Mikołaj z Warzymowa h. Pomian (zm. 1455), kasztelan brzeski kujawski. Pochodził z możnej gałęzi Pomianów ze Służewa. Ojcem jego był Przedpełk z Warzymowa w pow. kruszwickim, matką – Elżbieta, córka sędziego kaliskiego Mikołaja z Wenecji h. Nałęcz, zwanego Krwawym Diabłem (zob.), która po zgonie ojca odziedziczyła Wenecję (koło Żnina). M. pojawia się w źródłach od r. 1406, w drobnej sprawie prowadzonej u boku ojca przed sądem ziemskim brzeskim. W r. 1411 M. wraz z matką lokował miasto Wenecję na prawie średzkim, na wzór Żnina. Jednak już dziewięć lat później odstąpił zamek Wenecję z przyległą wsią Mościczewo arcybiskupowi gnieźnieńskiemu, w zamian za wieś Biskupice w pow. radziejowskim oraz dopłatę 270 grzywien groszy praskich, przy czym dziesięcina z Biskupic przechodziła odtąd na własność kościoła w Warzymowie. Brak konsensu matki świadczy o jej wcześniejszym zgonie. Od r. 1418 M. poświadczony jest w źródłach jako kasztelan kowalski. Urząd ten otrzymał niewątpliwie już w r. 1416, w związku z przejściem poprzednika (a zarazem stryja), Jaranda z Kłobi, na kasztelanię brzeską. W r. 1430 awansował na kasztelana kruszwickiego, a w r. 1435 – na kasztelana brzeskiego; godność tę piastował do końca życia.
Jako jeden z najwyższych dostojników kujawskich M. uczestniczył w wielu wydarzeniach oznaczeniu ogólnopolskim. W r. 1430, jeszcze na urzędzie kasztelana kowalskiego przywiesił pieczęć do dokumentu panów kor., gwarantującego Władysławowi Jagielle wybór po jego śmierci jednego z jego synów (w związku z wydaniem przez króla przywileju w Jedlni). Trzy lata później jako kasztelan kruszwicki opieczętował analogiczny akt wystawiony przez sejmik ziemi brzeskiej. Obecny w Krakowie na koronacji małoletniego Władysława III, znalazł się wśród poręczycieli wydanego w jego imieniu zobowiązania, że doszedłszy do pełnoletności potwierdzi przywileje Królestwa (1434). W r. n. występował w gronie dwunastu pełnomocników polskich, którzy wraz z wysłannikami wielkiego mistrza krzyżackiego Pawła Russdorfa ułożyli postanowienia traktatu pokojowego w Brześciu. W poprzedzającą ów traktat wojnę M. musiał być zresztą szczególnie zaangażowany, skoro nazwisko jego figuruje w przygotowanym przez stronę przeciwną wykazie sprawców szkód wyrządzonych poddanym Zakonu. Akt potwierdzenia układu pokojowego przez stronę polską zawierał wśród dwustu przywieszonych pieczęci również godło M-a. W r. 1438 M. piastował funkcję starosty inowrocławskiego i nieszawskiego. Na czas jego urzędowania przypada budowa obwarowań zamku w Nieszawie (Dybowie), uszkodzonego podczas wojny przez najazd z Torunia. U schyłku t. r. uczestniczył w sejmie piotrkowskim, na którym Władysław III wystawił oczekiwane zatwierdzenie przywilejów. W r. 1442 znalazł się wśród przewidzianej postanowieniami pokoju brzeskiego mieszanej polsko-krzyżackiej komisji sądowej, wraz z wojewodą sieradzkim Jarandem z Brudzewa, a ze strony przeciwnej – z wielkim szpitalnikiem Henrykiem Reuss von Plauen oraz Janem Bażyńskim. Komisja odbyła w Toruniu posiedzenie, poświęcone sprawom spornym między poddanymi obu stron. Uczestnicy jej zawarli porozumienie mające zapobiegać wzajemnemu zbiegostwu chłopów.
