Mikołaj (zm. po 1268?), wojewoda krakowski. Syn Mściwoja, jednego z najpotężniejszych możnowładców małopolskich, wybitnego stronnika Konrada mazowieckiego w jego walce o Kraków, wojewody łęczyckiego i przejściowo krakowskiego z ramienia tegoż księcia, w końcu kasztelana wiślickiego przy Bolesławie Wstydliwym. Piekosiński zaliczał go do rodu Lubowlitów, Łaguna (na tej samej zresztą podstawie) do Pobogów, Bieniak zaś do Lisów. Na pieczęciach M-a i jego ojca wyobrażony jest bezpośrednio w polu półpierścień z krzyżem u góry. Wyobrażenie to mogłoby odpowiadać XV-wiecznemu opisowi h. Lubowla: ignile et crux, jednakże powszechna zmienność znaków rozpoznawczych w okresie przedheraldycznym i podobieństwo tego wyobrażenia do wielu innych nie pozwala na wniosek o tego rodzaju kontynuacji. M. pozostawał wraz z ojcem na służbie Konrada mazowieckiego. W źródłach pojawia się po raz pierwszy w r. 1246 jeszcze bez żadnej godności. Wówczas to ojciec jego Mściwoj zeznał, że syn nadał kościołowi gnieźnieńskiemu Kiełczewek. Było to odszkodowanie za zabrane dziesięciny i inne krzywdy wyrządzone przez M-a wspomnianemu kościołowi, które oszacowano na sumę 30 grzywien. Bezzwłocznie po śmierci Konrada (1247) Mściwój i M. pogodzili się z Bolesławem Wstydliwym. Obaj występują od r. 1248 stale w dokumentach tego księcia. W r. 1249 M. został cześnikiem krakowskim. U schyłku t.r. obaj towarzyszyli swemu księciu w Inowłodzu na wiecu Bolesława Wstydliwego z synami Konrada: Kazimierzem łęczycko-kujawskim i Siemowitem mazowieckim.
Najpóźniej od r. 1256 do r. 1260 M. zajmował po raz pierwszy urząd wojewody krakowskiego. W tym charakterze przywiesił swą pieczęć, obok pieczęci księcia, biskupa i kasztelana krakowskiego, do aktu lokacji Krakowa. Przejawiając jednak dalej sympatię do linii Konrada, podczas wojny Wstydliwego z Kazimierzem kujawskim (1260) przeszedł M. na stronę tego ostatniego, pomagając mu może w zdobyciu Lelowa. Mimo zawarcia pokoju urząd wojewody krakowskiego pełnił w l. 1260–4 Sułek, M. natomiast z tytułem byłego wojewody krakowskiego pozostawał na przełomie r. 1260/1 w otoczeniu Kazimierza w Łęczyckiem. Bracia M-a, Jakub i Mirosław, nie narazili się widocznie Bolesławowi, skoro pierwszy z nich nieprzerwanie piastował swoją godność sędziego krakowskiego, a drugiego także spotykamy przy tymże księciu. M. odzyskał urząd wojewody krakowskiego dopiero między 10 V a 18 VII 1264. Z racji pełnionej funkcji usiłował pobierać opłatę stróży od wsi klasztoru henrykowskiego Wróżenice i Glew, przegrał jednak sprawę przed sądem książęcym (1268). Ostatni raz spotykamy go w źródłach 4 VI 1268, jednakże nowy wojewoda krakowski pojawia się dopiero w r. 1270. Halecki przyjmuje możliwość, iż to M. jako komes Mikołaj był w r. 1271 jednym z dowódców wyprawy zbrojnej Bolesława Wstydliwego na dzielnicę wrocławską. Natomiast niewątpliwym falsyfikatem (jak na to wskazał Ulanowski) jest dyplom opatki klasztoru Klarysek w Skale z r. 1274, na którym M. z tytułem wojewody otwiera listę świadków. Dobra M-a znajdujemy w Małopolsce (źródłowo znamy Dziewin koło Bochni, zamieniony na Zabłocie koło Wieliczki), w ziemi łęczyckiej i na Kujawach. W tej ostatniej dzielnicy M. posiadał razem z braćmi wieś Siodłkowo (dziś Siutkowo), którą na jakiś czas przed r. 1266 nadali oni klasztorowi miechowskiemu. Brak wiadomości o żonie i dzieciach M-a.

Bieniak J., Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300–1306, Tor. 1969; Halecki O., Powołanie księcia Władysława opolskiego na tron krakowski w r. 1273, „Kwart. Hist.” R. 27: 1913 s. 233–8; Lalik T., Stare Miasto w Łęczycy, „Kwart. Hist. Kultury Materialnej” R. 4: 1956 s. 655–9, 673–5; Łaguna S., Dwie elekcje, w: Pisma Stosława Łaguny, W. 1915 s. 167–8; Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, Kr. 1899 nr 83, 145; tenże, Rycerstwo, III 246, 716, 821; Ulanowski B., O założeniu i uposażeniu klasztoru benedyktynek w Staniątkach, Kr. 1891 s. 43–6; tenże, O założeniu klasztoru Św. Andrzeja w Krakowie i jego najdawniejszych przywilejach, Pam. AU Wydz. Filol. i Hist.-Filoz., Kr. 1887 VI 17, 31–2; Zachorowski S., Węgierskie i polskie osadnictwo Spiżu do połowy XIV wieku, Kr. 1909 s. 64–7; – Cod. Pol., I–III; Dokumenty kuj. i maz.; Kod. katedry krak., I; Kod. mogilski; Kod. Mpol., I–II; Kod. Wpol., I 597, 611; Maleczyński K., Dwa nieznane dokumenty jędrzejowskie, „Kwart. Hist.” R. 38: 1924 s. 459; Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau im Mittelalter, Hrsg. v. G. A. Stenzel, Breslau 1845 nr 32, 39; Zbiór dokumentów mpol., I nr 1, IV nr 876.
Bożena Wyrozumska