Radoszkowski (Bourmeister-Radoszkowski) Oktawiusz Wincenty (1820–1895), generał wojsk rosyjskich, entomolog. Ur. 7 VIII w Łomży, był synem Jana Chryzostoma Bourmeistra, asesora Trybunału Cywilnego woj. mazowieckiego, właściciela majątku Drogoszewo w pow. łomżyńskim, i Zuzanny z Lewandowskich. Ojciec R-ego «adoptowany» – zgodnie z polskimi przepisami heraldycznymi – przez Stanisława Radoszkowskiego w celu otrzymania polskiego szlachectwa (co ułatwiało mu urzędniczą karierę), przybrał w r. 1828 podwójne nazwisko Bourmeister-Radoszkowski, używane od tej chwili przez wszystkich członków rodziny.
W l. 1828–35 R. kształcił się w gimnazjum wojewódzkim w Warszawie, a następnie w l. 1836–8 na Wydziale Technicznym dwuletnich Kursów Dodatkowych Pedagogicznych, utworzonych w Warszawie po likwidacji Uniw. Warsz. Studiował tam m. in. nauki przyrodnicze pod kierunkiem Antoniego Wagi, który rozbudził jego zainteresowania entomologiczne. W l. 1838–45 był studentem Michajłowskiej Akademii Artyleryjskiej w Petersburgu, a po jej ukończeniu wykładał tamże do r. 1850 matematykę wyższą i geometrię wykreślną. Jako specjalista od broni palnej w l. 1850–7 pełnił służbę polową i m. in. pracował w fabrykach broni na Uralu, a w r. 1855 brał udział w wojnie krymskiej w stopniu kapitana artylerii. W l. 1857–79 przebywał R. w Petersburgu, w r. 1857/8 prowadził kurs broni palnej w Wyższej Oficerskiej Szkole Strzeleckiej w Carskim Siole. Następnie pracował w różnych działach wojskowości, głównie jednak związanych z konstrukcją podwozi do armat, fortyfikowaniem twierdz, również na terenie Polski, m. in. w Dęblinie, Modlinie i Cytadeli Warszawskiej, poza tym w organizacji transportu wojsk, a także w komisjach sprawujących kontrolę nad szpitalnictwem wojskowym. W r. 1861 był już pułkownikiem. Przed wybuchem powstania styczniowego podał się w wojsku do dymisji z zamiarem przeniesienia się do Król. Pol., był przewidziany na dyrektora Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach, jednak prośba jego nie została przyjęta przez władze, podobnie jak w stosunku do wielu innych polskich oficerów. Pozostał więc na stałe w Petersburgu, awansując stopniowo. Wyjątkowo w r. 1865 zezwolono mu na wyjazd do Królestwa, by po śmierci brata załatwić sprawy spadkowe; stał się wtedy właścicielem Drogoszewa i kamienicy na Lesznie w Warszawie.
Przez cały okres służby w armii rosyjskiej zajmował się równocześnie badaniami entomologicznymi. Liczne podróże służbowe umożliwiały mu zbieranie owadów z różnych okręgów Rosji, do kolekcjonowania zachęcał również swoich uczniów, podwładnych i kolegów. Działalność tę rozwinął na szerszą skalę po utworzeniu w r. 1859 Rosyjskiego Tow. Entomologicznego, skupiającego obok uczonych, w przeważającej liczbie entomologów-amatorów, w tym licznych wojskowych. R. był jego członkiem założycielem i w l. 1861–7 wiceprezesem, a w l. 1867–79 prezesem. Dla nowo powstałego Towarzystwa uzyskał niezbędne fundusze, wyposażenie i nawiązał kontakty naukowe z licznymi instytucjami zoologicznymi za granicą. Pracował także w Komisji do Badania Owadów Szkodliwych, powołanej przy Tow. Entomologicznym, organizując badania na terenach najbardziej dotkniętych klęską szkodników, m. in. na Ukrainie. Równocześnie utrzymywał bliskie kontakty z Benedyktem Dybowskim, Janem Czerskim, Wiktorem Godlewskim, M. Jankowskim, Ludwikiem Młokosiewiczem, A. Wagą. Usilnie zabiegał o zwiększenie możliwości badań dla zoologów polskich, poprzez współpracę z zoologami rosyjskimi, członkostwo w Rosyjskim Tow. Entomologicznym, publikowanie prac polskich autorów w wydawnictwach tego Towarzystwa, a przede wszystkim kompletowanie zbiorów warszawskiego Gabinetu Zoologicznego przez wymianę kolekcji z Muzeum Zoologicznym w Petersburgu i dary przekazywane przez Tow. Entomologiczne. W okresie tym powstała większość prac naukowych R-ego poświęconych systematyce owadów błonkoskrzydłych i entomologii stosowanej.
W maju 1879, na własną prośbę przeszedł na emeryturę w stopniu generała lejtnanta (generała dywizji) i osiadł w Warszawie. Zajmował się tutaj głównie działalnością społeczną i charytatywną. Od r. 1883 był kuratorem Szpitala Wolskiego i reaktywował fundację Stanisława Staszica na Sale Zarobkowe, czyli instytucję umożliwiającą podjęcie pracy osobom niepełnosprawnym. Od r. 1890 był członkiem Rady Opiekuńczej Szkoły Rzemiosł im. Michała Konarskiego. W okresie warszawskim nadal prowadził badania entomologiczne, kolekcjonował zbiory i współpracował z Gabinetem Zoologicznym.
