Hewelke Paulina (1854–1924), działaczka oświatowa. Ur. 16 XI w Pułtusku, była córką Ottona i Pauliny z Baumów. Wczesna śmierć ojca, pastora gminy ewangelicko-augsburskiej w Pułtusku, była powodem, że H. przez większość życia utrzymywała matkę i opiekowała się młodszym rodzeństwem. Po ukończeniu szkoły średniej objęła posadę nauczycielki języka niemieckiego w gimnazjum rządowym w Pułtusku, ale nie chcąc się poddać rozkazowi składania kondolencji Apuchtinowi po jego znieważeniu przez Zukowicza, studenta warszawskiego (1883), zrezygnowała z tej posady i przeniosła się z rodziną do Warszawy. Uczyła na pensjach prywatnych, a równocześnie w swym mieszkaniu organizowała regularne wykłady tajnych kursów naukowych dla kobiet. Przez kilka lat uczyła na pensji Smolikowskiej, a w r. 1896 odkupiła od niej tę szkołę i prowadziła ją przy pomocy najlepszych pedagogów warszawskich do r. 1919. Poza tym zorganizowała tajne nauczanie o Polsce i wykłady uzupełniające tzw. Uniwersytetu Latającego. W zakładzie swym, jako pierwsza w szkolnictwie żeńskim w Warszawie, wprowadziła ćwiczenia praktyczne, założyła pracownię chemiczną i fizyczną oraz organizowała dla uczennic wycieczki wakacyjne. Popierała powstające w tym czasie harcerstwo, działała na terenie oświaty pozaszkolnej, opiekowała się więźniami politycznymi, była wreszcie jedną z najczynniejszych w Kole Przełożonych Szkół Warszawskich. W r. 1919, ze względu na zły stan swego zdrowia, odprzedała pensję władzom polskim, które stworzyły z niej Gimnazjum Państwowe im. Klementyny Tańskiej Hoffmanowej.
Mimo trudności finansowych, do spraw materialnych nie przykładała większej wagi i niezamożne uczennice częściowo lub nawet całkowicie zwalniała od opłaty. W stosunku do swych wychowanek była surowa, ale zdobyła sobie ich szacunek i przywiązanie; toteż gdy w ostatnich latach życia H. popadła w nędzę, wychowanki otoczyły ją pełną opieką. Zmarła 28 I 1924 r., pochowana została na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie. Była siostrą lekarza, Ottona.
Nasza walka o szkołę polską 1901–17, Pod red. B. Nawroczyńskiego, W. 1934 II; – Dąbrowska M., Warszawa mojej młodości, Warszawa naszej młodości, W. 1955 s. 36–44; Pachucka R., Pamiętniki z l. 1886–1914, Wr. 1958; – „Rocz. Pedag.” S. II T. 3: 1928 s. 246; – Informacje ustne Jadwigi Hewelke oraz pisemne Stelli Hewelke i Janiny Bielskiej.
Stanisław Konarski