Słąka (Slanka, Słonka) Mikołaj h. Kopaszyna (zm. 1444), rycerz pasowany, chorąży sandomierski. Nazwisko Słąka nie ma charakteru odmiejscowego (niektórzy badacze błędnie interpretowali je jako wywodzący się «z Łęcka»), lecz z pewnością przezwiskowy. Pochodził z małopolskiej rodziny, osiadłej w ziemi sandomierskiej, był jedynym synem Piotra (zm. po 1411) i jego żony (imię nieznane), najpewniej z rodu Toporczyków.
Ojciec S-i, Piotr pisał się z Ławszowa (Łapszów, pow. proszowicki) i Rudki (pow. pilzneński), ale wsie te nie były jego gniazdem rodowym i nie wiadomo, jak wszedł w ich posiadanie. Dn. 1 VI 1377 nabył za 60 grzywien od Jana, prepozyta klasztoru Norbertanek w Krzyżanowicach, intratne sołectwo w klasztornej wsi Leśnica w pobliżu Małogoszczy, które po jego śmierci odziedziczył syn.
Pierwsza wiadomość o S-ce pochodzi z r. 1400. Wystąpił wówczas u boku ojca w sprawach sądowych. Dzięki rodzinnym koneksjom matki został przyjęty na służbę do kaszt. krakowskiego Jana Tęczyńskiego. Dn. 8 VI 1403 świadkował jako dworzanin (familiaris) na dokumencie Tęczyńskiego, który poświadczał darowiznę krakowskiej mieszczanki, uczynioną na rzecz wikariuszy katedry krakowskiej. Przebywanie w otoczeniu najwyższego dostojnika Królestwa otworzyło S-ce drogę do awansu społecznego. Po śmierci Tęczyńskiego S. rozpoczął karierę wojskową. W r. 1408 znalazł się w składzie hufców polskich posiłkujących wyprawę w. ks. lit. Witolda na Moskwę przeciwko jego zięciowi w. ks. Wasylowi. W sierpniu 1409, gdy zakon krzyżacki wypowiedział Polsce wojnę, S. był członkiem czterdziestoosobowej załogi Złotorii, stanowiącej punkt ostatniego oporu przeciw Krzyżakom, (prawdopodobnie znalazł się w grupie posiłków dosłanych do Złotorii w początkach sierpnia t.r.), która przez osiem dni broniła zamku. Większość z obrońców zginęła, pozostali zaś, wobec nikłych szans pomocy ze strony polskiej, 2 IX poddali zamek. S. dostał się do niewoli krzyżackiej, został z niej jednak szybko wykupiony, gdyż w r. 1410 wziął udział w «wielkiej wojnie» z zakonem krzyżackim. Prawdopodobnie walczył w bitwie pod Grunwaldem; Jan Długosz wymienił S-ę h. Kopaszyna bez imienia, nie można zatem wykluczyć, że był to jego ojciec, w gronie rycerzy, którzy za męstwo i odwagę okazane w bitwie pod Koronowem (10 X) zyskali wdzięczność i łaskę Władysława Jagiełły. W tych latach S. został pasowany na rycerza, po raz pierwszy z predykatem strenuus wymieniony jest w sierpniu 1412.
