Mikołaj z Koprzywnicy, starszy (zm. 1516), proboszcz w Książnicach. Prawdopodobnie mieszczanin z pochodzenia, w półr. zim. 1475/6 immatrykulował się na Wydziale Filozoficznym Akad. Krak. jako syn Jana z Koprzywnicy; studiów, jak się zdaje, nie ukończył i stopni naukowych nie uzyskał, zajęty początkowo obowiązkami kościelnymi w kolegium psałterzystów katedry krakowskiej (1471–6), później pracą w kancelarii profesora dekretów i wikariusza generalnego diecezji krakowskiej Jakuba z Szadka (1476–87), na którego służbę wstąpił w r. 1477, obejmując u boku jego obowiązki kapelana – później kanclerza. Przyjęty przez swego «szczególnego protektora i dobroczyńcę» do herbu Wieniawa, w r. 1477 otrzymał dzięki jego poparciu altarię św. Antoniego na zamku krakowskim, a w kilka miesięcy później (27 VII 1477) probostwo w Książnicach Wielkich (koło Wiślicy), odstąpione mu przez Jakuba z Szadka. Odziedziczywszy parafię książnicką w stanie całkowitego zaniedbania, mimo że przez kilka następnych lat przebywał głównie u boku Jakuba z Szadka (na którego dokumentach występuje m.in. w l. 1479–83), energicznie zabrał się do zagospodarowania gruntów parafialnych oraz odbudowy zabudowań plebańskich i wikaryjskich (wzniesionych na nowo w r. 1487 po pożarze z r. 1484). W r. 1484 przy udziale muratora Urbana ze Stradomia rozpoczął budowę kościoła parafialnego, który konsekrował w r. 1487. Wkrótce po śmierci Jakuba z Szadka (zm. 1487) wiosną 1489 wyruszył na pielgrzymkę do Jerozolimy, odwiedzając po drodze Rzym oraz inne miejsca odpustowe we Włoszech (grób św. Mikołaja w Bari) i Nadrenii (katedrę p. wezw. Trzech Królów w Kolonii i kościół Najśw. Maryi Panny w Akwizgranie).
Po powrocie do kraju (1491) poświęcił się pracy nad podniesieniem parafii książnickiej, a w szczególności rozbudowie i wyposażeniu kościoła parafialnego, współpracując w tej dziedzinie z wybitnymi artystami krakowskimi. Główną ozdobą wzniesionej przezeń świątyni stał się późnogotycki poliptyk (wzorowany na ikonografii ołtarza mariackiego) zamówiony przez M-a prawdopodobnie jeszcze przed wyjazdem za granicę (1489), a ukończony w r. 1491 przez współpracownika Wita Stwosza – malarza i snycerza Michała z Działdowa. Z innych znanych artystów krakowskich pracowali na zlecenie M-a malarze Antoni i Jan Gorajscy, twórcy obrazów bocznych dla kościoła książnickiego (1512), złotnik Stanisław Bieruń (1504) oraz inni anonimowi snycerze, rzeźbiarze i malarze, z których warsztatów wyszły zachowane do dziś krucyfiks oraz rzeźby Matki Boskiej Bolesnej, św. Jana, św. Marii Magdaleny, św. Mikołaja (1501). Obdarzony dobrym smakiem artystycznym, nie szczędził M. środków na zakup cennych paramentów i szat liturgicznych, sprowadzenie relikwii, zaopatrzenie biblioteki, budowę stall kościelnych, dzwonnicy itp. W r. 1508 otrzymał od bpa Jana Konarskiego przywilej (zatwierdzony przez papieża Leona X w r. 1512) na założenie przy kościele książnickim kolegium mansjonarzy, które hojnie wyposażył stając się jego pierwszym prepozytem. Mecenasowskie zamiłowania potrafił łączyć z zapobiegliwą gospodarnością, troszcząc się o utrzymanie wzniesionych własnym sumptem zabudowań (plebanii, mansjonarii, szkoły), rewindykację zaległych czynszów i świadczeń od opactwa tynieckiego (1488, 1499, 1500) i własnych poddanych (1492). W r. 1491 jako egzekutor testamentu Jakuba z Szadka ustanowił z legatu swego protektora w Akad. Krak. kolegiaturę prawniczą opartą na dochodach altarii Św. Jana ante Portam Latinam w katedrze wawelskiej, a przeznaczoną dla seniora Bursy Jurystów, na którą powołał swego siostrzeńca Mikołaja w Koprzywnicy młodszego (zob.). Zmarł w dn. 12 XII 1516 i pochowany został przy ołtarzu św. Antoniego w katedrze na Wawelu.
Rzeźba portretowa fundatora w postaci klęczącej (oranta) na predelli tryptyku książnickiego z h. Wieniawa (Łomnicka-Żakowska E., Początki portretu polskiego, „Studia Źródłoznawcze” T. 14: 1969 s. 28); – Katalog Zabytków Sztuki w Pol., III z. 9 s. 40–3; – Dobrowolski T., Życie, twórczość i znaczenie społeczne artystów polskich i w Polsce pracujących w okresie późnego gotyku, Wr.–W.–Kr. 1965; Morawski, Historia UJ, II; Przybyszewski B., Z poszukiwań za mistrzem tryptyku książnickiego, „Spraw. PAU” T. 53: 1952 nr 2 s. 71–2; Sokołowski M., Studia do historii rzeźby w Polsce w XV i XVI w., „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki w Pol.” T. 7: 1902 z. 1–2; Szydłowski T., Ze studiów nad Stwoszem i sztuką jego czasów, „Roczn. Krak:” T. 26: 1935 s. 30–7; Walicki M., Malarstwo polskie. Gotyk–renesans–manieryzm, W. 1961 s. 318–19; – Acta capitulorum Crac.; Acta rectoralia, I; Album stud. Uniw. Crac.; Cod. Univ. Crac., II, III; Conclusiones Univ. Crac.; Cracovia artificum, Cz. 2: 1501–1550, s. 26 i passim; Kod. m. Krak., Cz. 2–4; Kod. tyniecki, II 546, 549; Matricularum summ., I nr 1961–2; Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu… 1440–1500, Kr. 1960; toż… 1501–1515, Kr. 1965; toż… 1516–1525, Kr. 1970.
Leszek Hajdukiewicz