Szczeniowski (Sczeniowski, Szczeniawski) Onufry h. Paprzyca (ok. 1751–1831/2), podsędek ziemski bracławski, poseł na Sejm Czteroletni.
Był najstarszym synem Stanisława (zob.) i Urszuli z Nitosławskich, podwojewodzianki kijowskiej. Miał braci Franciszka Ksawerego i Piotra, siostry Mariannę i być może Brygidę Gertrudę, żonę Tadeusza Lipkowskiego.
Zapewne to S. (Szczeniawski, starościc trechtymirowski) razem z szambelanem Felicjanem Jabłonowskim wchodził w skład poselstwa z woj. bracławskiego, wysłanego do króla Stanisława Augusta przez sejmik elekcyjny (lipiec lub sierpień 1772) w celu oświadczenia wierności z okazji ocalenia monarchy podczas zamachu 3 XI 1771. Delegaci zostali przyjęci przez króla na publicznej audiencji w Warszawie 25 X 1772, a dziękując «za Ojcowską JKMci staranność dla tegoż województwa» polecili względem króla oboźnego pol. kor. Józefa Stempkowskiego (za zasługi w stłumieniu koliszczyzny) i prosili «za obywatelami województwa swego w niewoli pozostającymi za granicą». To zapewne o S-ego chodziło na sejmie 1776 r., kiedy na zapytanie delegacji «od Stanów Rzeczypospolitej» z 20 IX t.r. Komisja Sądowa Dóbr Pojezuickich odpowiedziała 8 X, że o «sprawie urodzonego Szczeniowskiego» komisja ta «żadnej informacyi dać nie może, bo o niej nie sądziła, słyszała jedynie, że wpisy przeciwko temuż ur. Szczeniowskiemu w sądzie i wołane były i kondemnaty z strony ur. Małachowskiego dyktowane». S. został 26 XI 1777 miecznikiem zwinogrodzkim. W wyniku działu dóbr po rodzicach przeprowadzonego z braćmi 3 I 1778 na zamku w Siedliszczach otrzymał dobra w woj. bracławskim (pow. winnicki), obejmujące miasto Siedliszcze oraz wsie Hruwańkowce, Gieżyńce, Sipany i Maniki. Zapewne to on (Szczeniowski, starościc trechtymirowski) był jednym z kandydatów do poselstwa z sejmiku w Winnicy, proponowanych królowi przez kaszt. bracławskiego Marcina Grocholskiego (list z 1 VI 1778), jednak posłem nie został. Jeszcze 16 XI t.r. awansował na łowczego zwinogrodzkiego (K. Pułaski błędnie nazywa go łowczym trembowelskim). Dn. 31 VII 1781 został podstolim winnickim. Możliwe, że 10 VIII 1785 przebywał w Petersburgu. W r. 1786, w liście do Grocholskiego, poparł starania Jana Lipkowskiego o sęstwo pograniczne bracławskie. Na sejmiku woj. bracławskiego w Winnicy, 25 X 1787, wszedł do komisji prowiantowej, powołanej w celu sprawiedliwego rozdziału na współobywateli dostaw prowiantu i furażu dla wojsk rosyjskich. Dn. 25 V 1789 (oblata 30 V) Sejm Wielki powołał S-ego do komisji dla zbadania dochodów z dóbr ziemskich, duchownych i świeckich oraz możliwości finansowania aukcji wojska w woj. i pow. bracławskim. S. awansował 23 VII t.r. na podsędka ziemskiego bracławskiego. Wg własnych słów został w tym czasie komisarzem cywilno-wojskowym (Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, nr 1040 s. 283).