We wrześniu 1421 S. wraz z Mikołajem z Jaroszowa zw. Korniczem lub Siestrzeńcem udali się z rozkazu królewskiego (otrzymali glejt bezpieczeństwa 19 IX) w misji dyplomatycznej do Raciborza. Chodziło o mediację w sprawie uwolnienia czterdziestoosobowego poselstwa husyckiego podążającego na Litwę z ofertą korony czeskiej dla w. ks. Witolda, które uwięził (9 IX) z rozkazu Zygmunta Luksemburskiego ks. raciborsko-opawski Jan II. Misja ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. W r. 1422 S. został zmuszony przez Bodzętę z Trojanowa do oczyszczenia się z nagany szlachectwa. Dn. 8 I 1423 przed sądem star. krakowskiego i woj. sandomierskiego Mikołaja z Michałowa przedstawił jako świadków swoich krewnych – sześciu klejnotników z trzech herbów – braci Jana i Jakuba z Barczkowa h. Kopaszyna, kaszt. radomskiego Jana Ossolińskiego, podkomorzego królowej Piotra z Pisar i Rytra, obaj h. Topór (ze strony matki) oraz kaszt. połanieckiego Stanisława Gamrata i jakiegoś Jana, obaj h. Sulima (ze strony babki ojczystej). Ich przysięgę poparło (co było rzeczą raczej niespotykaną, chyba że naganiony przedstawił świadków niezbyt wiarygodnych) sześciu innych szlachciców, m. in. wielkorządca krakowski Klemens Wątróbka ze Strzelec h. Oksza. W ten sposób S. oczyścił się z zarzutu, a Bodzęta z Trojanowa za fałszywe pomówienia został obłożony zwyczajową karą «piętnadziesta». W r. 1424 S. z nieznanych przyczyn znalazł się w więzieniu starościńskim na zamku krakowskim. Dn. 21 XII 1424 czterech panów małopolskich: podstoli krakowski Gniewosz z Dalewic, Jan, dziedzic Zastępowa, Bodzęta z Siedlec i Mikołaj z Budziszowic poręczyli za niego i wyjednali mu uwolnienie z wieży za kaucją w wysokości 400 grzywien, którą musiał zapłacić w przeciągu czterech tygodni. Do tego czasu nie wolno mu było oddalać się z zamku bez pozwolenia starosty; prawdopodobnie uiścił żądaną kwotę, gdyż brak jest w źródłach informacji o dalszym ciągu tej sprawy.
Latem 1428, wraz z innymi rycerzami polskimi, S. wziął udział w zwycięskiej wyprawie Witolda na Nowogród Wielki, a następnie pozostał na Litwie i znalazł się w najbliższym otoczeniu księcia. Na dokumencie Witolda z 5 X 1428 wystawionym w Brześciu Lit. S. został wymieniony, obok Mikołaja Cebulki, jako jego doradca i sekretarz. Praca w kancelarii książęcej była dla S-i nie tylko kolejnym szczeblem w karierze, ale też okazją do wzbogacenia się, gdyż w. książę sowicie wynagradzał swoich współpracowników. S. towarzyszył Witoldowi w podróżach po Litwie i często występował w charakterze świadka na jego dokumentach, prawdopodobnie mógł być także przez niego wysyłany w misjach dyplomatycznych, w czym miał już pewne doświadczenie. Ostatni raz pojawił się jako świadek na dokumencie Witolda z 2 I 1430, ale możliwe, że występującego na dokumencie z 19 IV t. r. Mikołaja Mańkę należy utożsamić ze S-ą.
W lipcu 1431 S. wziął udział w wyprawie wojsk polskich przeciwko nowemu w. ks. lit. Świdrygielle, który zawarł antypolskie przymierze z Krzyżakami. Długosz zapisał, że podczas oblężenia Łucka przez wojska polskie, w ostatnim dniu (17 VIII) krótkotrwałego zawieszenia broni, z miasta wypadł ze zbrojnym oddziałem rycerz Jurasza i napadł na grających w szachy polskich rycerzy. S. o mało wówczas nie zginął, a uratował go wierny sługa Stefan, zasłaniając własnym ciałem. Prawdopodobnie po zawarciu przez Polaków (1 IX 1431) dwuletniego rozejmu ze Świdrygiełłą, S. powrócił do Polski i przebywał odtąd w bliskim otoczeniu Władysława Jagiełły. Towarzyszył królowi podczas jego ostatniej podróży na Ruś. W Przemyślu świadkował na dokumencie królewskim z 8 V 1434 dla bpa przemyskiego Janusza. Można także przypuszczać, że był obecny w Gródku (Jagiellońskim) w gronie rycerzy, którym ciężko już chory król powierzył swoich synów pod opiekę. W r. 1435 S. otrzymał urząd chorążego sandomierskiego; po raz pierwszy odnotowany jest z tym tytułem 17 V, ale możliwe, że nominację otrzymał zaraz po śmierci swojego poprzednika Stanisława Włodkowica z Charbinowic (zm. 30 III). W październiku 1435 S. wszedł do grona komisarzy, którzy rozliczyli z zarządu mennicą krakowską Andrzeja Łabędzia z Gościkowa, Andrzeja Wierzynka i Klausa Keslinka za okres od 4 IV 1434 do 29 IX 1435. Po zawarciu pokoju z zakonem krzyżackim w Brześciu Kujawskim (31 XII 1435) S. (pod błędnym imieniem Stanisław) został wymieniony wśród gwarantów traktatu pokojowego, którego główny dokument pieczętował wraz z innymi podczas sejmu w Sieradzu 4 III 1436.
