Otto z Pilicy (z Pilczy, Pilecki) h. Topór (zm. między 2 III 1384 a 9 IX 1385), kolejno starosta ruski, wielkopolski, kasztelan wiślicki, wojewoda i starosta sandomierski. Niewiele da się powiedzieć o rodzinie O-na; nie znamy imienia jego ojca, nie wiadomo, w jakim stopniu pokrewieństwa w stosunku do niego pozostawali: Jaśko z Pilicy, który przed 8 V 1337 sprzedał Kazimierzowi, księciu cieszyńskiemu, jakieś dobra w ziemi siewierskiej, Jan z Pilicy, kaszt. radomski w l. 1341–7, Zaklika, dziedzic Pilicy, świadczący na dokumencie prepozyta zwierzynieckiego 12 VI 1357, czy wreszcie Jaracz z Pilicy występujący 30 IX 1367. W r. 1375 O., nadając Wierzbięcie z Książnic wieś Mikulice i 2 łany na folwark z obowiązkiem służby wojskowej, nazwał go bratem. Wydaje się jednak, iż w ten sposób zaznaczył nie faktyczne pokrewieństwo, lecz jedynie przynależność do tego samego rodu. Z postacią O-na spotykamy się w źródłach począwszy od r. 1341. Wg Długosza w r. 1349 O. jako wojewoda i starosta sandomierski z polecenia króla zmuszał do danin i posług wsie należące do klucza biskupiego Złota koło Sandomierza, za co biskup Bodzanta rzucił na O-na klątwę. Ta sprawa stała się początkiem zatargu między królem a biskupem; jego kulminacją była śmierć ks. Baryczki. Udział O-na w tej sprawie jest bardzo wątpliwy. W r. 1349 nie pełnił jeszcze żadnego urzędu, dopiero po kilku latach otrzymał starostwo ruskie; wojewodą i starostą sandomierskim został ok. r. 1375. Być może Długosz wiedząc, że O. był dostojnikiem w ziemi sandomierskiej, wydedukował, iż to on właśnie wykonał polecenie królewskie.
Pod koniec 1349 r. Kazimierz Wielki opanował na trwałe Ruś Halicką i przystąpił do urządzania jej na wzór ziem polskich, m. in. w zakresie zarządu terytorialnego. Od r. 1352 O. występuje z tytułem starosty ruskiego, być może jednak został nim już w r. 1350. Powierzenie mu tego stanowiska świadczy o dużym zaufaniu, jakim O. cieszył się u króla. W l. 1352–3 przebywał on na Rusi i mocą swej władzy starościńskiej oraz w imieniu króla załatwiał różne bieżące sprawy, przede wszystkim rozstrzygał spory graniczne. Dokumenty w tych sprawach wydawane były w języku ruskim, niektóre datowano wg stylu bizantyńskiego, co świadczy o posługiwaniu się przez O-na miejscową kancelarią. Dn. 6 XI 1354 O. otrzymał zezwolenie papieskie na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Równocześnie papież udzielił takiego zezwolenia Mikołajowi Wierzynkowi, Hermanowi Kranczowi i Pawłowi Brzeskiemu, mieszczanom krakowskim. Dość dziwne wydaje się to, że w okresie ciągłych walk o Ruś jej starosta postanowił opuścić powierzone mu stanowisko na dłuższy czas. Można przypuszczać, iż cel dewocyjny był jedynie pozorem, a w rzeczywistości chodziło o jakąś akcję dyplomatyczną, którą O-nowi powierzył król. Od poł. 1354 r. Kazimierz Wielki przygotowywał wielką wyprawę wojenną przeciw Litwie i zabiegał o poparcie lub przynajmniej neutralność sąsiadów. Szły więc poselstwa do Czech, Węgier, Krzyżaków i Tatarów. Nie wiadomo, czy O. rzeczywiście wyjechał z Polski, jednakże do r. 1356 nie ma śladu jego bytności w kraju. Starostą ruskim pozostawał O. zapewne do r. 1371. Wprawdzie ostatni raz na tym stanowisku poświadczony został 13 III 1369, ale jego następca pojawił się dopiero 12 XI 1371, a sam O. ok. poł. 1371 r. uzyskał starostwo wielkopolskie.
