Łopaciński Mikołaj Tadeusz h. Lubicz (1715–1778), poseł na sejmy, pisarz w. lit., wojewoda brzeski lit. Syn Leona (1663–1732), mostowniczego mścisławskiego, i Reginy Święcickiej (zm. 1773), brat Jana Dominika (zob.) i Ignacego (zob.). Ur. 20 V w Łopacinie w woj. mścisławskim. Ochrzczony jako Bernard, używał wyłącznie imion Mikołaj Tadeusz, które przyjął przy bierzmowaniu. Dziedziczył rodowy Łopacin, a z czasem stał się właścicielem rozległych dóbr w woj. mścisławskim, witebskim, połockim, inflanckim, wileńskim i trockim. Ponadto posiadał sześć starostw: żukowskie i kopciowskie w Mścisławskiem, szatrowskie i szakunowskie w Połockiem, raduńskie w pow. lidzkim i poradnickie (?) oraz pałac w Wilnie przy Skopówce (zbudowany przez Marcina Knackfusa). Zdolny i pracowity, dobry mówca i znawca prawa, zwłaszcza litewskiego, posiadał biegłą znajomość języków: łacińskiego, francuskiego, włoskiego i niemieckiego. Od r. 1733 przebywał na dworze Aleksandra Sapiehy, marszałka w. lit., a następnie syna jego Józefa, koadiutora wileńskiego. Z nim dzielił losy Stanisława Leszczyńskiego w oblężonym Gdańsku, a potem w Królewcu, pełniąc tam również funkcję dworzanina królewskiego. Stąd wyjeżdżał w misji politycznej do przebywających w areszcie rosyjskim w Gdańsku senatorów, a w pierwszej połowie 1735 r. z ramienia Sapiehów na Litwę. Po powrocie opuścił w r. 1736 Królewiec i przybył w czasie sejmu pacyfikacyjnego do Warszawy, by złożyć homagium nowemu królowi. W r. 1738 towarzyszył Michałowi Sapieże staroście gulbińskiemu do Drezna. Politycznie ściśle związany z Sapiehami, nawiązał również kontakt z nieświeską linią Radziwiłłów i już w latach czterdziestych stał się klientem hetmana Michała «Rybeńki». Pod koniec lat pięćdziesiątych, nie zrywając z dotychczasowymi protektorami, zbliżył się do obozu dworskiego Jerzego Mniszcha. Dzięki swym uzdolnieniom, dużej ruchliwości i elastycznej polityce, zgromadziwszy z czasem wielką fortunę, stał się jedną z najbardziej wpływowych i szanowanych osobistości na Litwie.
W r. 1739 został krajczym mścisławskim, w r. 1742 podczaszym, a 14 X 1744 wojskim tegoż województwa. Dn. 9 V 1750 mianowany instygatorem w. lit., zasiadał z tego tytułu również w sądach asesorskich i referendarskich. Dzięki podkanclerzemu lit. Michałowi Sapieże dostał 20 VI 1757 starostwo grodowe mścisławskie, które w r. 1767 scedował na rzecz syna Jana Nikodema. W r. 1761 zrezygnował z instygatorii i za poparciem wojewodziny połockiej M. A. Sapieżyny otrzymał 20 XII 1764 urząd pisarza w. lit. i pozostawał na nim do r. 1777. Sześć razy zasiadał jako deputat w Trybunale Lit.: najpierw w r. 1740 z woj. mścisławskiego z funkcją pisarza kadencji ruskiej w Nowogródku, później w r. 1743, następnie w r. 1746 również jako pisarz ruski. W r. 1750 został deputatem z pow. brasławskiego i marszałkiem Trybunału Skarbowego. Po raz piąty pełnił funkcję deputata w r. 1759/60. W l. 1760–1 interweniował wielokrotnie u hetmana w. lit. M. K. Radziwiłła i kanclerza w. lit. M. Czartoryskiego o ochronę woj. mścisławskiego przed gwałtami wojsk rosyjskich, w szczególności upominał się o wypuszczenie pochwyconych na terytorium polskim, a więzionych w twierdzy smoleńskiej obywateli mścisławskich. Dn. 15 II 1761 był marszałkiem mścisławskiego sejmiku deputackiego.
