Szczawiński Paweł Ludwik h. Prawdzic (zm. 1679), starosta brzeski kujawski, kasztelan i wojewoda inowrocławski.
Był synem Jakuba (zob.) i jego drugiej żony, Zofii z Sokołowskich, córki kaszt. gostynińskiego Michała, wdowy po Walentym Rudnickim, kasztelanicu sieradzkim. Miał braci rodzonych: Samuela Konstantego, kaszt. kruszwickiego, i Jakuba Olbrachta (zob.), oraz brata przyrodniego, Jana Szymona (zob.).
W l. 1641–4 studiował S. razem z bratem Jakubem Olbrachtem na uniw. w Ingolstadt; obaj przebywali tam pod opieką Arona Aleksandra Olizarowskiego. Podczas publicznej dysputy w r. 1644 przedstawił dysertację Quantitas infinitum continuum (Ingolstadi 1644). Dzięki protekcji brata, Jana Szymona, wówczas już woj. brzeskiego kujawskiego, otrzymał 15 VIII t.r. star. brzeskie kujawskie. Uczestniczył w elekcji w r. 1648 i wszedł do deputacji do paktów konwentów, a wybór Jana Kazimierza Wazy podpisał z woj. brzeskim kujawskim. Obradujący na polu elekcyjnym sejmik województw kujawskich powierzył mu rotmistrzostwo w wystawianej przez te województwa chorągwi husarskiej, przyznając na zaciąg 7500 złp. Na czele tej chorągwi brał S. udział w r. 1649 w działaniach na Ukrainie. W r. 1651 uczestniczył z sześciokonnym pocztem w bitwie pod Beresteczkiem w chorągwi dworzańskiej króla Jana Kazimierza. Trwający od kilku lat konflikt rodziny Szczawińskich z bp. kujawskim Mikołajem Gniewoszem, zaostrzony napaścią Szczawińskich i ich klientów na posłańca biskupa podczas sejmiku przedsejmowego w Radziejowie 15 XII t.r. i rozpowszechnianiem przez nich paszkwilu, spowodował pozwanie S-ego przed sąd sejmu zwycz. 1652 r. Dzięki staraniom Jana Szymona Szczawińskiego, za pośrednictwem mediatorów, doszło do pojednania; 22 II t.r. w senacie S. publicznie przeprosił biskupa, po czym odczytano dekret, w którym podkreślano dobre imię Gniewosza i jego zasługi. Wraz ze Stanisławem Kościelskim, pisarzem ziemskim brzeskim, został S. w listopadzie 1655 wysłany przez szlachtę województw kujawskich do króla Szwecji Karola X Gustawa z submisją w imieniu tych województw; później uczestniczył jednak w walkach ze Szwedami w okresie «potopu». W czasie napięć związanych z rokoszem Lubomirskiego, obradujący 3 II 1666 sejmik radziejowski powierzył S-emu funkcję pułkownika pospolitego ruszenia woj. inowrocławskiego, które miało się zebrać w przypadku zerwania sejmu. Na potrzeby województwa wyłożył S. wtedy 1 tys. złp. (do odebrania z czopowego uiszczanego przez Bydgoszcz). Zapewne uczestniczył w popisie pod Przedeczem 21 VI t.r.
Dn. 12 X 1666 otrzymał S. nominację na kaszt. inowrocławskiego. Sejmik przedsejmowy województw kujawskich 8 II 1667 oddał mu w administrację czopowe. Powołany przez sejm t.r. na przewodniczącego komisji, której na mocy konstytucji z r. 1661 i dekretów sądów zlecono przejęcie na rzecz benedyktynek kościoła p. wezw. św. Jakuba w Toruniu, S. wprowadził do miasta blisko 300 zbrojnych i 18 VII 1667 nadzorował przejęcie świątyni. Działania komisji zostały zatwierdzone przez sejmy w l. 1670 i 1676. W czasie bezkrólewia po abdykacji Jana Kazimierza został S. przez sejmik w Radziejowie 15 X 1668 powołany do sądów kapturowych. W r. 1669 uczestniczył w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego z woj. inowrocławskim, a podczas sejmu koronacyjnego dostał 14 X t.r. urząd woj. inowrocławskiego. W konflikcie między dworem a malkontentami zajął stanowisko regalistyczne. Jesienią 1672 towarzyszył królowi Michałowi Korybutowi w obozie pod Lublinem. Wraz z kaszt. rogozińskim Stefanem Gembickim oraz sześcioma posłami, wybranymi z grona konfederatów gołąbskich, został wysłany w poselstwie do Jaworowa do hetmana w. kor. Jana Sobieskiego i zgromadzonego przy nim wojska. Dn. 18 XI t.r. wzywał z Gembickim wojsko do połączenia się ze szlachtą i poparcia konfederacji, co wywołało oburzenie wśród żołnierzy. Sprawozdanie z nieudanej misji komisarze złożyli w Warszawie 26 XI. Przedsejmowy sejmik radziejowski 13 XII polecił swym posłom starać się o przekazanie S-emu na prawie dziedzicznym dzierżonych przez niego niewielkich tenut królewskich: Murzyn (Murzynno, Murzynów), Wielowieś i Nowa Wieś w woj. brzeskim kujawskim. Od 28 I 1673 uczestniczył S. w obradach zjazdu warszawskiego, poprzedzającego sejm pacyfikacyjny, a następnie w sejmie; w debacie nad środkami obrony państwa deklarował sfinansowanie zaciągu w sile stu żołnierzy. Na sejmie koronacyjnym Jana III Sobieskiego w r. 1676 został powołany do grona senatorów rezydentów na okres od kwietnia do lipca 1677, a na sejmiku województw kujawskich 15 XI 1676 do komisji do rozstrzygnięcia sporu między kaszt. słońskim Mikołajem Tolibowskim a Toruniem. Na sejmie 1679 r. wszedł do komisji ds. granicznych z cesarstwem.