Jako kandydat stronnictwa królewskiego został S. obrany na sejmiku w Winnicy (16–19 XI 1790) posłem na obradujący w podwojonym składzie Sejm Wielki i 16 XII t.r. przystąpił w Warszawie do konfederacji sejmowej. Na sesjach 4 i 7 I 1791, zgodnie z intencją reformatorów, opowiedział się za rozpoczęciem projektu «formy rządu» od uchwalenia prawa o sejmikach. Wkrótce potem zapewne wyjechał z Warszawy, gdyż nie uczestniczył w głosowaniach pod koniec stycznia t.r. Wg Jerzego Koweckiego był członkiem Klubu Radziwiłłowskiego; znalazł się w gronie wtajemniczonych, którzy 2 V podpisali «asekurację» Ustawy Rządowej. Na sesji 3 V zaliczany był do posłów gotowych poprzeć Ustawę Rządową w przypadku głosowania. Był jednym z założycieli powstałego w maju Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej «Fiat lux». Dn. 17 V (oblata 28 V) został obrany jednym z sędziów sejmowych. Wraz z innym posłem bracławskim, wojskim winnickim Marcinem Rakowskim, współdziałał we wrześniu ze współpracownikami podkanclerzego Hugona Kołłątaja podczas wyborów przedstawicieli miejskich Winnicy, ale «na elekcyi plenipotenta byli obydwa w pretensyi koniecznej utrzymania swoich krewnych, na których ze wszystkich względów determinować się nie można było», toteż gdy wybrano Wincentego Jedleckiego «JW. Szczeniowski groził nam, że mu przeszkodzi w Warszawie» (Jan Witwicki w liście z 21 IX do Kołłątaja). Wraz ze szwagrem, stolnikiem winnickim Mikołajem Jaroszyńskim, przewodził S. w Bracławskiem zwolennikom reform. Zobowiązany listem króla Stanisława Augusta z 18 X, zabiegał o doprowadzenie do uznania Ustawy Rządowej jeszcze przed lutowymi sejmikami 1792 r. Zdaniem klienta Szczęsnego Potockiego, chorążego bracławskiego Adama Moszczeńskiego, «zdał dwór obrót interesów województwa» S-emu, który «co tylko może być [...] intryg używa». W istocie zjednywał szlachtę obietnicami nadania urzędów, wyproszonymi u króla specjalnymi listami oraz pieniędzmi. Na sejmiku deputackim, a następnie na sejmiku gospodarskim w Winnicy, obradujących w dn. 14–23 II t.r. pod laską oboźnego polnego kor. Jana Duklana Grocholskiego, pełnił S. funkcję asesora. Podpisał laudum sejmiku, na którym zaprzysiężono Konstytucję 3 Maja i wyłoniono dziękczynną delegację do króla. Przed powtórnym sejmikiem w Winnicy, mającym potwierdzić lutowe uchwały, król zachęcał woj. bracławskiego Marcina Grocholskiego i jego syna, marszałka sejmików lutowych, do współpracy ze S-m i jego szwagrem Jaroszyńskim. Na sejmiku tamże (16–26 IV) pełnił S. funkcję asesora; podpisał laudum (potwierdzające decyzje z lutego) i uczestniczył w oblatowaniu go 27 IV w księgach ziemskich winnickich. O wynikach sejmiku informowali króla S. i Jaroszyński, natomiast M. Grocholski w liście do Stanisława Augusta z 23 V oskarżał go o postępowanie nazbyt arbitralne i konfliktowe. S. wpisał się t.r. do ksiąg miejskich i przyjął jakiś urząd w Winnicy, polecając miasto opiece Kołłątaja. Zdaniem prezydenta Winnicy Jana Witwickiego (list do Kołłątaja z 18 IV) w elekcji urzędników miejskich «JW. Szczeniowski i JW. Rakowski wiele mi dopomagali, ale to dlatego, że się dowiedzieli, iż JW Wmć Pan Dobrodziej protekcyją mię swoją i łaską zaszczycać raczysz». Za przyjęcie «urzędu gminnego» dziękował S-emu w liście z 8 V Kołłątaj. W obliczu inwazji rosyjskiej S. wraz z kilkoma obywatelami (m.in. z bratem Franciszkiem Ksawerym) zapewniał króla o oddaniu bracławian i prosił o pomoc; 27 V Stanisław August pochwalił (listownie) ich postawę. Za pośrednictwem S-ego i Jaroszyńskiego, których król uważał za przywódców swego (i konstytucyjnego) stronnictwa w Bracławskiem, krążyła w maju i czerwcu 1792 korespondencja między Stanisławem Augustem a dowodzącym armią i walczącym na Ukrainie ks. Józefem Poniatowskim; m.in. 25 VI t.r. przywiózł S. królowi list od ks. Józefa z informacjami o przesunięciu sił gen. Michała Lubomirskiego w rejon Lachowiec. S. był (wg własnych słów) powołany do komisji ustanowionej ds. upadłości banku Prota Potockiego, ponadto do komisji do rozdziału dóbr między spadkobierców G. Potiomkina. Ok. r. 1794 zamieszkał w Winnicy. T.r. wezwany został przez władze rosyjskie w sprawie rozliczenia się z dóbr pojezuickich; prawdopodobnie sprawował (może już od r. 1776) nadzór nad dobrami pojezuickimi przyznanymi KEN, pozostającymi w posesji potomków Obucha Woszczatyńskiego.
