Korytyński (Koryteński) Onufry Tomasz, h. Korczak, krypt. O. K. (1719–1770), poeta, tłumacz. Ur. 14 X w woj. mazowieckim, był synem Jana, zubożałego szlachcica. Brat poety Feliks został jezuitą i autorem tragedii szkolnej „Innocentia pietate servata, sive Columbus…” (Wil. 1750, zapisywanej w bibliografiach pod nazwiskiem Korycińskiego); siostra Anna, «dość piękna…, ale bez żadnego posagu» (Matuszewicz), panna respektowa Teresy Sapieżanki, podskarbianki nadwornej lit., «opatrzona» przez Sapiehów, poślubiła w r. 1751 Franciszka Niemcewicza, cześnika brzeskiego. Kształcił się w szkołach jezuickich, po ukończeniu retoryki wstąpił do jezuitów 13 VII 1735. Dwuletni nowicjat odbył w Nowogródku, po czym studiował w kolegium w Słucku retorykę (1737–8), a w Nowogródku filozofię (1738–41). Od r. 1741 uczył w kolegium w Drohiczynie kolejno infimy, gramatyki i poetyki, w r. 1744 był nauczycielem poetyki w kolegium w Grodnie, w r. 1745 podjął studia teologiczne w Pińsku, lecz już 9 V t.r. wystąpił z zakonu. W r. 1745 wpisał się własnoręcznie w „Album studiosorum Universitatis Cracoviensis”. Za lat parę, zalecając się zdolnościami i wykształceniem (posiadał dobrą znajomość jęz. łacińskiego, francuskiego, niemieckiego i zapewne rosyjskiego), szukał oparcia w domach magnackich. W l. 1751–2 «służył» u Franciszka Salezego Potockiego, ówcześnie kraj czego kor., po czym – opuściwszy przez swój «niestatek» dwór krystynopolski – przebywał przy woj. brzeskim Karolu Józefie Sapieże w Boćkach i w innych jego rezydencjach. Ale ponieważ i «tam mu się nie podobało» (list do Radziwiłła z 1 XII 1758), już w kwietniu 1754 r. przeniósł się na dwór księcia Hieronima Floriana Radziwiłła, chorążego lit., zwabiony ambicjami literacko-kulturalnymi właściciela Białej i Słucka (biblioteką, teatrem, baletem, orkiestrą, galerią obrazów). Zawiódł się srodze i bardzo szybko (już po dwóch miesiącach za nie znaną bliżej «krewkość» pokutował w areszcie dworskim), lecz u słynącego z okrucieństwa i despotyzmu Radziwiłła służby porzucić nie było można. Z powodu «wariacji», jakie zaczął wówczas objawiać, trzymany był pod dozorem, w izolacji, wydany na pastwę samowoli kreatur chorążego. Wg przypuszczeń A. Sajkowskiego, obłęd poety mógł być symulowany w celu uzyskania względniejszych warunków życia lub imputowany mu przez siostrę i szwagra, którzy w świetle korespondencji K-ego usiłowali go odsunąć od rodzinnego działu skromnej spuścizny. Utrzymująca się w okolicy opinia o nienormalności także Niemcewiczowej kazałaby jednak doszukiwać się raczej rodzinnej skłonności do chorób psychicznych. W r. 1758 nie uzyskał K. jako «wariat» pozwolenia księcia na zawarcie związku małżeńskiego z bliżej nie znaną Dorotą ani na wstąpienie do klasztoru reformatów.

Mimo uznanej «wariacji» obarczony był licznymi zajęciami. Uczył wychowujące się przy Hieronimie dzieci księcia Marcina, pisał wiersze na dworskie i miejskie uroczystości, układał mowy, tłumaczył na polski lub francuski wskazane mu teksty (w 1756 nie znaną bliżej pracę z zakresu wojskowości, w 1757 jakieś „Réflexions” i «artykuły moskiewskie»). Z tego okresu w obfitej korespondencji z Radziwiłłem dochowało się parę utworów poetyckich K-ego (fragmenty ogłosił Sajkowski), a nadto pewne informacje o pracach niedochowanych (np. o zbiorze Epigrammata ukończonym w 1755). Najprawdopodobniej był też autorem Trenów nad śmiercią Xcia Hieronima Floriana Radziwiłła (Wil. 1760), napisanych na pogrzeb odprawiony w Nieświeżu 1 IX 1760 r. Śmierć księcia (17 V 1760), obok wyzwolenia z uciążliwej służby, postawiła K-ego w trudnej sytuacji materialnej. Bez skutku zabiegał o dostanie się na dwór nieświeski. W jesieni znalazł schronienie w Ratnie, w domu swata siostry, Marcina Matuszewicza, sędziego brzeskiego, który «rozne mu zabawki jako piękny charakter mającemu i dobrze wiersz polski piszącemu» wynajdywał (Matuszewicz). W Ratnie, «prawie cursivo calamo», napisał stylizowany na epos homerycki poemat Olkinicka potyczka «na Sapiehów klęski» z r. 1700 (liczył 1020 wersów, wyd. M. Grabowski, A. Przezdziecki, M. Malinowski, w: „Źródła do dziejów Polski”, Wil. 1843). Kopiując ukończony właśnie przez Matuszewicza przekład satyr Horacjusza (zapewne w trakcie pracy tu i ówdzie tekst wygładził, czym się jednak tłumacz nie chwalił, a uporczywie podkreślał swój współudział w twórczości K-ego), przełożył dwie ody Horacjańskie; tłumaczenie to otworzyło poecie drogę na dwór biskupa krakowskiego Kajetana Ignacego Sołtyka. Przeniósł się tam w czasie sejmu nadzwyczajnego 1761 r. W r. 1764 podpisał elekcję Stanisława Augusta; wówczas podpisywał się już tytułem sekretarza Ignacego Cetnera woj. bełskiego (na druku przekładu „Ody o mądrym królu” S. Konarskiego, b. m. r., przedruk w: „Wiersze wszystkie S. Konarskiego z łacińskich na polskie przełożone”, W. 1778). W ostatnich latach pozostawał w bliskich stosunkach z Andrzejem Zamoyskim, którego wysławiał za złożenie pieczęci kanclerskiej na sejmie 1767 (Jaśnie Wielmożnemu… Andrzejowi Zamoyskiemu… na rok pański 1769… kolęda, b. m. r., przedruk „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1777 XVI 70–3), oraz z Czartoryskimi. W r. 1769 poświęcił im aż trzy druczki ulotne: Jaśnie Oświeconemu… Aleksandrowi Augustowi Czartoryskiemu wojewodzie i generałowi ziem ruskich… na nowy rok 1769…, Bukiet na szczęśliwy powrót z zagranicy… Adama Czartoryskiego generała ziem podolskich… dnia 21 marca 1769, Jaśnie oświeconej… Izabeli… Czartoryskiej… dnia 30 marca r. p. 1769. Wojewoda ruski zaopiekował się też K-m w długotrwałej chorobie, nie pozwalając, by ziściło się «to francuskie i innych narodów przysłowie, iż poetowie w szpitalach umierają», o czym, równocześnie z doniesieniem o śmierci K-ego, pisały „Wiadomości Warszawskie” (1770 nr z 27 I), przydając mu określenie «sławnego polskiego poety, a najbardziej w tłumaczeniu Horacjusza i innych poetów szczęśliwego».

