Stokowski Paweł h. Drzewica (ok. 1616–1686), kasztelan wojnicki.
Pisał się ze Stoku, pochodził z rodziny osiadłej w ks. zatorskim. Był najstarszym synem Samuela i Zofii ze Śmigielskich, bratem Stanisława, Samuela i Jana.
S. uczęszczał do szkół nowodworskich w Krakowie; jego łaciński wiersz ku czci bp. krakowskiego Andrzeja Lipskiego został opublikowany w r. 1631 w zbiorku uczniowskich prac, poświęconych biskupowi („Musae Novovorscianae in occursum [...] D. Andreae Lipski Episcopi Cracoviencsi [...] a Nobili et Studiosa Iuventute Academica cum debita submissione Expeditae...”, Cracoviae). W semestrze letnim 1633 zapisał się wraz z bratem Stanisławem w poczet studentów Uniw. Krak. i już w lutym t.r. jako student kursu filozofii przedstawił publicznie traktat Discursus humani scenographia logica, który dedykował marsz. w. kor. Łukaszowi Opalińskiemu i t.r. ogłosił drukiem. Prawdopodobnie przed r. 1637, zapewne dzięki protekcji Opalińskiego, znalazł się na dworze Władysława IV. Najpóźniej od r. 1639 był królewskim dworzaninem pokojowym i jednocześnie oficerem gwardii przybocznej króla, podobnie jak jego brat Stanisław. Podczas bezkrólewia po śmierci Władysława IV podpisał na sejmiku przedkonwokacyjnym w czerwcu 1648 akt konfederacji woj. krakowskiego. Został wówczas obrany rotmistrzem chorągwi dragonii zaciągu woj. krakowskiego. Po elekcji t.r. Jana Kazimierza zachował tytuł dworzanina pokojowego, ale już nie służył w gwardii króla. Zapewne jako poseł sejmiku zatorskiego uczestniczył w sejmie koronacyjnym 1649 r.; został na nim wyznaczony do komisji granicznej pomiędzy Śląskiem a Małopolską i ziemią wieluńską oraz do komisji ds. mennicy. Wraz ze swoją chorągwią brał udział t.r. w walkach z Kozakami, ale prawdopodobnie nie był pod Piławcami. Chorągiew S-ego pozostawała w składzie armii kor. do 1. ćwierci r. 1650. W uchwalonym na sejmie t.r. kompucie wojska S. miał stukonną chorągiew kozacką, ale nie wiadomo, czy ostatecznie ją sformował. Z czterokonnym pocztem w składzie chorągwi dworzańskiej Jana Kazimierza wziął udział 28–30 VI 1651 w bitwie pod Beresteczkiem. W grudniu t.r. szlachta krakowska prosiła w instrukcji danej posłom na sejm o wynagrodzenie zasług i strat S-ego, którego dwaj bracia polegli jakoby w czasie walk z Kozakami. Informacja ta wydaje się błędna, bowiem rodzeni bracia S-ego, Stanisław, Samuel i Jan jeszcze w r. 1660 służyli jako oficerowie dragonii; być może jednak chodziło o jego braci przyrodnich. Na sejmiku proszowickim, 11 VI 1652, został S. wyznaczony na rotmistrza 200 rajtarów zaciągu województwa. Dn. 30 III 1655 otrzymał S. urząd chorążego zatorskiego i oświęcimskiego. W lipcu t.r. posłował z sejmiku zatorskiego do star. zatorskiego Aleksandra Michała Lubomirskiego w sprawie piechoty łanowej. Możliwe, że w czasie potopu szwedzkiego był, podobnie jak wcześniej, rotmistrzem chorągwi zaciągniętej przez sejmik zatorski. Jako rotmistrz pospolitego ruszenia ks. zatorskiego wziął udział w oblężeniu Krakowa od jesieni 1656 przez siły marsz. w. kor. Jerzego Lubomirskiego, a po zwinięciu oblężenia w lutym r.n. znalazł się w obozie pod Wiśniczem. W uznaniu dla S-ego sejmik zatorski prosił króla o potwierdzenie nadania mu dóbr skonfiskowanych Stanisławowi Sierakowskiemu za zdradę. Dn. 3 III 1658 dostał S. za wieloletnie zasługi wojenne kaszt. oświęcimską; był już wówczas rotmistrzem królewskim. T.r. wyznaczono go do sądów skarbowych ks. zatorskiego i oświęcimskiego, a sejmik proszowicki woj. krakowskiego ustanowił go administratorem czopowego na rok wraz z Janem Ściborem Chełmskim, łowczym krakowskim. W czerwcu 1659 na sejmiku relacyjnym zatorskim S. został obrany pułkownikiem pospolitego ruszenia, zwołanego dla obrony przed «swawolą» terroryzujących księstwo uzbrojonych grup, zapewne