stosunkiem polskich protestantów do chłopów w XVI w., „Reform. w Pol.” T. 12: 1956; Wadowski J. A., Kościoły lubelskie, Kr. 1907; – Dnevnik lublinskogo sejma 1569 goda, S. Pet. 1869; Lustracja województwa lubelskiego 1565, Wr.–W. 1959; Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, Wyd. W. Ochmański, Wr. 1963; Materiały archiwalne wyjęte głównie z Metryki Litewskiej od 1348 do 1607, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890 s. 163; Matricularum summ., IV, V 2472, 3015, 3266, 6337, 7222, 9937; Regestra thelonei Vlad.; Rej M., Zwierzyniec, Kr. 1895 s. 164–5; Rykaczewski E., Inventarium omnium et singulorum privilegiorum, litterarum..., Lutetiae Parisiorum, Berolini et Posnaniae 1862 s. 246, 247 (dotyczy ojca S-ego); Źródła Dziej., XIV 424; Źródła urzędowe do biografii J. Kochanowskiego, Wyd. i oprac. M. Garbaczowa i W. Urban, Wr. 1985; – AGAD: Arch. Skarbu Kor. I nr 8 k. 437, nr 9 k. 208, 209, nr 33 k. 193, 405, 408, 495, nr 51 k. 103, nr 157 k. 133; B. Czart.: rkp. 1725 k. 100, 114, 293–294, 301–303, rkp. 2171 k. 220 rkp. 2208 k. 166, 144, 145.
Irena Kaniewska