Po upadku Rzpltej S., obrany jednym z deputatów z gub. bracławskiej na koronację cara Pawła I, udał się do Moskwy. Tam 1 IV 1797 wystosował list do Stanisława Augusta, zmierzającego na tę koronację, prosząc go o pomoc w umieszczeniu w armii rosyjskiej kpt. artylerii kor. Stanisława Kudrzyńskiego. Już 12 XI 1798 (st.st.?) był sędzią ziemskim pow. winnickiego; urząd ten miał jeszcze 4 IV 1800 (st.st.?). W l. 1802–7 sprawował urząd marszałka szlachty pow. winnickiego. Od r. 1812, a może i wcześniej, pełnił z ramienia Komisji Sądowo-Edukacyjnej dla guberni wołyńskiej, podolskiej i kijowskiej funkcję honorowego dozorcy szkół pow. winnickiego. Najpóźniej od r. 1814 był prezesem winnickich sądów granicznych. Wraz z synem Ignacym wsparł inicjatywę założenia Gimnazjum Podolskiego w Winnicy; 8 X t.r. uczestniczyli obaj w uroczystym otwarciu szkoły. Jako członek Komisji Sądowo-Edukacyjnej przeprowadził, zapewne na początku listopada, inspekcję wraz z nowym dyrektorem Gimnazjum, ks. Michałem Maciejowskim, opisując katastrofalny stan budynków. Sporządzone w rezultacie inspekcji projekty budowy nowego gmachu i pozyskiwania funduszy wysłał najpóźniej 20 XII marszałkom – gubernialnemu i powiatowemu oraz deputowanym gub. podolskiej. W r. 1817 przeznaczył na fundusz szkoły 1 tys. złp. rocznie. Był współzałożycielem powołanego 1 I 1815 (lub w r. 1816) «tow. dobroczynności ubogich uczniów chorych»; na organizowanych na rzecz towarzystwa wieczorach występowała często jego córka Franciszka Ksaweryna. Absolwentom zobowiązał się dostarczać środki na podróż na uniwersytet. Dn. 16 IX 1817 ks. Adam Jerzy Czartoryski zaproponował kandydaturę S-ego ponownie na stanowisko dozorcy honorowego szkół pow. winnickiego; niebawem Min. Oświaty zatwierdziło go w tej funkcji, pełnionej przez niego odtąd przynajmniej do r. 1830. Zapewne w r. 1821 zapisał S. tow. dobroczynności znaczne sumy na swych dobrach, z obowiązkiem corocznego wypłacania odsetek. Także t.r. uczestniczył w organizowaniu składki na uchodźców z ogarniętej wojną Grecji. W l. 1821–3 przeprowadził inspekcję szkół parafialnych oraz futorów pod Winnicą (Kaydaszycki i Każanicki), przeznaczonych na szkolę agronomiczną i sporządził raport dla władz edukacyjnych. W grudniu 1826 został powiadomiony o likwidacji tow. dobroczynności; w wyniku zaostrzania represji wobec stowarzyszeń uczniowskich uznano je za niebezpieczne.
