Merwart Paweł (1855–1902), malarz. Ur. 27 III w Maryanówce (w gub. chersońskiej). Ojcem M-a był J. Merwart (zm. w Paryżu w r. 1890), matką prawdopodobnie Paulina, nauczycielka. Od r. 1862 mieszkał we Lwowie, gdzie ukończył gimnazjum, a że od dzieciństwa wykazywał «niepospolite zdolności matematyczne», udał się do Wiednia, a potem do Grazu na studia politechniczne. M. niebawem zrezygnował z politechniki; ranny w czasie pojedynku w nogę, unieruchomiony na dłuższy czas – wiele rysował. Podróż do Włoch w czasie rekonwalescencji utwierdziła go w projekcie podjęcia studiów malarskich. Wyjechał do Wiednia, gdzie był uczniem przebywającego tam polskiego malarza D. Penthera; do Akademii Sztuk Pięknych nie był oficjalnie zapisany. W r. 1876 wyjechał do Monachium, w r. 1877 do Düsseldorfu, a następnie udał się do Paryża, gdzie osiadł na stale. Od r. 1878 wystawiał swe obrazy na Salonach paryskich. Zdobył popularność jako portrecista, malował także sceny rodzajowe; w obrazach historycznych nawiązywał chętnie do tematyki biblijnej. W r. 1883 zaprojektował medal «Francja wita Hungarię» (z okazji wizyty Węgrów w Paryżu), wykonany przez C. Godebskiego. W r. 1884 wystawiał obrazy w Stanach Zjednoczonych odnosząc sukcesy: na międzynarodowej wystawie w Bostonie otrzymał wielki medal za Mojżesza (którego pokazał także w Chicago), medalem odznaczony został również jego obrazek rodzajowy Alarm. W r. 1885 na wystawie paryskiej uzyskał złoty medal za Mojżesza. W r. 1893 w Paryżu otwarto wystawę portretów literatów i dziennikarzy, w której obok innych polskich artystów wziął udział i M. W r. 1894 w Hôtel Drouot sprzedawano oryginały ilustracji różnych artystów, m. in. M-a. Z Francji odbył M. wiele podróży do egzotycznych krajów. Mianowany przez rząd francuski malarzem departamentu kolonii (później departamentu marynarki francuskiej), zwiedził Tunis, Senegal i Sudan. W r. 1900 namalował dioramę Poławiacze pereł w Oceanie, która cieszyła się powodzeniem na wystawie powszechnej w Paryżu; na tej wystawie pokazał M. swoje obrazy w pawilonie Senegalu i Sudanu. W r. 1901 wyjechał z ramienia rządu francuskiego do Gujany i na Antyle. Obrazy z tej podróży były na wystawie w Cayënne w r. 1902. Dn. 28 IV 1902 przybył na Martynikę, gdzie z polecenia ministerstwa kolonii miał sporządzić rysunki i pomiary krateru wulkanu Mont Pelée. M. mieszkał u gubernatora wyspy w Saint-Pierre. W ostatnim swym liście do matki z dn. 3 V (opublikowanym w „Czasie” za „Wiener Allgemeine Zeitung”) M. opisywał wycieczkę na wulkan i swoje wrażenia z pobytu na wyspie. Dn. 8 V 1902 M. zginął w czasie wybuchu wulkanu Mont Pelée w pobliżu Saint-Pierre na Martynice.

M., stale mieszkając we Francji (był tam naturalizowany), nie tracił kontaktu z krajem, systematycznie nadsyłał na wystawy krajowe swoje obrazy. I tak wielokrotnie brał udział w wystawach Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie, pokazując swoje obrazy w l. 1881, 1882, 1884, 1885, 1886, 1888, 1893; w r. 1883 reprodukcja obrazu Potop była rozsyłana członkom «Zachęty» jako premia, w r. 1884 na konkursie malarstwa TZSP otrzymał wzmiankę honorową za Mojżesza. Brał udział w wystawach Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie w l. 1883, 1884, 1885, 1886, 1887, 1888, 1893. Sporadycznie wystawiał w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta (w l. 1881, 1882 i 1883). Na pierwszej wystawie sztuki polskiej w Krakowie pokazał dwa obrazy: Portret pani Ackermann i Mojżesza. W r. 1894 na wystawie sztuki polskiej we Lwowie wystawił M. obraz Z deszczu pod rynnę, a w t. r. na wystawie sztuki współczesnej we Lwowie trzy obrazy: Portret pani M., Buda wyrabiaczy łapci drewnianych i Impromptu (nawiązujące do wiersza G. Duvala o utworze muzycznym F. Chopina). We Lwowie M. został odznaczony brązowym medalem. Po śmierci M-a na wystawie «150 lat malarstwa polskiego w szkicach» w Warszawie w r. 1918 umieszczony był rysunek M-a Nagrobek Jana Kazimierza w kościele St.-Germain des Prés w Paryżu. Wśród portretów malowanych przez M-a wymienić można Portret Heleny Modrzejewskiej (1880), Portret Armanda Silvestre, poety francuskiego (1880), Portret matki, a także Portret poetki Ludwiki Ackermann (1884, wystawiony w t. r. w Paryżu, a następnie w Polsce, chwalony przez krytykę jako wnikliwe studium psychologiczne). Na wystawach ukazywały się portrety kobiece pędzla M-a, a także różne studia i główki kobiece, jak Zadumana, Pianistka, Hiszpanka, Paryżanki, Stella. Z dzieł historycznych M-a najbardziej znane były Sara lub inaczej Potop (scena biblijna wg poematu Alfreda de Vigny) 1882, własność Państwowej Galerii obrazów we Lwowie, a także inny obraz o tematyce biblijnej: Mojżesz zabijający Egipcjanina (własność Muz. Narod. w Kr.). M. malował także obrazy rodzajowe, wśród nich Ej, nie puszczę, Na wędkę, Z polowania. Nie zabrakło w dorobku M-a tak modnego wówczas tematu, jakim była Bachantka spoczywająca, która jednak pokazana na wystawie w Warszawie w r. 1888 spotkała się z krytyczną oceną za «sztywność i chłód».

