Smogulecki Mikołaj h. Grzymała (ok. 1634–1676), poseł na sejmy, kasztelan gdański, pułkownik wojsk kor. Był synem star. nakielskiego Jana Jakuba (zm. 1639) i Zofii Anny z Niemojewskich, córki kaszt. chełmińskiego Stanisława (zob.), bratankiem jezuity Jana Mikołaja (zob.), starszym bratem Franciszka (zob.), z którym w dotychczasowych opracowaniach często był mylony.
Możliwe, iż S. uczył się w kolegium jezuickim w Brunsberdze (obecnie Braniewo), gdzie w l. pięćdziesiątych przebywał jego starszy brat Karol. W r. 1663 był deputatem na Tryb. Kor.; został wówczas wybrany w skład poselstwa Trybunału do Jana Kazimierza do Lwowa. Wysłannicy mieli podjąć próbę mediacji pomiędzy Związkiem Święconym a dworem. Wysłanie przez deputatów poselstwa do Lwowa, by próbować nakłonić króla do wypłacenia należności konfederatom, było wynikiem burzliwej debaty w Trybunale, w toku której wzięły górę tendencje prozwiązkowe i antydworskie. Misja, w której uczestniczył S., natrafiła na sprzeciw królowej Ludwiki Marii, prymasa Mikołaja Prażmowskiego oraz Stefana Czarnieckiego i ostatecznie nie przyniosła pożądanego wyniku. Na sejm nadzwycz. 1665 r. posłował S. wybrany przez sejmik średzki, który wystąpił w obronie Jerzego S. Lubomirskiego. Po raz drugi posłował z woj. wielkopolskich na sejm w r. 1667; podczas wyborów marszałka S. opowiedział się za kandydaturą dworską i 9 III t.r. oddał głos na pisarza w. lit. Andrzeja Kotowicza. Na wieść o śmierci brata Franciszka (również posła na sejm) wystąpił 22 III z żądaniem przykładnego ukarania jego morderców, a wzburzeni posłowie, na zalecenie króla, szybko przygotowali projekt konstytucji o specjalnym trybie postępowania sądowego przed sejmem. Następnego dnia projekt ten został oprotestowany przez posła łęczyckiego Wawrzyńca Kossowskiego, który żądał poszanowania praw Tryb. Kor. W wystąpieniu tym domyślano się próby ochrony zabójców i wskazywano na bpa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego (krewnego oskarżonego o morderstwo star. dybowskiego Mikołaja Wierzbowskiego) jako właściwego autora protestacji. Zaostrzający się spór w tej sprawie o mało nie doprowadził do zerwania obrad, gdy po wystąpieniu Kossowskiego posłowie wielkopolscy i krakowscy ze S-m i podkomorzym krakowskim Janem Karolem Czartoryskim demonstracyjnie opuścili salę sejmową. Po ich powrocie 24 III t.r. poprzestano ostatecznie na skierowaniu sprawy do Trybunału i wydaniu reskryptu podpisanego przez króla, prymasa i marszałka sejmu o niezwłoczne rozpatrzenie sprawy. Efektem starań S-ego była zapewne interwencja Jana Kazimierza u elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma w sprawie ścigania i ukarania współwinnego zabójstwa Ch. Brandta (poddanego brandenburskiego).