W odziedziczonych dobrach siedliskich miał S. w r. 1782 łącznie 195 dymów (1053 dorosłych i 319 małoletnich poddanych). Wg Romana Aftanazego to S. rozebrał stary zamek w Siedliszczach, położony nad Bohem (być może częściowo zniszczony podczas konfederacji barskiej lub koliszczyzny), pozostawiając jedynie niewielką część murów z basztą, którą przeznaczył na kaplicę, a w zupełnie innym miejscu zbudował neogotycki pałac, zakładając u jego podnóża park. Eustachy Iwanowski pisał o S-m, że «mieszkał po staropolsku we własnym dworku, który był cokolwiek pańskim, bo piątrowy». Natomiast wg ks. Wawrzyńca Marczyńskiego «ogrody owocowe i kwiatowe w sposobie angielskim» założył syn, a przebudowy baszty dokonała synowa S-ego. W r. 1782 był S. kolatorem unickich cerkwi w pow. winnickim w Bochennikach, Czerlenkowie i Siedliszczach. Dn. 2 XII 1791 pisał z Siedliszcz do nieustalonego adresata w Warszawie, prosząc o interwencję w sprawie szkód dokonanych w Rzyszczewie (Rzyszczowie) przez Ilnickiego, tow. kawalerii narodowej z brygady gen. Stefana Lubowieckiego. W r. 1782, razem z bratem Franciszkiem i siostrą Marianną, pozwał trynitarzy o nieprawne posiadanie Czuczynki (Czuczyńce lub Szczuczyńce); prawdopodobnie rodzeństwo nic nie osiągnęło, gdyż w r. 1798 nadal władali nią trynitarze. W r. 1795 zapisał S. klasztorowi dominikanów w Winnicy przeliczoną na 1950 rbs. sumę. Synowi Ignacemu przekazał Biskupkę, Gryzińce, Hniewań, Komarów, Rowiec i Siedliszcze (łącznie 595 dymów); były to jedyne dobra, które w r. 1823 mieli w pow. winnickim synowa i wnukowie S-ego. T.r. trzymał S. dożywociem (zapewne wskutek układu z synem) jedynie Biskupkę i Rowiec nad Bohem (razem 156 dymów). Mieszkał w Winnicy, gdzie w niewielkim dworku prowadził dom otwarty; gościł m.in. A. J. Czartoryskiego, wizytującego w r. 1819 gimnazjum. Bawił w jego domu także Paweł Pestel, dekabrysta, który przyjeżdżał do Winnicy w charakterze egzaminatora, a nawet (wg słów S-ego) zaszczycił go swą obecnością imperator Aleksander I (być może w r. 1822 lub 1823). Wg Franciszka Kowalskiego «otwarty, gościnny, uprzejmy prezes Szczeniowski kochany i szanowany dla swych patriarchalnych cnót [...] wesołym humorem i niewyczerpanymi żarty wszystkich ku sobie pociągał». Aleksander Jełowicki, który także bywał gościem w domu S-ego, uważał, że «o facecjach Szczeniowskiego można by tak ciekawą książkę napisać, jak o dowcipnych łgarstwach Radziwiłła». W r. 1812 zaprzeczał S. pogłoskom, jakoby otrzymał Order św. Stanisława, natomiast w korespondencji urzędowej bywał sporadycznie nazywany kawalerem tego Orderu od r. 1821 (w spisach Z. Dunina-Wilczyńskiego nie występuje). S. żył jeszcze 2 XI 1831.
S. był żonaty dwukrotnie. W małżeństwie z Magdaleną z Gorżewskich miał syna Ignacego Józefa (ok. 1781 – 1820), kadeta Szkoły Rycerskiej (1792–4), marszałka szlachty pow. winnickiego, kuratora honorowego szkół winnickich, pochowanego w kaplicy, utworzonej z baszty dawnego zamku. W małżeństwie z Praksedą z Kawieckich (Kaweckich) miał Ignacy synów Tytusa (zob.), Władysława i Stanisława oraz córkę Magdalenę. W drugim małżeństwie, zawartym po 15 VIII 1805 z Teklą z Wróblewskich (ok. 1773 – 28 VIII 1841), córką Stefana, cześnika kijowskiego, i Anny z Żółkiewskich, 1.v. Franciszkową Mierzwińską (małżeństwo unieważniono), 2.v. (już 7 XII 1798) Benedyktową Kornelowską (Kornelowski zm. ok. 1801), miał S. córkę Franciszkę Ksawerynę vel Ksawerę (15 VIII 1806 – 29 V 1855), żonę od r. 1824 lub 1823 Aleksandra Chodkiewicza (zob.) i bohaterkę jego powieści „Paulina” (niewyd.). Była ona znajomą i opiekunką na zesłaniu Tomasza Zana, powiernicą i adresatką listów Aleksandra Jełowickiego. Po śmierci męża zamieszkała w r. 1839 w Warszawie, w klasztorze Sakramentek. Pod opieką S-ego znajdował się od r. 1820 nieletni Pius Odyniec, syn Andrzeja, natomiast pasierbica, Antonina Kornelowska, została oddana w r. 1806 pod opiekę kuratorów.