M. był ilustratorem. Nadsyłał do prasy krajowej swoje rysunki, które ukazywały się w „Tygodniku Ilustrowanym”, „Świecie” (krakowskim i warszawskim), „Kłosach” i „Wędrowcu”. Często były to sceny paryskie przedstawiające aktualne wydarzenia (i niejako zastępujące fotografię), m. in. Studenci niosą wianki do domu Wiktora Hugo, Grób Adama Mickiewicza na Montmorency w Paryżu, Odsłonięcie medalionu Adama Mickiewicza w Collège de France w Paryżu, Procesja do kaplicy na Montmartre w Paryżu, Wiktoryn Sardou w swojej pracowni, Pojedynek gen. G. Boulangera z prezesem rady ministrów Ch. T. Floquetem (1888). M. wykonywał czasem ilustracje do utworów literackich, jak do E. Orzeszkowej „Światła w ruinach” lub „Jędzy”, a także do poematu A. Mickiewicza „Grażyna”. Niekiedy rysował utwory alegoryczne, np. Precz z śniegiem, wiosna zmartwychwstaje, Opinia publiczna. Malarstwo M-a realistyczne należało do kierunku reprezentowanego przez oficjalne i akademickie malarstwo paryskich Salonów.

Autoportret (pastel, znajdował się w zbiorach muzealnych francuskich); – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; W. Enc. Ilustr.; Benezit, Dictionnaire, VI; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler; Antoniewicz Bołoz J., Katalog ilustrowany wystawy sztuki polskiej we Lwowie, Lw. 1894; [Husarski W.], Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach. Katalog, W. 1918; Katalog ilustrowany pierwszej wielkiej wystawy sztuki polskiej w Krakowie, Kr. 1887; Katalog ilustrowany wystawy sztuki współczesnej we Lwowie, Lw. 1894; Klein F., Katalog wystawy Sto lat malarstwa polskiego 1800–1900, Kr. 1929; Wiercińska J., Katalog Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w W., Wr.–W.–Kr. 1969; – Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr.–Kr. 1960 II; Kopera F., Malarstwo w Polsce XIX i XX w., Kr. 1929; Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta, „Roczn. Muz. Narod. w W.”, T. 10: 1966; Polskie życie artystyczne w l. 1890–1914, Wr–W.–Kr. 1967; Wiercińska J., Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Zarys działalności, Wr.–W.–Kr. 1968; – „Bibl. Warsz.” 1883 t. 3 s. 249, 262, 1884 t. 2 s. 97, 111, t. 3 s. 281; „Biesiada Liter.” 1886 nr 13, 1888 nr 44 s. 277, 1893 nr 22 s. 342, 1902 nr 22 s. 422–3 (Sęp, Z Warszawy, Śp. P. M.); „Kłosy” 1887 nr 1143 s. 334, 1888 nr 1197 s. 362 nr 1211 s. 167; „Kraj” dod. „Życie i Sztuka” 1902 nr 22 s. 252–3 (fot.); „Kur. Warsz.” 1883 nr 187, 320; „Świat” (Kr.) 1888 nr 8 s. 188, nr 12 s. 280, 282, nr 15 s. 348, nr 17 s. 400, nr 22 s. 524, 1889 s. 45, 117, 353, 1890 s. 20, 250, 449, 1891 s. 9, 1892 nr 8 s. 193, 1893 nr 20 s. 461; „Tyg. Illustr.” 1881 nr 279 s. 285, 1882 nr 15 s. 238, 1883 nr 3 s. 46, 1885 nr 105 s. 5, nr 126 s. 348, 1888 nr 301 s. 222, 1894 nr 25 s. 403, 1902 nr 22 s. 437 (nekrolog), 1909 nr 50 s. 1055–6 (H. Piątkowski, Dział artystyczny. „Tyg. Illustr.” w ciągu 50 lat istnienia pisma); „Wędrowiec” 1886 nr 4 s. 40; – B. Jag:, rkp. nr 6519 IV (Korespondencja J. I. Kraszewskiego, m. in. listy Pauliny Merwart) nr 6690 III (Korespondencja Seweryna Böhma sekretarza TPSP), nr 6715 III (Korespondencja Z. Sarneckiego); B. Ossol.: rkp. nr 6515 II (Korespondencja Józefa Łozińskiego), nr 6521 II (Autografy artystów z l. 1858–1893), nr 7477 I (Papiery Tow. Przyj. Sztuk Pięknych we Lwowie); IS PAN: Materiały do Słownika Artystów.

Róża Biernacka