Kościelska z Krystyńskich Monika (1896–1959), aktorka, założycielka fundacji im. Kościelskich, córka Józefa Krystyńskiego i Anny Banasikowskiej, ur. w Warszawie 5 V. Uczęszczała do szkół w Warszawie, po czym występowała na scenach teatrów warszawskich. Już po wyjściu za mąż była uczennicą (1922) kursów śpiewu solowego Stanisławy Doliwa-Dobrowolskiej. Prasa pisała o niej po roli Marietty w „Bajaderze”, że ma «głos mały, ale o miłym brzmieniu», gra zaś «z temperamentem, z humorem i werwą». W r. 1918 poślubiła Władysława Augusta Kościelskiego z Miłosławia, właściciela ziemskiego w woj. poznańskim, który był również wydawcą i poetą. K. pomagała mężowi w jego pracy, a po jego śmierci (1933) kontynuowała prace wydawnicze. Ponadto zajęła się energicznie i skutecznie ratowaniem wielkiego majątku, który Kościelski pozostawił w trudnych warunkach. Wiele czasu spędzała w Warszawie, gdzie w zabytkowej kamienicy Kościelskich na Placu Zamkowym prowadziła dom otwarty, przyjmując świat artystyczny stolicy.
Po wybuchu wojny r. 1939 opuściła Polskę, po czym przebywała kolejno w Bukareszcie, Paryżu i Nicei, gdzie wydała własnym nakładem tom poezji swego syna Wojciecha, pt. „Grenadierskie strofy” (1942). Syn jej, ożeniony z Janiną z Ruszkowskich, bezdzietny, brał udział w ruchu oporu we Francji, zmarł w r. 1947. K. uchodząc z południowej Francji na skutek represji niemieckich, przekroczyła nielegalnie granicę Szwajcarii 27 IV 1944 r. i zamieszkała na stałe w Genewie. Zmarła w Genewie 7 VII 1959 r. i została pochowana w Compesières pod Genewą, gdzie znajdują się też inne polskie groby.
Na podstawie testamentu K-iej z dn. 17 XI 1957 r. powołana została do życia 31 X 1961 r. Fundacja Kościelskich ku uczczeniu pamięci jej męża Władysława i syna Wojciecha. Fundacja stała się spadkobierczynią majątku, jaki K. pozostawiła: kapitał fundacji wynosi 400 000 franków szwajcarskich. Stosownie do woli fundatorki fundacja ma za zadanie przyczyniać się do rozwoju literatury i poezji polskiej drogą przyznawania nagród literackich młodym autorom zamieszkałym zarówno w Polsce, jak i za granicą. Ponadto do Muzeum Narodowego w Warszawie jako dar fundatorki został przesłany obraz Matejki «Dzieci artysty».
Fot. w Arch. Policji dla Cudzoziemców w Genewie i w Materiałach PSB; – Czempiński J., Teatry polskie w Warszawie. Rocznik Teatralny od 1. 8. 1915 – 1. 1. 1917, W. 1917; – Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; – „Kur. Warsz.” 1919 nr 26, 102, 157, 1920 nr 150, 151, 1922 nr 56, 120, 158, 320, 1923 nr 22; – Arch. Policji dla cudzoziemców w Genewie i Bernie; IS PAN: Kartoteka Słownika Aktora Polskiego.
Red.