Dn. 1 X 1436 S. zasiadał w gronie asesorów sądu wiecowego w Krakowie wraz z kaszt. i star. krakowskim Mikołajem z Michałowa, woj. krakowskim Piotrem Szafrańcem, kaszt. sądeckim Krystynem z Koziegłów, kaszt. wojnickim Janem Tęczyńskim i kaszt. bieckim Klemensem Wątróbką. W t.r. i następnych latach często świadkował na dokumentach sądu ziemskiego krakowskiego. Był także bardzo aktywny w sprawach sądowych swoich sąsiadów: opactw tynieckiego i łysogórskiego oraz szlachty małopolskiej; ustanawiał wadia między zwaśnionymi stronami, świadkował w sprawach majątkowych, uczestniczył przy rozgraniczaniu dóbr, ręczył za długi. W r. 1437 wraz z Mikołajem z Michałowa i kaszt. wojnickim K. Wątróbką ze Strzelec z rozkazu króla ustanowił (11 V) rozejm Boży i jako jego zabezpieczenie wadium w wysokości 1000 grzywien między walczącymi stronami: Janem i Krystynem z Koziegłów h. Lis, synami zmarłego w t.r. kaszt. sądeckiego Krystyna, a burgrabim rabsztyńskim Mikołajem z Jaroszowa Siestrzeńcem. Pośrednictwo to zakończyło trwającą od kilku lat wojnę między dwoma rodami. W r. 1438 wziął S. udział w zjeździe w Nowym Mieście Korczynie i przystąpił do konfederacji zawiązanej 25 IV z inicjatywy bpa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Jeszcze w t.r., 16 XII na sejmie w Piotrkowie świadkował na przywileju ziemskim Władysława III, w którym król potwierdzał stanom Król. Pol. prawa, przywileje i swobody nadane przez swoich poprzedników. Jako jedyny z urzędników państwowych odstąpił od konfederacji nowokorczyńskiej i przeszedł do obozu opozycji pod dowództwem kaszt. bieckiego Spytka Melsztyńskiego. W akcie konfederacji zawiązanej 3 V 1439 na kolejnym zjeździe w Nowym Mieście Korczynie wymieniony jest na trzecim miejscu (po Spytku i kaszt. czechowskim Jakubie Przekorze) wśród 168 wystawców tego dokumentu. Pozostaje faktem, że po śmierci Spytka w bitwie pod Grotnikami (4 V) S. nie utracił swojego urzędu i wkrótce, jak inni konfederaci, ponownie znalazł się w najbliższym otoczeniu króla. Pod koniec kwietnia wziął udział w wyprawie Władysława III po koronę węgierską i towarzyszył mu 21 V w uroczystym wjeździe do Budy. Dn. 9 VIII t.r. Władysław III zapisał S-ce 300 grzywien na mieście Małogoszczy i przyległych do niego wsiach Skorkowie i Cieślach. Była to rekompensata za udzieloną wcześniej królowi pożyczkę. O nadanie właśnie Małogoszczy S. najpewniej zabiegał u króla, gdyż był już dziedzicznym sołtysem w pobliskiej wsi Leśnicy. Na Węgrzech przebywał ponad rok. Dn. 16 VI 1441 świadkował na dokumencie królewskim dla Lwowa, a następnie 20 VI na przywileju dla opactwa benedyktynów na Łysej Górze, z którym łączyły go dobrosąsiedzkie stosunki. Do kraju powrócił przed 12 XI 1441. Ok. 1 X 1443 wystąpił na dokumencie bpa Z. Oleśnickiego jako jedna ze stron w sprawie o rozgraniczenie dóbr biskupstwa krakowskiego.