Ingres nowego króla Kazimierza do Brześcia (1447) odbył się przy udziale M-a, który świadczył na pierwszych wystawionych tam przezeń dokumentach. Inny dokument królewski odnotowuje jego obecność na sejmie piotrkowskim 1451 r. W lipcu 1452 M. uczestniczył w zjeździe Kazimierza z w. mistrzem Ludwikiem von Ehrlichshausen w Nieszawie. Począwszy od r. 1425 listy asesorów na wielkich rokach sądowych ziemi brzeskiej wykazują konsekwentnie obecność M-a. Był on szczególnie często powoływany na arbitra, co świadczy o jego autorytecie wśród szlachty kujawskiej. Stosunkowo natomiast rzadko stawał przed sądem w charakterze strony; z tego powodu trudno odtworzyć w pełni jego substancję majątkową. Poza kujawską ojcowizną z rezydencjonalnym Warzymowem blisko Gopła, powiększoną nieco drogą kupna bądź zamiany, posiadał on dobra w Kaliskiem (Dąbrowa), może, jak Wenecja, pochodzące z dziedzictwa po matce. Z tej racji występował niekiedy na dokumentach starostów wielkopolskich jako uczestnik tamtejszych roków. Datę dzienną śmierci M-a (14 II) przynosi zapiska nekrologiczna klasztoru strzeleńskiego. Jako żyjący występuje on w źródłach do maja 1454, natomiast 27 VI 1455 ma już następcę na urzędzie w osobie Andrzeja z Chodcza Kretkowskiego, poprzednio kasztelana kruszwickiego.
O żonie M-a nie zachowała się żadna wiadomość. Znamy natomiast jego syna, Tomasza z Warzymowa, jednego z bohaterów walk Władysława III z Turkami, którego herb, wg relacji Długosza, kazał król namalować obok innych 11 godeł polskich i 12 węgierskich w kościele Najśw. Maryi Panny w Budzie. W l. 1448–53 Tomasz występował źródłowo jako podstoli brzeski. Znani z lat późniejszych Andrzej i Mikołaj z Warzymowa byli już raczej wnukami M-a.
Biskup M., Zjednoczenie Pomorza Wschodniego z Polską w połowie XV wieku, W. 1959 s. 112, 134–7, 141, 174–6; Gumowski M., Diabeł Wenecki, „Przegl. Hist.” R. 26: 1927 s. 363–4; – Acta capitulorum, II–III; Akta grodz. i ziem., V 142; Die ältesten grosspolnischen Grodbücher, Leipzig 1889 II; Cod. epist. saec. XV, II; Cod. Pol., II; Długosz, Historia, IV; Dokumenty kuj. i maz.; Knigi polskoj koronnoj metriki, Wyd. W. Graniczny, A. Mysłowski, W. 1914; Kod. tyniecki, II; Kod. Wpol., V; Księgi sądowe brzesko-kujawskie 1418–1424, W. 1905, Teki Pawińskiego, VII; Matricularum summ., I; Mon. Pol. Hist., V (Liber mortuorum monasterii Strzelnensis); Pawiński A., Sejmiki ziemskie, W. 1895 dodatki nr 111, 114–15; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Göttingen 1948–50 I 7132; Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Königsberg–Marburg 1939–55 I–II; Vol. leg., I 77; Wizytacje dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i kapituły gnieźnieńskiej, Kr. 1920 s. 306; Zbiór dokumentów mpol., III 656; – AGAD: dok. pergaminowe 519, 6656, Księgi ziem. brzeskie 1 f. 153–154, 163, 2 f. 4, 227, 231–234, 237, 3 f. 130, 4 f. 222, 246, 301, 373, 5 f. 7, 19, 36, 38, 72–73, 80, 85–87, 205, 238–239, 247, 308, 6 a f. 17, 29, 72–75, 81, 94, 117, 142, 6b f. 11, 13–16, Księgi ziem. kowalskie, 1 f. 22, 24, Księgi ziem. kruszwickie, 1 f. 130, Księgi ziem. przedeckie, 2 f. 200–202; Arch. Państw. w P.: Księgi ziem. gnieźnieńskie, 1 f. 41, Księgi ziem. kaliskie, 6 f. 33, Księgi ziem. konińskie, 1 f. 37; B. Czart.: Dok. pergaminowe 368; B. Jag.: rkp. 5012 f. 622–623; WAP w Bydgoszczy: Strzelno Kl. A 58.
Janusz Bieniak