Archiwum S-ego, dotyczące m.in. działalności szkolnej i spraw majątkowych, przechowywane jest w AP w Krakowie, Oddz. na Wawelu (Arch. Młynowskie Chodkiewiczów).
Portret córki Franciszki Ksaweryny przez Józefa Oleszkiewicza (Pet. 1829) był w r. 1998 w zbiorach rodzinnych we Wr., reprod. w: Jełowicki A., Listy do Ksaweryny Chodkiewiczowej, Oprac. F. German, Wr. 1964; – Boniecki, III 29 (dot. córki); Estreicher, XXXII 81–2; Niesiecki, VIII 312, X (dod. 424); PSB (Jełowicki Aleksander, Maciejowski Michał Jan); Pułaski, Kronika, I 221; Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, W. 1915; Słown. Artystów Pol., VI 261; Słown. Geogr. (Biskupka, Gryzińce, Hniewań, Rowiec, Rzyszczów, Siedliszcze); Szenic, Powązki, cz. 2; Żychliński, II 59, XI 30, tabl. Rzewuskich (dot. córki); – Aftanazy, Dzieje rezydencji, X–XI; Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832, Rzym–L. 1991 II; B y kowski Jaksa P., Miasto Winnica dawniejsze i współczesne, „Tyg. Ilustr.”, S. III, T. 10: 1880 s. 174, 194; Chudzikowska J., Dziwne życie Sadyka Paszy. O Michale Czajkowskim, W. 1982; Dembiński B., Polska na przełomie, W.–Lw.–P. [1913] faksymile po s. 486; Dobrzański J., Z dziejów ofiarności na cele oświaty na Wołyniu, Podolu i Ukrainie w l. 1795–1832, „Nauka Pol.” T. 14: 1931 s. 138–9; Dutkowa R., Jeden trudny żywot nauczycielski (Michał Maciejowski), w: Studia z dziejów oświaty i kultury umysłowej w Polsce XVIII–XX w., Wr. 1977 s. 231; Filipczak W., Sejm 1778 roku, W. 2000; Kalinka W., Sejm Czteroletni, W. 1991 II 421–2; Kowecki J., Klub Radziwiłłowski w Warszawie w 1791 roku, „Wiek Oświecenia” R. 6: 1989 s. 107; Marczyński W., Statystyczne, topograficzne i historyczne opisanie guberni podolskiej, Wil. 1820–3 I, III 133; Michalevič M., Podol’skaja Gimnazija v Vinnicy, Kamenec Podol’sk 1890 s. 7, 8, 14, 17, 18; Mrozowska, Szkoła rycerska, s. 254 (dot. syna S-ego); Podhorodecki L., Dzieje rodu Chodkiewiczów, W. 1997 (dot. córki S-ego); [Rawita-Gawroński F.] Gawroński F., Studia i szkice historyczne, Lw. 1903 I 58; [Rolle J.] Dr Antoni J., Wybór pism, Oprac. W. Zawadzki, Kr. 1966 III; Skałkowski A., Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji 3 Maja, „Pam. B. Kórn.” 1930 z. 2 s. 80; Smoleński W., Ostatni rok Sejmu Wielkiego, Kr. 1897; Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Ł. 1994; Witko A., Trynitarze, Kr. 1999; Zielińska Z., „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790, W. 1991 s. 214; Zienkowska K., Sławetni i urodzeni. Ruch polityczny mieszczaństwa w dobie Sejmu Czteroletniego, W. 1976 (błędnie jako