nieopłaconych żołnierzy. Na sejmiku proszowickim, 25 VI t.r., wybrano go na pułkownika pospolitego ruszenia całego województwa. Na sejmie 1661 r. wyznaczono go na komisarza do rozgraniczenia ks. zatorskiego i oświęcimskiego ze Śląskiem oraz do komisji dla rozstrzygania spraw spornych między star. spiskim a Węgrami. Na sejmie 1662 r. wszedł do komisji do rewizji zamku w Lelowie. Umiarkowany regalista, w r. 1666 opowiedział się po stronie dworu w konflikcie z J. Lubomirskim; zapewne dlatego nie przybył na sejmik relacyjny woj. krakowskiego 19 V t.r. i został pozbawiony przez sprzyjającą rokoszowi szlachtę funkcji pułkownika pospolitego ruszenia województwa. W r. 1667 był, jako osoba ciesząca się zaufaniem obu stron konfliktu, superarbitrem w sądzie polubownym, który rozstrzygnąć miał spór graniczny pomiędzy star. niepołomickim a wsią Wawrzeńczyce, należącą do biskupstwa krakowskiego. W lipcu 1668 na sejmiku poprzedzającym zapowiedzianą abdykację Jana Kazimierza, podpisał akt konfederacji woj. krakowskiego zawiązanej przeciw abdykacji, a w październiku t.r. na sejmiku przedkonwokacyjnym jako jedyny senator złożył podpis na akcie konfederacji woj. krakowskiego po abdykacji króla i wydał uniwersał wzywający szlachtę do podpisu. S. nie utracił podczas rokoszu J. Lubomirskiego popularności wśród szlachty ks. oświęcimskiego i zatorskiego i w r. 1669 został ponownie pułkownikiem ks. zatorskiego (pełnił tę funkcję jeszcze w r. 1677).
Elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego 7 VII 1669 podpisał S. z woj. krakowskim; w lutym 1670 mimo zbojkotowania uroczystości przez część senatorów, uczestniczył w Częstochowie w ślubie króla z habsburską arcyks. Eleonorą. W l. 1669–70 szlachta na sejmikach zatorskim i proszowickim postulowała wynagrodzenie zasług S-ego; w r. 1671 sejmik zatorski przyznał mu 3 tys. złp. za dowództwo pospolitego ruszenia. S. uczestniczył w sejmie nadzwycz. 1670 r.; między 5 a 26 III t.r. został wyznaczony na komisarza z senatu do przywiezienia insygniów koronacyjnych ze skarbca kor. na koronację królowej w Warszawie, ale odmówił przybycia do Krakowa. W maju t.r. król mianował go komisarzem do rozsądzenia skarg poddanych star. lanckorońskiego i nowotarskiego przeciw Mariannie Zebrzydowskiej. Na sejmie zwycz. t.r. wszedł S. do komisji do rozgraniczenia między star. olsztyńskim (woj. krakowskie) a śląską wsią Boronowem. T.r. był też komisarzem do rozgraniczenia wsi star. wiślickiego (wówczas w dzierżawie Teodora Denhoffa, podkomorzego kor.) a wsiami Gabriela Krasińskiego i wsią Uście, należącą do jezuitów. S. wziął udział (2–24 II 1676) w sejmie koronacyjnym Jana III Sobieskiego. Na sejmikach w l. siedemdziesiątych, po raz kolejny powtarzane były przez szlachtę prośby o wynagrodzenie zasług S-ego, zapewne dlatego Jan III przywilejem z 29 IX 1678 przyznał mu 20 bałwanów soli rocznie z żup wielickich. Na sejmie grodzieńskim 1678/9 r. został S. komisarzem do rewizji skarbca kor. i prawdopodobnie wyznaczono go do deputacji do boku królewskiego; szlachta na sejmiku relacyjnym zwróciła uwagę, iż przez pomyłkę jego nazwisko nie zostało wydrukowane w konstytucjach sejmowych. W r. 1681 obrano go jednym z deputatów z sejmiku proszowickiego, którzy mieli rokować z bp. krakowskim w sprawie pogłównego od duchowieństwa. W r. 1682, w odpowiedzi na deliberatoria królewskie przed sejmem zwołanym na r. 1683, zajął S. stanowisko bliskie dworowi w sprawie oskarżonego o zdradę podskarbiego w. kor. Jana Andrzeja Morsztyna i optował za wydaniem mandatu na sąd sejmowy. Sejmik proszowicki 15 IX 1682 obrał S-ego komisarzem do rewizji murów Kazimierza pod Krakowem i mostów na Wiśle. Dn. 8 IV 1685 otrzymał S. kaszt. wojnicką. T.r. został na sejmie ponownie wyznaczony komisarzem do rewizji skarbca kor.
