Staśko Paweł (1892–1943), powieściopisarz, dramaturg, poeta.
Ur. 15 I w Borzęcinie koło Tarnowa, w rodzinie chłopskiej, był synem Wojciecha i Rozalii z Kobyłeckich.
Wiadomości o życiu S-i są bardzo skąpe; miał prawdopodobnie średnie wykształcenie. Latem 1916 został zapewne zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. Po ślubie, w r. 1917, z Felicją z Sekułowiczów prowadził w rodzinnym Borzęcinie dom zwany «Literatówką», w którym gościł krakowską bohemę artystyczną; wśród jego przyjaciół i znajomych znajdowali się prawdopodobnie: Kazimierz Tetmajer, Władysław Prokesch, Ferdynand Hoesick, Wincenty Wodzinowski. Rozrzutny tryb życia spowodował, że majątek wniesiony w posagu przez żonę szybko przepadł. S. debiutował w r. 1916 Grzesznicą. Powieścią na tle Wielkiej Wojny (W.). W r. 1917 wydał powieść współczesną Sabath życia (W.). T.r. powstała Hetera. Powieść buduarowa (Kr. 1918) o środowisku artystycznym. W napisanej również t.r. trzyaktowej tragedii Kain (wyst. 4 III 1920 w Kr., wyd. Kr. 1920, 1921, 1923), zbrodnia tytułowego bohatera została ukazana jako rezultat zazdrości o kobietę. Ok. r. 1918 ogłosił swój jedyny tom wierszy Przerwane pieśni. W r. 1919 w „Nowej Reformie” (nr 134–260) publikował w odcinkach «powieść z przeżyć wojennych» Pod młotem losu (Kr. 1922); t.r. napisał opowiadania o podobnej tematyce pt. Obłędny śmiech (Kr. 1920), z których Łąkę zbrodni dedykował Tetmajerowi, Na gwiazdkę Hoesickowi, a Kres Prokeschowi. W tym czasie ogłosił powieści popularne: W rajskim ogrodzie. Powieść o szczęściu (W.–Kr. 1919, 1922, 1923), Rumieniec duszy. Romans akademicki (Kr. 1921), Szalona sielanka. Powieść współczesna (Kr. 1920, W. 1922, druk. też w odcinkach „Głosu Narodu” 1924 nr 5–51). Wczesne powieści i nowele S-i, utrzymane w stylistyce naturalistyczno-ekspresjonistycznej, zostały życzliwie przyjęte przez krytyków, którzy chwalili jego zmysł obserwacji i sprawność językową. W r. 1920 powstała powieść Kwiaty ziemi (Gd. 1922), następnie Legenda fal (W. 1921, 1928, 1929) oraz jej kontynuacja Kwitnące sady (Kr. 1921, 1928, 1929, 1931). W r. 1922 ukazał się tom opowiadań pt. Odaliska (Kr.) oraz tom nowel Błękitne noce. Pieśń o wiośnie i miłości (Kr. 1924). W r. 1922 Magdalena Samozwaniec ironicznie dedykowała S-ce, jako autorowi Szalonej sielanki, oraz Helenie Mniszkównie swą powieść parodystyczną „Na ustach grzechu” (chciała nawet wydać ten utwór pod pseud. Gaweł Jaśko). W r. 1923 napisał S. Romans autora z bohaterką powieści (Kr. 1924) i Nieśmiertelne szaleństwo. Romantyczną historię malarza (Tarnów 1924). Kolejne powieści: Luksusowy grzech (Kr.), Dziewczę z Jasnego Brzegu (Tarnów) oraz nowele Noc czaru (Kr.–W.) zostały wydane w r. 1925. Ogłosił też S. kilkanaście wierszy okolicznościowych w krakowskim „Ludzie Katolickim” (1923, 1932, 1933) i „Głosie Ziemi Tarnowskiej” (1937).
S. miał wyczucie rynku literackiego i potrafił dostosować się do oczekiwań czytelników. W powieści Jej wiosna (W. 1926), ukazującej Warszawę jako przestrzeń zepsucia i kłamstwa, zaproponował czytelnikom siedem różnych zakończeń. W r. 1927 opublikował kolejną powieść współczesną pt. Ludzie skrzydlaci (W.–Kr.), a w r. 1928 zmierzył się z gatunkiem kryminalnej «powieści filmowej» w Przygodzie leśnej rusałki (b.m.r.w.), przekład czeski pt. Dobrodružstvi lesni rusalki (Praha 1930). W r. 1930 dał się poznać jako humorysta w żartobliwej powieści Wenus znad Sanu i Washita-River (W.). W Romansie w puszczy (W. 1929) zdystansował się wobec stosowanego w swych utworach wzorca sensacyjno-egzotycznego, ale powrócił do niego w wydanych w Warszawie w r. 1930 powieściach: Ostatni występ gwiazdy filmowej, Jasnowłosa piratka, W szponach dzikusa oraz w zbiorze nowel Rekin w kajucie. W r. 1931 wydał powieść z czasów wyprawy kijowskiej Józefa Piłsudskiego z r. 1920 Czerwony car i pies (W.). Ostatnie powieści S-i, wydane w Warszawie w r. 1937 (Białe widmo i Serce na śniegu) ponownie łączyły przygodę, sensację i erotykę. Opublikował też w tym czasie trzy popularne utwory sceniczne: Nowe jasełka polskie w 4 odsłonach (P. 1937), Tęcza dwóch krain. Błogosławiona królowa Kinga. Utwór sceniczny w 5 obrazach (Tarnów 1938, wyd. przez Komitet Budowy Domu Katol. w Borzęcinie) oraz Zmartwychwstanie („Scena Oświat.” 1938 nr 3). Ostatnim utworem S-i był patriotyczny wiersz Stalowe orły. Pieśń chłopów – żywicieli i obrońców, ogłoszony w r. 1939. T.r. oddał do druku w Warszawie powieść Bunt, ale losy jej nie są znane.
