Mikołaj Strzeszkowic h. Sulima (zm. ok. 1418), kustosz, oficjał i wikariusz generalny gnieźnieński. Był synem Strzeszka (wspomniany w r. 1352) i Krystyny (poświadczona w końcu XIV w.) z Łagiewnik Kościelnych w pow. gnieźnieńskim, bratem kasztelana ostrowskiego Wawrzyńca i zapewne magistra Strzeszka z Łagiewnik i Ulanowa, kanonika gnieźnieńskiego i poznańskiego oraz scholastyka łęczyckiego, którego niesłusznie utożsamia się z M-em, zwanym Strzeszkowicem. Prawdopodobnie M. studiował za granicą prawo kanoniczne, o czym świadczy jego późniejsza działalność, wymagająca znajomości tego prawa, ale nie uzyskał stopnia naukowego. Literatura przydaje mu bezpodstawnie tytuł mistrza lub doktora dekretów; nie poświadczają tego obficie zachowane źródła dotyczące jego osoby. Początki kariery kościelnej M-a datują się od r. 1377, kiedy Grzegorz XI mianował go kanonikiem poznańskim. Przed r. 1383 uzyskał też kanonikat w kapitule gnieźnieńskiej, gdzie odtąd rozpoczął zasadniczą działalność. W r. 1389 administrator archidiecezji mianował go podskarbim dworu arcybiskupiego (urząd ten piastował do r. 1413). M. cieszył się dużym zaufaniem kapituły i kolejnych arcybiskupów. Już w r. 1393 kapituła powierzyła mu administrację archidiecezji po śmierci archidiakona Bronisława. Był to szczególnie trudny okres dla Kościoła gnieźnieńskiego, od r. 1389 trwały bowiem przetargi o stolicę arcybiskupią między nominatem papieskim Janem Kropidłą a popieranym przez króla elektem kapituły Dobrogostem. M. opowiedział się po stronie elekta, za co, wraz z kilkoma prałatami, został obłożony interdyktem papieskim, anulowanym przez Bonifacego IX dopiero w r. 1396. Ową trudną sytuację wykorzystywał m. in. ks. mazowiecki Siemowit, najeżdżając i grabiąc dobra arcybiskupie w księstwie łowickim. Kres temu położył dopiero M., który w r. 1393 jako administrator zagroził księciu ekskomuniką i zażądał naprawienia szkód. Podstawowa wieloletnia działalność M-a koncentrowała się na sądownictwie kościelnym, które nie zawsze było łatwe, m. in. z powodu zbyt częstych ingerencji Władysława Jagiełły (głównie w sprawach, kiedy stroną był szlachcic lub mieszczanin z królewskiego miasta), np. w r. 1404 M. obłożył interdyktem mieszczan pobiedziskich, którzy odmawiali plebanowi dochodów z jatek mięsnych, ale na żądanie króla musiał cofnąć ekskomunikę, przynaglany do tego przez arcbpa Mikołaja Kurowskiego. Z funkcjami sądowniczymi łączył też M. sprawy związane z urzędem wikariusza generalnego, którym był w l. 1400–4 i 1414–18.