Po śmierci brata S. uzyskał po nim szarżę pułkownika regimentu gwardii pieszej Jana Kazimierza; zachował ją do abdykacji króla. W r. 1668 dwukrotnie posłował z sejmiku średzkiego na sejm. Podczas obrad sejmu abdykacyjnego wystąpił 1 IX przeciw propozycji zwrócenia się do Jana Kazimierza, by porzucił myśl o abdykacji. W dobitnych słowach skrytykował całe jego panowanie, czym rozpoczął serię coraz ostrzejszych ataków posłów na osobę króla. Dn. 16 IX złożył podpis na akcie abdykacji. Uczestniczył następnie w sejmie elekcyjnym w r. 1669; 29 i 31 V zabierał głos w sprawie anonimowych pism politycznych rozpowszechnianych w czasie bezkrólewia i, bagatelizując ich znaczenie, oponował przeciw poświęcaniu im uwagi podczas obrad. W l.n. S. osiągnął pozycję jednego z lokalnych liderów sejmikowych. Dn. 22 I 1670 został obrany marszałkiem przedsejmowego sejmiku średzkiego. Uchwalona pod jego kierunkiem instrukcja dla posłów, wśród których znalazł się także on sam, zawierała punkty niechętne dworowi Michała Korybuta Wiśniowieckiego, a zwłaszcza osobie podkanclerzego kor. Andrzeja Olszowskiego, krytykowała także politykę zbliżenia z Austrią. W czasie obrad sejmowych 1 IV t.r. S. zabrał głos w obronie egzulantów ze wschodnich ziem Rzpltej utraconych na mocy rozejmu w Andruszowie. Domagał się przyznania im wakujących królewszczyzn Suchej i Suchej Woli. Wyraźne zaangażowanie się S-ego po stronie «malkontentów» przeciw dworowi naraziło go na poważne niebezpieczeństwo. Na kolejnym sejmiku średzkim zwolennicy dworu znaleźli się w wyraźnej przewadze. Podczas toczących się w burzliwej atmosferze obrad 20 V 1670 szlachta domagała się ukarania zwolenników Francji jako winnych spisku przeciw Rzpltej. W wyniku tumultu ciężko ranny został kaszt. poznański Krzysztof Grzymułtowski, a S. znalazł się wśród osób, które musiały ratować się ucieczką z miejsca obrad sejmiku. Zwycięskie stronnictwo zawiązało konfederację w obronie Michała Korybuta i wolnej elekcji, a lokalnych «malkontentów», wśród nich S-ego, wymienionego na drugim miejscu, odsunęło od pełnienia funkcji sejmikowych, zarzucając im łamanie instrukcji poselskiej na ostatnim sejmie.
Podczas sejmu pacyfikacyjnego w r. 1673 S. pogodził się zapewne ze stronnictwem dworskim, skoro wiosną t.r. otrzymał nominację na kaszt. gdańskiego. Powierzenie mu godności senatorskiej w Prusach Królewskich wywołało oburzenie tamtejszej szlachty, która dopatrywała się w tym pogwałcenia zasady indygenatu. Dn. 27 IV t.r. sejmik szlachty chełmińskiej w Kowalewie uznał nominację za bezprawną i postanowił nie dopuścić do przysięgi senatorskiej S-ego oraz uzyskać od króla cofnięcie nominacji. Sprawą tą zajął się także sejmik woj. chełmińskiego z 30 XII t.r., żądając uznania wszystkich urzędów (przede wszystkim kaszt. gdańskiej) i królewszczyzn pruskich w posiadaniu nieindygenów za wakujące. Dn. 3 I 1674 sprawa nominacji S-ego znalazła żywy oddźwięk podczas obrad sejmiku generalnego Prus Królewskich w Malborku. W obronie indygenatu i przeciwko mianowaniu przybysza spoza Prus wystąpił wtedy woj. malborski Stanisław Działyński. S. zdawał się być zaskoczony ostrym oporem Prusaków, ponieważ uważał się za indygenę po kądzieli jako wnuk kaszt. chełmińskiego Stanisława Niemojewskiego. Nadto od r. 1665 był formalnym posesorem star. lipińskiego w woj. chełmińskim, które faktycznie trzymał już wcześniej wspólnie z bratem Franciszkiem, gdy tenuta należała jeszcze do ich matki; użytkowanie przezeń tych dóbr nie wzbudzało protestów szlachty pruskiej. Podczas obrad sejmu konwokacyjnego, po śmierci Michała Korybuta (1674), posłowie pruscy ostro sprzeciwili się zajęciu przez S-ego miejsca w senacie i zażądali «wywiedzenia» przez niego indygenatu. Dn. 16 I t.r., zaledwie w dzień po rozpoczęciu sejmu, z atakiem na S-ego wystąpił podkomorzy malborski Jan Piotr Tuchołka. Dn. 25 I sprawa ta doprowadziła do zatamowania obrad sejmowych. Posłowie z Prus Królewskich przystali ostatecznie na ich kontynuację, zastrzegając jednak powrót do kwestii nominacji S-ego w przyszłości i nie zgadzając się na jego uczestnictwo w obradach senatu. Następnego dnia S. zasiadł jednak w senacie.