Na bohaterów swych powieści wybierał S. najczęściej postacie artystów, umieszczając ich w scenerii rodzimej: ustronnej leśniczówce (Przygoda leśnej rusałki), Zakopanem (Rumieniec duszy, Ludzie skrzydlaci, Serce na śniegu), Galicji (Pod młotem losu), nad Bałtykiem (Romans autora z bohaterką powieści), lub w nieznanej z autopsji scenerii egzotycznej np. Meksyku (Serce na śniegu), Stambułu, Grecji, Malty i Włoch (Nieśmiertelne szaleństwo). Tadeusz Żeleński (Boy) ironizował, że «Paweł Staśko, dziecię ludu, kryjące dotąd palone buty pod spodniami, opisuje przy pomocy Baedekera [...] życie na Riwierze, które oglądał jedynie wyobraźnią». Fabułę swych powieści, obfitującą w melodramatyczne sytuacje i sensacyjne efekty, opowiadał S. manierą młodopolską, a w świecie przedstawionym w układzie antytetycznym (dobro–zło, swoi–obcy, natura–kultura) wyrażał swe moralistyczne intencje. Najwyższym dobrem okazywała się miłość, którą bohaterowie wybierali, niezależnie od ceny, jaką musieli zapłacić. Kilka powieści dotykało aktualnej problematyki społecznej, m.in. podniesienia poziomu życia polskiej wsi i trudnej sytuacji życiowej artystów. Twórczość S-i, choć komercyjna, nie była pozbawiona ambicji literackich; świadczyły o tym liczne dygresje autotematyczne, polemiki z krytykami oraz opisy obrazów, rzeźb i utworów muzycznych. W l. 1917–37 ukazało się ok. czterdzieści tomów prozy S-i, niektóre z jego powieści miały kilka wydań; większość romansów drukował w warszawskim «Roju». Krytyka traktowała tę twórczość jako «ramoty powieściowe [...] pisane [...] równie naiwnie jak banalnie», różniące się od książek Mniszkówny jedynie «żyłką pornograficzną» (C. Lechicki).
S. całe życie spędził w Borzęcinie, choć bywał też w Zakopanem, Krynicy i Krakowie, w kręgu młodopolskiej bohemy artystycznej. Wg informacji siostrzenicy, Doroty Wejman, w czasie drugiej wojny światowej współpracował z ruchem oporu i ukrywał się w obawie przed aresztowaniem. Zmarł na gruźlicę 16 XII 1943 w Borzęcinie i tam został pochowany.
Małżeństwo S-i z Felicją z Sekułowiczów (zm. 1970 w Borzęcinie), córką sędziego z Nowego Sącza, było bezdzietne.
Fot. w: Staśko P., Sabath życia, W. 1922; – Bibliogr. dramatu pol.; Przewodnik Bibliograficzny za l. 1916–1939, W. 1916–39; – Lechicki C., Przewodnik po beletrystyce, P. 1935; Słownik literatury popularnej, Wr. 1997 (M. Bujnicka); – Słown. pseudonimów (błędna informacja o publikacji wiersza pod pseud. Borzęcki); – Bujnicka M., Egzotyka ad usum populi czyli deskrypcja przestrzeni w powieściach A. Marczyńskiego, w: Egotyzm w literaturze, Szczecin 1990 s. 171–93; Grajewski W., Powieść – kicz – ideologia (Wprowadzenie), w: O współczesnej kulturze literackiej, Wr. 1973 I 47–65; Jarosiński Z., Literatura popularna a problemy historycznoliterackie, w: Formy literatury popularnej, Wr. 1973 s. 11–30; Martuszewska A., Jak rozbierać „tę trzecią”? Badania literatury popularnej, w: Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa, Kr. 1992 s. 272–87; [Prokesch W. J.] W. Pr., Debiuty powieściopisarskie, „Nowa Reforma” 1918 nr 338–340; [Rec. z Kaina]: „Goniec Krak.” 1920 nr 67 (K. Krumłowski), „Świat” 1920 nr 13 (J. Pietrzycki); – Samozwaniec M., Maria i Magdalena, Kr. 1964 s. 269; Żeleński T., Pisma, W. 1956 VI 46; – IBL PAN: Kartoteka bibliogr. A. Bara; Paraf. rzymskokatol. w Borzęcinie: Akta paraf.; – Fot. i część koresp. S-i w posiadaniu autorki; – Informacje Danuty Wejman, siostrzenicy żony S-i.
Maria Bujnicka