Po śmierci arcbpa Dobrogosta kapituła wybrała ponownie M-a administratorem. W r. 1402 na stolicy arcybiskupiej zasiadł Kurowski, który zajmował się przede wszystkim działalnością polityczną i nie starczało mu czasu na rządy archidiecezją, dlatego już w r. 1404 udzielił M-owi pełnego zastępstwa swojej osoby (mianował oficjałem), głównie w sprawach obsadzania beneficjów kościelnych (zwłaszcza w kolegiatach łęczyckiej, kurzelowskiej i uniejowskiej). Po śmierci Kurowskiego pełnił M. po raz trzeci obowiązki administratora archidiecezji w l. 1411–12. Przeprowadził kolejne elekcje najpierw Wojciecha Jastrzębca, a następnie, po przetargach w łonie kapituły i naciskach króla, Mikołaja Trąby, którego powitał w Pyzdrach 7 XI 1412. Nowy arcybiskup zajmował się również polityką, a zarząd archidiecezji wykonywał nadal M. jako jego oficjał, a okresowo także jako wikariusz in spiritualibus (jeszcze w r. 1417) Już pod koniec 1414 r. Mikołaj Trąba wyruszył na sobór do Konstancji, gdzie przebywał aż do połowy 1418 r. Na czas swej nieobecności mianował administratorem archidiecezji doświadczonego w tych sprawach M-a. M. nie zajmował się działalnością polityczną, mimo że brał kilka razy udział w sejmach, jako przedstawiciel kapituły, a w r. 1414 pertraktował z królem w sprawie «subsidii charitativi» w związku ze spodziewaną wojną. Przez wiele lat umiejętnie wyręczał arcybiskupów w rządach kościelnych, co umożliwiło arcbpom Kurowskiemu i Trąbie czynny udział w polityce państwowej. Najwyższą godnością kościelną M-a była kustodia w kapitule gnieźnieńskiej, uzyskana w r. 1416 (związane z nią były dochody z 3 wsi). M. uczestniczył również w pracach kapituły poznańskiej; dzierżawił od niej wieś Mychowo, którą w r. 1396 przeniósł na prawo niemieckie. Od arcbpa Kurowskiego uzyskał beneficjum rektora kaplicy Św. Marii Magdaleny na zamku w Łowiczu.

M. zasłużył się też jako fundator. Przed r. 1382 ufundował wraz z bratankami kościół parafialny w Budzisławiu, a pod koniec XIV w., wspólnie z matką i bratem Wawrzyńcem, w rodzinnych Łagiewnikach. W r. 1418 kupił za 230 grzywien wieś Siemianowo, jednakże, mimo interwencji króla, nie uzyskał wwiązania. Sumę tę zapisał kapitule gnieźnieńskiej, fundując ołtarz w katedralnej kaplicy Bożego Ciała, zastrzegając sobie i rodzinie prawo patronatu. Przez długie lata kaplicę tę zwano Strzeszkowica lub Siemianowską. Przed śmiercią przekazał kapitule 39 grzywien na anniwersarz za swą duszę. Zapewne z inicjatywy M-a pracujący w kancelarii konsystorskiej notariusz publiczny Mikołaj z Kik rozpoczął spisywanie w początkach XV w. bardzo interesującego i właściwie dotąd nie znanego rękopisu pt. Formulae Variae processum et instrumentorum sec. XV, który zawiera w 90% wydawane przez M-a w l. 1402–4 bardzo liczne wyroki i dokumenty. Zawartość tego rękopisu daje ciekawy obraz pracy kancelarii konsystorza gnieźnieńskiego. Wykorzystywano go później jako księgę formularzy, która pod koniec XV w. znalazła się w konsystorzu krakowskim. Z inicjatywy M-a sporządzono zapewne w 1409–10 instrukcję wizytacji kościołów parafialnych, używaną przez cały XV w. W r. 1418 M. zakupił od plebana z Wojnicza Mikołaja za 50 grzywien księgi teologiczne i prawnicze dla arcbpa Trąby. M. zmarł między 2 VI a 1 IX 1419; ostatnia wiadomość o M-u pochodzi z 24 X 1418 (uczestniczył w posiedzeniu kapituły), natomiast 21 X 1419 kapituła rozporządzała już jego domem.

Boniecki, (błędna identyfikacja Łagiewnik i herbu); Korytkowski, Arcbpi gnieźn., I 722–5; tenże, Prałaci gnieźn., II 492–3, IV 22–6; Gąsiorowski A., Skierska I., Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, „Roczniki Hist.” R. 61: 1995 s. 75–6; – Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1964 II 1; Silnicki T., Z dziejów Kościoła w Polsce, W. 1960 s. 483–99 (Ordo visitationis…); – Acta capitulorum; Kod. Wpol., III, V; Vet. Mon. Pol., I nr 1014; – B. Jag.: rkp. nr 143 k. 1–220.

Franciszek Sikora