Posłował na 15 sejmów: w r. 1744 z pow. brasławskiego, w r. 1748 z Inflant, w l. 1750 i 1752 z woj. smoleńskiego, w r. 1754 znów z Inflant, w r. 1756 z woj. mścisławskiego, w l. 1758 i 1760 z pow. starodubowskiego, w r. 1761 z woj. mścisławskiego i w r. 1762 z połockiego. W tym okresie swej działalności sejmowej mniej aktywny w komisjach (w r. 1744 brał udział przy rozliczaniu podskarbiego J. A. Czapskiego, w r. 1748 w deputacji sądów relacyjnych sejmowych), dość często natomiast zabierał głos na posiedzeniach plenarnych: w r. 1748 o poprawę administracji skarbowej, o przykładne karanie sprzedajnych sędziów, przeciw odwoływaniu się dyzunitów do obcej potencji, albowiem «on sam jako pograniczny» doskonale był zorientowany, z jak szerokich uprawnień korzystają dyzunici w Polsce, a z żadnych katolicy w Moskwie. W r. 1754 opowiedział się przeciwko podziałowi ordynacji ostrogskiej, narzekał na «złe nałogi» posłów, psucie sejmów, apelował do zgody, ale gorszył się (w r. 1758) stanowiskiem tych, co «naganiali… opositionem unius» i domagał się «ubezpieczenia wolności et liberi veto». W r. 1764 posłował z woj. mścisławskiego na sejm konwokacyjny. Akt Generalnej Konfederacji lit. podpisał dopiero 16 V w Warszawie. Wszedł wówczas do rady na czas bezkrólewia przy prymasie. Był członkiem komisji sejmowej dla dokonania korektury procesu sądowego i uporządkowania regestrów trybunalskich. Popierał już wówczas politykę Czartoryskich i przeprowadzane reformy. Na sejmie elekcyjnym jako poseł z pow. brasławskiego był deputatem «ad pacta conventa», a następnie podpisał z woj. mścisławskim elekcję Stanisława Poniatowskiego. Na sejm koronacyjny posłował z woj. smoleńskiego. W r. 1766 jako poseł z Mścisławskiego był deputatem do konstytucji. Na sejmie tym trzymał się dyrektyw królewskich i tego jeszcze roku dostał Order Św. Stanisława. Do konfederacji radomskiej nie należał, ale z Adamem Czartoryskim posłował z Inflant na sejm warszawski 1767/8 r. Wszedł wprawdzie do delegacji sejmowej, ale na posiedzeniach wypowiadał się z dużą odwagą. Ł. zabierał głos w dyskusji nad prawami kardynalnymi, w sprawie sądów mieszanych dla spraw spornych między katolikami i różnowiercami, zwracając uwagę, że brak projektu ordynacji dla tychże sądów uniemożliwia podpisanie ustawy o dysydentach. Z ostrym protestem wystąpił przeciwko lansowanemu przez prymasa G. Podoskiego projektowi zmierzającemu do skasowania sądownictwa nuncjatury i do uniezależnienia Kościoła w Polsce od Rzymu. Upominał się wówczas również, acz bez pozytywnego skutku, o wydanie archiwaliów polskich przechowywanych w Smoleńsku, Kijowie i innych miejscowościach, niegdyś należących do Rzeczypospolitej. W konfederacji barskiej nie brał udziału, ale wtajemniczony we wszystkie poczynania przywódców tego ruchu, wpływał w kierunku odwodzenia ich od gwałtownych i nieprzemyślanych wystąpień. Dn. 5 II 1776 na sejmiku w Poniewieżu został deputatem pow. upickiego, a następnie marszałkiem Trybunału Głównego Lit. kadencji grodzieńskiej (1 V – 30 IX) i wileńskiej (15 XI 1776 – 15 IV 1777). Za swą lojalną wobec króla postawę otrzymał 23 XII 1776 Order Orła Białego, a 8 X 1777 mianowany został wojewodą brzeskim lit.
Rezydował najpierw w Sarii, dobrach leżących po obu brzegach Dźwiny w woj. połockim, a od początku lat pięćdziesiątych w pobliskich Czuryłowiczach, nazwanych przez pamięć dla ojca Leonpolem, gdzie wystawił piękny pałac, założył park z oranżeriami i cieplarniami. Zgromadził tam cenny, obfitujący w liczne starodruki, księgozbiór. W archiwum przechowywał obszerną korespondencję, jaką prowadził ze Stanisławem Augustem, czołowymi postaciami Rzplitej i licznym gronem działaczy wojewódzkich czy powiatowych W. Ks. Lit. Utrzymywał kontakt osobisty i korespondencję ze Stanisławem Konarskim, Karolem Wyrwiczem, Maciejem Dogielem, Ignacym Krasickim i in. Wzniósł kościół parafialny w Rosicy, kaplicę w Leonpolu, altarię w Szadowie i w katedrze wileńskiej oraz cerkwie w Leonpolu, Rosicy i Szarkowszczyźnie. Testamentem z r. 1760 zapisał na różne kościoły 28 000 złp., odrębną sumę na cerkwie, a dodatkowo testamentem z r. 1777 na katedrę wileńską 25 000 zł i na kościół w Malatyczach 1 000 talarów. Zmarł 4 I 1778 w Leonpolu, pochowany w Wilnie u Trynitarzy na Antokolu.