W r. 1639 otrzymał S. od matki wieś Kańczugę (koło Kęt), a w wyniku podziału majątku po jej śmierci przypadły mu w r. 1650 w ks. zatorskim dobra Czaniec Wielki wraz z zameczkiem. Zapewne w r. 1656 otrzymał nadanie królewszczyzny Siemiechów (Siemichów) (w pow. bieckim), skonfiskowanej Sierakowskiemu za zdradę. T.r. dostał też przywilej królewski zezwalający na wykup tych dóbr wraz z sołectwem; później scedował te dobra na rzecz brata Samuela. W r. 1659 dzierżawił akcyzę w pow. sądeckim. W r. 1661 kupił wieś Dziewięcioły (Dziewięciele) w pow. księskim. Przez pewien czas posiadał wójtostwo kęckie (pierwotnie nadane jego bratu Samuelowi). S. zmarł przed 25 VIII 1686, został pochowany bez żadnych ceremonii w kościele Reformatów w Krakowie.
S. był żonaty dwukrotnie; od r. 1647 z Anną z Wielopolskich (zm. po 1672), wdową po Janie Niewiarowskim, dożywotnią posesorką dóbr Niewiarów w pow. bieckim; w tym małżeństwie miał syna Franciszka Antoniego (zm. 1672). W r. 1682 poślubił Barbarę z Jordanów, córkę Michała Jordana (zob.), która po śmierci S-ego wyszła za Stanisława Piegłowskiego, późniejszego kaszt. oświęcimskiego.
Estreicher, XXIX; Niesiecki, VIII; Urzędnicy, IV/2; – Bąkowa J., Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego w latach 1661–1667, W.–Kr. 1974 s. 94, 152; Nagielski M., Chorągwie dworzańskie Jana Kazimierza podczas dwóch batalii kozackich 1649–1651, w: Gospodarka – ludzie – władza, Red. M. Kopczyński, A. Mączak, W. 1998 s. 125; Przyboś A., Powstanie chłopskie w starostwie lanckorońskim i nowotarskim w r. 1670, Kr. 1953; Sokalski M., Między królewskim majestatem a szlachecką wolnością, Kr. 2002; – Akta sejmikowe woj. krak., II, III; Album stud. Univ. Crac., IV 146; Bryszkowski J., Medela doloris [...] Paulo a Magna Stok Stokowski Castellano Osvecimensi..., Cracoviae 1672; Paszczykowski M., Fructus Laboriosae virtutis honor sub tempus inaugurationis [...] D. Joanni a Stok Stokowski in judicem Zatoriensis et Osventimensis Ducatuum, Cracoviae 1680; Vol. leg., IV 288–9, 718, 726, 857, V 30, 47, 51, 70, 335, 581, 713; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., nr 317 s. 1065–75, 1077–8, nr 949 s. 1113–14, Castr. Crac. relationes, nr 73 s. 1517, nr 75 s. 957, nr 84 s. 841–3, Castr. Biec., nr 187 s. 482, Castr. Osviecimensia, nr 105 s. 679, nr 108 s. 137, 287, nr 158 s. 59, Ter. Zatoriensia, nr 5 s. 524; B. Jag.: rkp. 7872 k. 4–5; B. Ossol.: rkp. 248 s. 19–20, rkp. 11574 s. 357, 361, 365.
Adam Kaźmierczyk