Wspólnie z braćmi posiadał S. dobra Guzów w ziemi gostynińskiej (wówczas gostyńskiej), miał też Skrzeszewy w woj. łęczyckim. Jego pierwsza żona Zofia z Modliszewskich, starsza z córek Mikołaja, której siostra Katarzyna poślubiła brata S-ego, Jakuba Olbrachta, w dziale majątkowym z siostrą z 18 XII 1652 wzięła dwanaście osad, w tym dziewięć z folwarkami, m.in. w woj. brzeskim kujawskim Lubraniec z zamkiem i przyległościami oraz Sławno w pow. gnieźnieńskim. S. w r. 1637 miał wójtostwo w Błoniu w woj. łęczyckim. Oprócz wymienionych tenut Murzynno i Nowa Wieś, scedowanych przez matkę w r. 1638, trzymał Dulsko i od r. 1651 Wielowieś, Buczkowo, Chrząstowo i Osiek Wielki (woj. brzeskie kujawskie). Dzierżył też od r. 1633 Korzeń w star. gąbińskim. Restaurował zniszczony przez Szwedów zamek w Lubrańcu oraz ufundował kościół paraf. w Ostrowie. S. zmarł przed 20 IV 1679, został pochowany w kościele Reformatów we Włocławku. Poświęcone mu panegiryczne kazania pogrzebowe wygłosili reformaci prow. wielkopolskiej: Jędrzej Pawłowski i Franciszek Elert.
W pierwszym małżeństwie z Zofią z Modliszewskich S. zapewne nie miał dzieci. Powtórnie ożenił się z Wiktorią z Trzebuchowskich (zm. 1690), córką kaszt. kowalskiego Jakuba Wojciecha; po śmierci S-ego wyszła ona za Piotra Opalińskiego (zob.), następnie za Stefana Grudzińskiego (zob.) i po raz czwarty za Mikołaja Mycielskiego, sędziego ziemskiego łęczyckiego, star. kolskiego. Z drugiego małżeństwa pozostawił S. córkę Annę Konstancję i syna Jakuba (zm. przed 30 IX 1712), posła na sejm 1690 r., marszałka konfederacji województw kujawskich w czasie bezkrólewia w r. 1696 po śmierci Jana III, w r. 1697 elektora Augusta II, w r. 1704 marszałka konfederacji województw kujawskich, popierającej Stanisława Leszczyńskiego.
Elektorowie; Elektorów poczet; Estreicher, XVI 43, XXIV 159, XXVII, XXIX 362; Niesiecki, VIII; PSB (Opaliński Piotr); Święcki, Historyczne pamiątki; Urzędnicy VI/2; Żychliński, XIX 127–8; – Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, W. 1996; Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wr. 1990; Dąbrowski J. S., Senat koronny. Stan sejmujący w czasach Jana Kazimierza, Kr. 2000; Dumanowski J., Zmiany składu szlacheckiej elity władzy z terenu Kujaw w XVI–XVIII wieku, w: Elity mieszczańskie i szlacheckie Prus Królewskich i Kujaw w XIV– XVII wieku, Red. J. Staszewski, Tor. 1995 s. 110–11; Glemma T., Stosunki kościelne w Toruniu w stuleciu XVI i XVII na tle dziejów kościelnych Prus Królewskich, Tor. 1934 s. 181; Historia Torunia, Red. M. Biskup, Tor. 1996 II cz. 3; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629–1674, Kr. 1898 III 285–6; Kubala L., Wojna szwedzka, Lw. 1913 s. 355; Ochmann-Staniszewska S., Staniszewski Z., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka, Wr. 2000 I; Wierzbicki L. A., O zgodę w Rzeczypospolitej. Zjazd warszawski i sejm pacyfikacyjny 1673 roku, L. 2005; Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, W. 1965; Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, P. 1996 s. 104, 233; – Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem 1672 wraz z aktem konfederacji, Oprac. A. Przyboś, K. Przyboś, Wr. 1972 s. 39, 53; Dzieje ziemi kujawskiej, Wyd. A. Pawiński, W. 1888 I–III; Elert F., Strażnik korony niebieskiej w Prawdzicu herbowych murów strzegącym, P. 1679; Instrukcja skarbu koronnego przygotowana dla lustratorów w 1650 r., Wyd. K. Chłapowski, „Miscellanea Historio-Archivistica” T. 13: 2001; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665, Tor. 1966 II; Mederer J. N., Annales Ingolstadiensis Academiae, Ingolstadi 1782 II cz. 1–4 s. 309; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Pawłowski J., Sistema albo coordinacia znaków niebieskich z prześwietnym Prawdzicem Jaśnie Wielmożnych Ichmościów P. P. Szczawińskich, P. 1679; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, II; Polacy na studiach w Ingolsztacie. Z rękopisów uniwersytetu monachijskiego, Wyd. P. Czaplewski, P. 1914 s. 54, 97; Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bohdana Chmielnickiego okresu „Ogniem i mieczem” (1648–1651), Oprac. M. Nagielski, W. 1999; Strzeż J. L., Mowa kościelna przy odebraniu kościoła toruńskiego Jakuba Świętego z rąk disydenckich, Kr. 1667; Vol. leg., IV 221, 964, V 408; – AGAD: Księga Sigillat, nr 11 s. 76, Księgi grodzkie łęczyckie, Inskrypcje, sygn. 198 k. 89v–90v, sygn. 202 k. 486v, 488v–90, sygn. 278 k. 96–7, Arch. Ostrowskich z Ujazdu, sygn. 1261, 1264.
Hanka Żerek-Kleszcz