Prócz wymienionych wyżej utworów był K. autorem przekładu wierszyka F. Leśniewskiego „Na ten nowy Kornarego i Lessjusza wykład polski…” (wyd. w przekładzie „Nauki zdrowia”, Lw. 1765), pierwszej elegii Maximianusa („Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1773 VIII 382–400, pod błędnym tytułem „Opisanie starości z Korneliusza Galla”), a przede wszystkim licznych, wysoko współcześnie ocenianych (m. in. przez I. Krasickiego) i wielokrotnie przedrukowywanych przekładów z Horacjusza, satyr („Monitor” 1767 nr 43), pieśni („Monitor” 1767 nr 64, 70, 80, 90, 99, 104, 1770 nr 80, 90, 100, „Pieśni wszystkie Horacjusza przekładania różnych”, W. 1773 (–1775) I–II i wyd. następne, Wil. 1819, „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” 1777 XV 401–2, „Wybór pieśni, listów i satyr Horacjusza”, Wil. 1817), oraz poematu „De arte poetica liber ad Pisones” (W. 1770, W. 1795, w: „Horacjusza Flakka Listów księgi dwie, przekładania F. Dmochowskiego”, W. 1814). Przekład jednej z satyr (II 6) podpisany imieniem i nazwiskiem K-ego zachował się w autografie S. Trembeckiego, sprawa autorstwa tej translacji budzi dotąd dyskusje (ogłosił S. Tomkowicz). Ostatnio obraz twórczości poety wzbogacony został omówieniem zachowanych w odpisach (B. PAN w Kr.: rkp. 615) dwóch frywolnych wierszy, z których utrzymany w stylu poematów heroikomicznych Cerograf (ok. 500 wersów) budzi zainteresowanie również przez wyraźne zbieżności treściowe, a nawet frazeologiczne z partiami „Myszeidy” Krasickiego i „Pani Twardowskiej” Mickiewicza.

Estreicher; Korbut; Nowy Korbut (Oświecenie), 5; Aleksandrowska E., Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1770–7, Wr. 1959, Książka w Dawnej Kulturze Pol., IX; Enc.Org.; W. Enc. Ilustr.; Hrabec S., Pepłowski F., Wiadomości o autorach i dziełach cytowanych w „Słowniku” Lindego, W. 1963; Boniecki; Niesiecki; – Brückner A., Poezja czasów saskich, w: Dzieje literatury pięknej w Polsce, Wyd. 2., Kr. 1935 II 299; Ogrodziński W., Polskie przekłady Horacego, w: Commentationes Horatianae, Kr. 1935 II i odb.; Sajkowski A., O. K., „Pam. Liter.” R. 54: 1964 z. 4; Smoleński W., O. K., w: Pisma historyczne, Kr. 1901 I; Tomkowicz S., Z wieku Stanisława Augusta, Kr. 1882 II; – Album stud. Univ. Crac., V 80; Krasicki I., O rymotwórstwie i rymotwórcach, cz. 2. § 7, w: Dzieła, W. 1878 IV; Matuszewicz M., Pamiętniki 1714–65, Wyd. A. Pawiński, W. 1876 I, III, IV; – „Wiad. Warsz.” 1770 nr z 27 I (nekrolog); – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V teka 162 nr 7347 (korespondencja K-ego); Arch. Rom. SI: Lithuanica 5 f. 36, Lithuanica 26 f. 59v., 201, Lithuanica 58 (odpisy Ludwika Grzebienia); B. Jag.: rkp. 6357 (kopia Olkinickiej potyczki); B. Kórn. (jw); B. Ossol.: rkp. 7072/II (odpisy L. Bernackiego z rkp. B. PAN w Kr.); B. PAN w Kr.: rkp. 615 (kopia dwóch wierszy); B. Raczyńskich: rkp. 1324 (odpisy B. Erzepkiego z „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”).

Elżbieta Aleksandrowska