Zaufany doradca Kazimierza Wielkiego, po jego śmierci opowiedział się O. po stronie dynastii andegaweńskiej i dawnych z nią układów dotyczących następstwa tronu w Polsce. Zapewne wykorzystując doświadczenie, energię i wierność O-na, Elżbieta powierzyła mu zarząd Wielkopolską, z którą miała sporo kłopotów. Nowy starosta od początku zetknął się z dużymi trudnościami. Wielkopolanie uważali, iż urząd ten powinien otrzymać ktoś z ich grona, toteż nie chcieli uznać O-na jako Małopolanina. Jedynie bp poznański Jan Doliwa i jego współrodowcy udzielili mu poparcia, innych O. musiał przekupić obietnicą wydania w ich ręce szeregu grodów. O. starał się utrzymać porządek i zapewne pozyskać miasta przez akcję restytucji. W Wielkopolsce, w okresie sprawowania przez O-na urzędu starosty, nie było spokoju. Szerzyły się rozboje i kradzieże. O., pozbawiony pomocy miejscowej szlachty, nie mógł im zapobiec i po roku zrezygnował z zajmowanego stanowiska. Stało się to po 17 XII 1372. Wrócił do Małopolski i przed 10 V 1373 objął urząd kasztelana wiślickiego (po stryju swej żony), a następnie przed 25 VI 1375 wojewody i starosty sandomierskiego. W r. 1377 towarzyszył Ludwikowi Węgierskiemu w wyprawie na Bełz. Wg Długosza wystawił wówczas jedną z siedmiu chorągwi przyprowadzonych przez ród Toporczyków. Obecność O-na na tej wyprawie potwierdzona jest również dokumentami Ludwika z 26 VII 1377 i 9 IX 1377, wystawionymi w czasie oblężenia Bełza. Był członkiem sądu restytucyjnego dla Małopolski, utworzonego po śmierci Kazimierza Wielkiego. Dn. 2 III 1384 brał udział w zjeździe w Radomsku, na którym przedstawiciele rycerstwa całej Polski oraz głównych miast podjęli uchwały dotyczące zabezpieczenia kraju w okresie przedłużającego się bezkrólewia po śmierci Ludwika.
O. oprócz dziedzicznej Pilicy posiadał wsie Sielce i Klimontów koło Olkusza, które nabył w r. 1361 drogą zamiany za Witanowice koło Wadowic. Wsie te w r. 1378 sprzedał za 70 grzywien i pół łanu w Pielgrzymowicach. W jego ręku zapewne znajdowały się jakiś czas Branice. Podstawą potęgi majątkowej O-na stały się dobra łańcuckie, które otrzymał przed r. 1369, prawdopodobnie za usługi w pełnieniu obowiązków starosty ruskiego. Na tym dość rzadko zaludnionym wówczas terenie O. prowadził ożywioną działalność kolonizacyjną, sprowadzając osadników z Saksonii. W ten sposób powstała koło Łańcuta zwarta kolonia niemiecka. O. zmarł przed 7 I 1385, gdyż wówczas pojawił się nowy wojewoda sandomierski – Jan z Tarnowa (brat stryjeczny żony). Pochowany został O. w kościele Dominikanów w Krakowie, w kaplicy zwanej Królewską.
Z zawartego ok. r. 1370 małżeństwa z Jadwigą, córką Jana Melsztyńskiego (zob.), która już jako wdowa była matką chrzestną Władysława Jagiełły, pochodziła trzecia żona Jagiełły – Elżbieta (zob.).
Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów W. 1968; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w l. 1352–1783, Lw. 1938; – Barącz S., Archiwum domowe, „Towarzysz Duchowieństwa Katol.” T. 1: 1864 s. 486; Dąbrowski J., Elżbieta Łokietkówna, Kr. 1914 s. 381, 397, 401; tenże, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kr. 1918; Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Ehrlich L., Starostwa w Halickiem w stosunku do starostwa lwowskiego w wiekach średnich (1390–1501), Lw. 1914; Kaczmarczyk Z., Kolonizacja niemiecka na wschód od Odry, P. 1945; tenże, Monarchia Kazimierza Wielkiego, P. 1939 I; Niwiński M., Biskup krakowski Bodzanta i Kazimierz Wielki, Lw. 1936; Paszkiewicz H., Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, W. 1925; Potkański K., Jeszcze sprawa restytucji, Rozpr. AU, Wydz. Hist.-Filoz., XLII; Prochaska A., Akt graniczny czerwono-ruski z 1353, „Kwart. Hist.” R. 10: 1896 s. 813–16; tenże, Dokument graniczny czerwono-ruski z 1352, „Kwart. Hist.” R. 14: 1900 s. 54; Szujski J., Uchwały zjazdu w Radomsku 2 III 1384, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz. I 163–73; Tomkowicz S., Kaplice kościoła OO. Dominikanów, „Roczn. Krak.” T. 20: 1926 s. 88; – Akta grodz. i ziem., II, III, VII, VIII; Arch. Sanguszków, II; Cod. Pol. I, III; Długosz, Historia, III 372, IV 204; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Wr. 1971; Lehns- u. Besitzurkunden Schlesiens, II 625; Kod. katedry krak., II; Kod. mogilski; Kod. Mpol. I, III; Kod. Wpol., III; Mon. Pol. Hist., II 651; Mon. Pol. Vat., III 349; Najstarszy zbiór przywilejów i wilkierzy miasta Krakowa, Kr. 1936; Starod. Prawa Pol. Pomn., I 218; Zbiór dok. mpol., I 81, 146, 150, 161, 168, IV 943, 946, 955, 1000, 1025, 1040, 1049, 1052, 1057, 1093, VIII 2530, 2534; – „Žurnal ministerstva narodnogo prosveščenija” T. 276: 1891 s. 170–1.
Bożena Wyrozumska