S. najczęściej pisał się z Ławszowa i z Rudki. Obie te wsie odziedziczył po ojcu, chociaż nie należały do niego w całości, część Ławszowa posiadali Strzemienie, a połowa Rudki była własnością klasztoru tynieckiego. W swojej części Rudki wybudował dwór i postawił karczmę. Sporadycznie pisał się z Dobrenic (Dobrinicze, pow. piotrkowski, woj. sieradzkie?), Piotrowic (Piotrkowic, pow. proszowicki?) i Wawrzeńczyc w ziemi sandomierskiej, najpewniej miał w nich swoje działy. Posiadał także intratne sołectwo we wsi Leśnica i od r. 1440 był tenutariuszem Małogoszczy. Przed r. 1415 S. ożenił się z Weroniką, córką Stoigniewa z Czapel Wielkich, i Małgorzaty, zapewne swoich sąsiadów; 10 IV t.r. oprawił wiano żony na części Ławszowa. Wniosła mu ona w posagu część Czapel Wielkich oraz Zysławic w pow. proszowickim. W r. 1415 S. odstąpił ks. Wojciechowi z Damianic część dziedzictwa w Imbramowicach (koło Wolbromia) za 200 grzywien, także żona S-i odsprzedała temuż za 220 grzywien swoją część ojczystą w tej wsi. W t.r. S. uzyskał zgodę sądu na wwiązanie do wsi Nawojowa Góra (pow. krakowski). T.r. otrzymał także w zastaw od Mikołaja z Grajowa za pożyczkę w wysokości 150 grzywien połowę wsi Grajów koło Wieliczki. Dług ten nie został mu zwrócony; S. wniósł przed sąd ziemski krakowski sprawę o wwiązanie do wsi, które wstrzymała Astreta, wdowa po bracie Mikołaja z Grajowa, Klemensie, przedstawiając dokumenty wskazujące, że był to jej posag i wiano, ale już w r.n. odstąpiła od swoich roszczeń. W r. 1423 uzyskał także 100 grzywien czynszu z ról kmiecych we wsi Wolica (Zwolica) koło Wieliczki od Michała Kowolca, jako porękę za Jakuba z Kobylan. S. był bardzo aktywny w swoich sprawach majątkowych, które często znajdowały finał w sądzie, jak np. spory z benedyktynami tynieckimi czy kilkuletni zatarg z Janem z Zakrzowa. S. zmarł w r. 1444, przed 7 VIII.
Z małżeństwa z Weroniką (zm. po r. 1449) miał S. czterech synów: Jana, Mikołaja, Piotra i Dawida. Jan był w l. 1457–8 pisarzem woj. i kaszt. krakowskiego J. Tęczyńskiego, burgrabią myślenickim i zarządcą tego klucza, a także kierował sądem kasztelańskim (1463). Mikołaj i Piotr często występowali jako właściciele Rudki i Ławszowa, który jednakże sprzedali. Mikołaj tytułował się także dziedzicem Wawrzeńczyc.
Syn Piotr (zm. przed r. 1480), starosta (tenutariusz) małogoski, był człowiekiem dość zamożnym. Wystawił w Leśnicy okazały dwór; w folwarku produkowano piwo i wódkę. Założył także we wsi trzy młyny, partycypował w wydatkach związanych z utrzymaniem szkoły parafialnej i uposażeniem nauczyciela. W l. 1455–71 wziął stronę mieszczan małogoskich w sporze o dziesięciny z tamtejszymi plebanami Janem i jego następcą Dobiesławem z Lipna. W r. 1474 udzielił Kazimierzowi Jagiellończykowi pożyczki w wysokości 100 grzywien. Z żoną Katarzyną miał synów Mikołaja i Piotra, którzy także tytułowali się starostami małogoskimi.
Najmłodszy syn Dawid w r. 1456 zapisał się w semestrze zimowym na Uniw. Krak. Jako magister sztuk wyzwolonych, z racji bliskich stosunków łączących jego ojca z benedyktyńskim klasztorem Św. Krzyża, znalazł się w otoczeniu opata łysogórskiego Michała z Kleparza, na którego dokumencie świadkował w r. 1463.