Żonaty (ślub 27 I 1743 w Wojstomiu w pow. wileńskim) z Barbarą Kopciówną (ur. 1726), pisarzówną lit. (zm. 14 XII 1799 w Wilnie i pochowaną obok męża), pozostawił Ł., nie licząc dzieci zmarłych w młodocianym wieku, 2 córki: Kazimierę Barbarę (1746–1773), za Justynianem Niemiryczem Szczytem, eks-kasztelanem inflanckim, i Brygidę Joannę (1759–1814), za Tadeuszem Sulistrowskim, szambelanem królewskim, oraz 4 synów: Jana Nikodema (1747–1810), starostę mścisławskiego, posła na sejmy, Józefa (1751–1803), sufragana żmudzkiego, biskupa trypolitańskiego, Stanisława (1752–1775), generał-adiutanta buławy polnej lit., i Tomasza Ignacego (1753–1827), szambelana królewskiego. Bogate archiwum Łopacińskich, z którego korzystał w l. 1882–3 Żychliński, uległo zniszczeniu w czasie wojny polsko-radzieckiej w r. 1919. Resztki (rkp. nr 27–9, 156, 170–9, zawierające głównie korespondencję Ł-ego i jego brata Jana) przekazano do Biblioteki Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie.

Estreicher; Finkel, Bibliografia; PSB, X 211; Bartoszewicz J., Pisarze wielcy, „Bibl. Warsz.” 1865 t. 4; Boniecki; Uruski; Żychliński, II, IV, V, XVIII; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Konopczyński, Konfederacja barska, I; tenże, Od Sobieskiego do Kościuszki, W.–Kr.–L.–Ł.–P. 1921; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11 I–II (pomylony z bratem Ignacym); Kraushar A., Książę Repnin i Polska, Kr. 1897 II 125, 221, 228–31, 251, 281–3, 293, 328; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912 s. 483; Ptaszycki S., Dostojnicy litewscy, rozbiór krytyczny i uzupełnienie dzieła Józefa Wolffa, Senatorowie i dygnitarze W. K. L., „Ateneum” 1885–6, Odb. W. 1886; [Rolle J.] Dr Antoni J., Wybór pism, Kr. 1966 I; Skibiński M., Europa a Polska, Kr. 1922 II; Waliszewski K., Potoccy i Czartoryscy, Kr. 1887; – Diariusz życia Ignacego Łopacińskiego pisarza skarbowego W. K. L., brata rodzonego wojewody brzeskiego, „Bibl. Warsz.” 1855 t. 3 s. 393–425; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, Wyd. W. Konopczyński, W. 1911–37 I, II; Elektorów poczet, Wyd. O. Pietruski, Lw. 1845; Historia domus Varsaviensis scholarum piarum, Oprac. L. Chmaj, Wr. 1959; Korespondencja Ignacego Krasickiego, Wr. 1958 I; Lubomirski S., Pod władzą księcia Repnina, Oprac. J. Łojek, W. 1971; Matuszewicz M., Pamiętniki, Wyd. A. Pawiński, W. 1876; Mémoires du roi Stanislas-August Poniatowski, Pet. 1914 I; Vol. leg., VII 53, 72–3, 89, 102, 104, 130, 136, 222, 244, 246–7, 252, 256, 276, 285, 362, 395, 399, 403, VIII 143, 445; – AGAD: Arch. Radziwiłłów V 8905, V 8910 (Listy Ł-ego do Radziwiłłów), Tzw. Metryka Lit. XI nr 23, Zbiór z Suchej 21/31, 345/441; B. Czart.: rkp. 670, 942 s. 361–4; B. Pozn. Tow. Przyj. Nauk: rkp. 117 s. 144–8.
                                                                                                                                                                                                                            Wacław Szczygielski