Szczeniewski); – Arch. Filomatów, Listy, II; Chrząszczewski A., Pamiętnik oficjalisty Potockich z Tulczyna, Wyd. J. Piechowski, Wr. 1976 s. 138; Diariusz krótko zebrany Sejmu [...] roku 1788 zaczętego, W. [1789] III 164–5; Diariusz Sejmu [...] MDCCLXXVI, [W. 1776] s. 382, 385; Diariusz Sejmu Ordynaryjnego [...] w podwójnym składzie [...] od dnia 16 grudnia roku 1790, W. [1791] I cz. 1 s. 1, 318, 388, cz. 2 s. 238, 260, 279; [Giżycki J. M.] Wołyniak, Wspomnienia o Trynitarzach na Wołyniu, Podolu i Ukrainie, Kr. 1909 s. 74–6; tenże, Wykaz klasztorów dominikańskich prowincji ruskiej, Kr. 1923 II 268; [Iwanowski E.] Heleniusz, Rozmowy o Polskiej Koronie, Kr. 1873 I 532–3, 587, II 142–6; tenże, Wspomnienia lat minionych, Kr. 1876 II 311; Jełowicki A., Listy do Ksaweryny Chodkiewiczowej z l. 1832–1839, Oprac. F. German, Wr. 1964; tenże, Moje wspomnienia, W. 1970; Kowalski F., Wspomnienia (1819–1823), Wyd. H. Ułaszyn, Kijów–W. 1912 s. 339–56; Lipski J., Archiwum Kuratorii Litewskiej ks. Adama Czartoryskiego, Kr. 1926; tenże, Materiały do dziejów szkolnictwa polskiego z rękopisów Muzeum XX. Czartoryskich i Biblioteki Popielów w Krakowie, Kr. 1923; Mater. do dziej. Sejmu Czteroletniego, V; Nekrologi „Kuriera Warszawskiego” 1821–1939, Oprac. A. Tyszka, W. 2007 III; Pan na Tulczynie. Wspomnienia o Stanisławie Szczęsnym Potockim jego rodzinie i dworze, Wyd. A. Czartkowski, Lw.–P. [1925/6] s. 198; Socjografia Kościoła greckokatolickiego na Bracławszczyźnie i Kijowszczyźnie w 1792 roku, Oprac. M. Radwan, L. 2004 s. 25–6; Stanisław August i książę Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencji, Wyd. B. Dembiński, Lw. 1904; Vol. leg., IX 80, 208, 280; – „Gaz. Warsz.” 1790 nr 96, 1791 nr 41; „Wiad. Warsz.” 1772 nr 87 supl.; – AGAD: Arch. Król. Pol., ks. 363 k. 153, Arch. Roskie, Publica 95/4/3, Arch. Zamoyskich, nr 2894 s. 27–8 (17–18), Metryka Kor., Księgi Sigillat nr 34 k. 50v, 96, nr 36 k. 13v, nr 38 k. 82, Zbiór Popielów, nr 112 k. 23; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, nr 782–783, 1037–1045, 1047 s. 315–16, nr 1048–1086 (niewykorzystane), Arch. Podhoreckie, sygn. X 6/11; Arch. PAN: Mater. Ludwika Chmaja (zespół III–76), nr 91 k. 42, 52, 54–5, 57, 59, 63v–8; B. Czart.: rkp. 662 s. 237, rkp. 699 s. 667, rkp. 775 s. 187, rkp. 886 s. 383–90, 479–85, rkp. 921 s. 849–52, rkp. 930 s. 993, 995–6; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 203 s. 146, rkp. 1661 k. 37; – Informacje Beaty Nykiel z Kr. na podstawie kwerendy w Deržavnym archivie Vinnyc’koï oblasti w Winnicy (F. 470 op. 16 nr 16/113 k. 181–6, F. 803 op. 1 nr 1 k. 9, 10v).
Maria Czeppe i Andrzej Haratym