Jako jedyny męski spadkobierca fortuny po ojcu i matce odziedziczył S. rozległe dobra w pow. nakielskim. Był właścicielem miasteczka Wysoka oraz wsi: Wyrzysk, Osiek, Nieżuchowo, Nieżuchówko, Chrostkowo, Dębówko, Kosztowo, Jeziorki i części wsi Rudnej. Rezydował zwykle we dworze w Wyrzysku. Po r. 1670 borykał się także z poważnymi problemami majątkowymi. Zmuszony był do wydzierżawienia i zastawienia części dóbr, prowadził liczne procesy z posesorami zastawnymi swych majątków, wielokrotnie skazywany na banicję procesową, z trudem bronił się przed zajazdami na swe dobra. Jego siostra Apolinara (zamężna 1.v. za star. powidzkim Hieronimem Pogorzelskim, 2.v. za kaszt. gnieźnieńskim Stanisławem Wedel Tuczyńskim), która wiodła z nim ostre spory o spadek po rodzicach i bracie, szacowała w r. 1673 jego majątek na ponad 300 tys. złp., co mogło być przesadzone (w r. 1694 dobra te zostały sprzedane za 200 tys. złp.). S. zmarł w czerwcu 1676.
S. był żonaty, zapewne od r. 1670 (z 19 V t.r. pochodzi akt dożywocia z grodu poznańskiego) z Anną Marią z Chlewickich, dwukrotną wdową: po Ferdynandzie Myszkowskim i po Piotrze Działyńskim, woj. chełmińskim (zob.). Potomstwa nie pozostawił.
Niesiecki; Czaplewski, Senatorowie Prus Król., s. 30, 125; Urzędnicy, V/2; Katalog zabytków sztuki w Pol., XI z. 20; – Achremczyk S., Życie polityczne Prus Królewskich i Warmii w latach 1660–1703, Olsztyn 1991; Czapliński W., Opozycja wielkopolska po krwawym potopie (1660–1668), Kr. 1930; Kłaczewski W., Abdykacja Jana Kazimierza. Społeczeństwo szlacheckie wobec kryzysu politycznego lat 1667–1668, L. 1993; Kulecki M., Wygnańcy ze wschodu. Egzulanci w Rzeczypospolitej w ostatnich latach panowania Jana Kazimierza i za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego, W. 1997; Lühr G., Die Schüler des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776, Braunsberg 1934 s. 238; Matwijów M., Ostatnie sejmy przed abdykacją Jana Kazimierza 1667 i 1669, Wr. 1992; Pawiński A., Dzieje ziemi kujawskiej oraz akta historyczne do nich należące, W. 1888 III 238–9; Szemborski H., Rok 1670 w życiu politycznym województw poznańskiego i kaliskiego, Acta Univ. Wratislaviensis, Historia, Nr 66, Wr. 1988 s. 196–7; – Chrapowicki J. A., Diariusz, cz. II: l. 1665–1669, Oprac. A. Rachuba, T. Wasilewski, W. 1988; Diariusz sejmu abdykacyjnego Jana Kazimierza 1668 r., Wyd. M. Matwijów, „Ze skarbca kultury” Z. 48: 1989 s. 54; Jerlicz J., Latopisiec albo kroniczka, Wyd. K. Wójcicki, W. 1853 II 163; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, Wyd. E. Raczyński, P. 1859 II 209; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, VIII 88, 95, 97, 102, 110, 126; Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, malborskim i pomorskim w 1664 r., Wyd. J. Paczkowski, „Fontes Tow. Nauk. Tor.”, T. 32: 1938 s. 436; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, I; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik 1995; Vol. leg., IV 1018; Załuski, Epistolae I 101; Zur Geschichte der polnischen Königswahl von 1669. Danziger Gesandtschaftsberichte aus den Jahren 1668 und 1669, Hrsg. v. F. Hirsch, „Zeitschr. des westpreuss. Geschichtsvereins” (Danzig) H. 25: 1889 s. 58, 60; – AP w P.: Ks. grodzkie poznańskie 1220 k. 34v–35, 41v., 54, Ks. grodzkie nakielskie 11 k. 109v., 121 k. 343, 122 k. 285–286, 123 k. 22, 794v.–795v., 124 k. 90v., 93v., ks. kapturowe nakielskie 3 k. 72v.–73, 90–91, 110; B. Kom.: rkp. 1807; B. PAN w Kr.: rkp. 1070 k. 247v.; B. Raczyńskich: rkp. 231 t. II s. 215–227, 229.
Jarosław Dumanowski