Dorobek naukowy R-ego obejmuje ok. 110 opublikowanych prac oraz wielotysięczne kolekcje owadów, prawie wyłącznie z rzędu błonkoskrzydłych Hymenoptera. R. opracował własną metodę oznaczania tych owadów na podstawie budowy aparatu kopulacyjnego i gębowego. Prace z zakresu systematyki i faunistyki dotyczą różnych grup błonkoskrzydłych zarówno z terenów Rosji, jak innych krajów, m. in. Egiptu i Korei. R. wykorzystywał tutaj, obok własnych, zbiory licznych muzeów zoologicznych Europy, a także kolekcje przekazywane przez współpracujących z nim entomologów z całego świata. Ogłosił liczne monograficzne opracowania pszczołowatych, osowatych, złotolitek i in. Większość z nich stanowią opisy nowych gatunków. Publikował głównie w języku francuskim i mniej w rosyjskim, w wydawnictwach „Horae Societatis Entomologicae Rossicae”, „Bulletin de la Société Impériale des Naturalistes de Moscou”, „Trudy Russkogo Entomologičeskogo Obščestva”. Są to m. in. Les Mutilles rusces („Bulletin de la Société Impériale des Naturalistes de Moscou” T. 38: 1865), Essai sur une classification des Sphegides in sensu Linneane d’aprés la structure des armures copulatrices (tamże, Nowa S. T. 5: 1891), Hyménoptères de l’Asie („Horae Societatis Entomologicae Rossicae” T. 8: 1872), Hyménoptères de Korée (tamże T. 21: 1887, T. 24: 1889), O novych egipetskich perepončatokrylych („Trudy Russkogo Entomologičeskogo Obščestva” T. 9: 1876). W języku polskim ogłosił jedną większą pracę Opisanie nowych gatunków błonkoskrzydłych (Hymonoptera) („Wiad. Nauk Przyrodzonych” 1882), oraz mniejsze we „Wszechświecie” o osach (1890) i o owadach pszczołowatych murujących sobie gniazdka (1891). Drugi kierunek zainteresowań R-ego to entomologia stosowana. Owadom szkodliwym i ich zwalczaniu poświęcone były m. in. prace: Obraz žizni i bor’ba z vrednymi nasekomymi iz roda Tenthredo („Trudy Russkogo Entomologičeskogo Obščestva” T. 2: 1863), O merach bor’by s Philanthus triangulus (tamże T. 11: 1880).
Kolekcja entomologiczna oraz bogata biblioteka naukowa R-ego zostały po jego śmierci przejęte przez Muzeum Przyrodnicze Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk (1898), następnie, znacznie zdekompletowane, przeszły do Muzeum Komisji Fizjograficznej AU w Krakowie (1902) (obecnie Zakład Zoologii Systematycznej i Doświadczalnej PAN).
R. był członkiem licznych towarzystw naukowych w kraju i za granicą, m. in. wspomnianego już Rosyjskiego Tow. Entomologicznego, członkiem założycielem Petersburkiego Tow. Przyrodniczego, członkiem Moskiewskiego Tow. Przyrodników, Tow. Przyrodników przy Cesarskim Uniw. Warsz., Tow. Miłośników Przyrody, Antropologii i Etnografii, Tow. Technicznego, Warszawskiego Tow. Ogrodniczego, Rosyjskiego Tow. Geograficznego, towarzystw entomologicznych we Francji, Anglii, Szwajcarii. Osiągnięcia naukowe stawiają go w rzędzie najwybitniejszych entomologów XIX w. Zmarł 14 V 1895 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Powązkowskim.
Żonaty był z Francuzką Leontyną Dugast. Brak wiadomości o potomstwie.
Oshanin B., Tables générales des publications de la Société entomologique de Russie ainsi que des articles, des synopsis et des formes nouvelles y contenues 1859–1908, „Horae Societatis Entomologicae Rossicae” 1910 suppl.; Enc. Powsz. (PWN); Enc. Org. (1898–1904); Enciklopedičeskij Slovar’, Pet. 1899; PSB, (Dybowski Benedykt, Młokosiewicz Ludwik); – Brzęk G., Historia zoologii w Polsce do r. 1918, L. 1955 III (fot.); Chłapowski F., Życie i zbiory śp. generała Oktawiusza Radoszkowskiego, „Roczn. Pozn. Tow. Przyj. Nauk” T. 26: 1899 s. 115–35 (fot.); Dylewska M., Gen. Oktawiusz Wincenty de Burmeister [!] Radoszkowski, „Wszechświat” 1968 s. 161–2 (fot.); Dylewska M., Kowalska K., Mroczkowska A., Oktawiusz Wincenty Bourmeister-Radoszkowski (1820–1895), „Memorabilia Zoologica” T. 25: 1973 (fot., bibliogr.); Fedorowicz Z., Zarys historii zoologii, W. 1962; Studia z dziejów ochrony przyrody w Polsce, Wr. 1985; – Ślósarski A., Oktawiusz de Bourmeister Radoszkowski. Wspomnienie pośmiertne, „Wszechświat” T. 14: 1895 s. 408–11 (bibliogr.); – „Kur. Warsz.” R. 75: 1895 nr 131, 132, 134, 135, 168.
Ligia Hayto