Niesiecki, VIII; Paprocki, s. 330; Słown. Geogr. (Rudka); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V cz. 1 z. 3 s. 436, z. 4 s. 827, cz. 2 z. 1 s. 4, 39, 169, z. 2 s. 345, z. 4 s. 642, 667, cz. 3 z. 1 s. 192; Słownik staropolskich nazw osobowych, Pod red. W. Taszyckiego, Wr. 1977 V z. 1 (Słęka, Słonka); Urzędnicy, IV/1, IX; – Biskup M., Z badań nad „wielką wojną” z zakonem krzyżackim, „Kwart. Hist.” R. 66: 1959 z. 3 s. 695; Derwich M., Klasztor Św. Krzyża na Łysej Górze a rycerstwo sandomierskie, w: Genealogia. Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Pod red. J. Hertla i J. Wroniszewskiego, Tor. 1987 s. 160–1; tenże, Bostowscy herbu Bielina, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Tor. 1997 s. 159, 165, 175; Gołębiowski Ł., Panowanie Władysława III z uwagami nad stanem kraju i rządem jego za Jagiellonów do 1506 roku, W. 1846 s. 160; Kosik E., Starostwo niegrodowe małogoskie od XV do końca XVIII w., „Studia Hist.” R. 19: 1976 z. 4 s. 508–9, 520–1; Kosman M., Kancelaria wielkiego księcia Witolda, „Studia Źródłozn.”, T. 14: 1969 s. 110–11; Kurtyka J., Tęczyńscy, Kr. 1997; Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich. Województwo krakowskie (1374–1501), w: Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., S. 2, XV 405; Lewicki A., Powstanie Świdrygiełły, Kr. 1892 s. 100; Piekosiński F., Herby bohaterów grunwaldzkich, „Mies. Herald.” R. 3: 1910 s. 91; tenże, O monecie i stopie menniczej w Polsce w XIV i XV w., w: Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., IX 256; tenże, Wiece, sejmiki, sejmy i przywileje ziemskie w Polsce wieków średnich, tamże, S. 2, XIV 219; Prochaska A., Konfederacja Spytka z Melsztyna, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 15: 1887, Dod. Mies. do „Gaz. Lwow.” s. 105, 302, 400; Rozbiór krytyczny Annalium Długosza, I; Semkowicz W., Nagana i oczyszczenie szlachectwa w Polsce XIV i XV w., w: Studia nad historią prawa polskiego, Pod red. O. Balzera, Lw. 1899 I z. 1 s. 35–6; Szybkowski S., Krzyżacki szpieg, lubelski mieszczanin i sandomierski chorąży, w: Krzyżowcy, kronikarze, dyplomaci. Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza, Gd.–Koszalin 1997 nr 4 s. 265, 271–6 (z błędami); Wiśniewski J., Historyczny opis miast, pamiątek i zabytków w Jędrzejowskiem, Mariówka 1930 s. 164, 194; – Akta grodz. i ziem., V, VII, VIII (dodat), XIII, XVI; Album stud. Univ. Crac., I; Arch. Sanguszków, II nr 133 (błędnie nazwany chorążym krak.); Cod. epist. saec. XV, II nr 248, 251, 255, III (dodat.) nr 5; Cod. Pol., I nr 155; Cod. Univ. Crac., II nr 230, 233; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Oprac. Z. Perzanowski, Wr. 1971 nr 184; Długosz, Annales, X, XI; tenże, Liber benef., I, II, III 197; Geschichtsquellen der Hussitenkriege, Hrsg. C. Grünhagen, Script. Rer. Sil., Breslau 1871 Bd. 6 No 18; Kodeks katedry i diecezji wileńskiej, I nr 106; Kod. Mpol., IV nr 1351, 1402, 1510; Kod. Wpol., V nr 78, 591, 625; Matricularum summ., I; Najstarsza księga sądu najwyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim, Wyd. A. Kłodziński, Arch. Kom. Prawn., X nr 3008; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 934, 1329, 1672, 1904, 2002, 2661, 2705, 3020, 3920, VII nr 407–8, VIII nr 661, 8274; Vitoldiana. Codex privilegiorum Vitoldi Magni Ducis Lithuanie 1386–1430, W.–P. 1986 nr 110, 111, 120, 115, 188, 189; Vol. leg., I 128; Zbiór dok. katedry i diec. krak., cz. 1 nr 157, cz. 2 nr 448; Zbiór dok. mpol., IV nr 1032, V nr 1486, VIII nr 2182; Źródła Dziej., XV 562–3; – AP w Kr.: Castr. Crac. 6 s. 344, 465, 9 s. 929, 10 s. 380, 427, 432, 563, Terr. Crac. 3a s. 66, 72, 3b s. 26, 27, 469, 6 s. 17, 554, 11 s. 157, 170, 550, 26 s. 210, 146 s. 448, 147 s. 80, 193 s. 243, 194 s. 15, 230, 241, 270, 198 s. 169, 217, 376 s. 106; IH PAN w Kr.: Mater. Pracowni Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu (Ławszów, Rudka); – Kartoteka dot. rodu Słąków w posiadaniu Mariana Wolskiego z Kr.
Patrycja Gąsiorowska