Grozmani (Grossmani) Piotr (2. poł. XVIII w.), szambelan dworu, działacz insurekcji kościuszkowskiej. Był pochodzenia włoskiego. Rodzina jego otrzymała indygenat polski w r. 1775. Początkowo kręcił się w otoczeniu Stanisława Augusta i został jego szambelanem; pobierał nawet pensję za jakieś «ciekawości zamorskie», prawdopodobnie za minerały, bardzo wówczas króla pasjonujące. Ale już w r. 1780 król wstrzymał mu wypłatę pensji, w związku z czym G. starał się za pośrednictwem S. Trembeckiego o zwrot tych przedmiotów i nosił się z zamiarem puszczenia ich na loterię, przy organizowaniu której pomagała mu marszałkowa E. Lubomirska. Trembecki miał o nim jak najgorsze mniemanie, wyśmiewał nieprawnie używany przez G-ego tytuł barona i ostrzegał króla przed «szaleństwami tego człowieka», który «od swych krewnych społeczności jest wyłączonym i wszelkie z nimi ma sobie zabronione obcowanie». W tym czasie A. Czartoryski, gen. ziem podolskich, domniemany tłumacz rozwiązłej komedii Pope’a „Trzy godziny po ślubie” (1781) podrzucił G-emu autorstwo jej tłumaczenia. Być może, że była to pewna złośliwość ze strony Czartoryskiego, bo właśnie G., ożeniwszy się zapewne przed r. 1780 z Teklą Paprocką, nie zmienił swego nieustatkowanego trybu życia i podobno w trzy dni po ślubie odstąpił swą młodą żonę któremuś z wierzycieli za długi. W r. 1781 G. występował jako członek trzech niższych lóż wileńskich. Zdaje się, że straciwszy łaskę króla, przeniósł się na Litwę, ale i tutaj zyskał sobie w kołach szlacheckich, wg A. Linowskiego, opinię «człeka niewartego szacunku». Niemniej odtąd rozpoczęła się nowa era w jego życiu. W r. 1789 nabył z licytacji sądu wójtowskiego wileńskiego kamienicę w Wilnie, a po ogłoszeniu Konstytucji 3 Maja wpisał się do ksiąg miejskich i został członkiem magistratu wileńskiego. W r. 1793 kupił za pieniądze żony dworek za Ostrą Bramą z placami i ogrodami. Rozpoczął równocześnie ruchliwą działalność polityczną. Znalazł się chwilowo w Warszawie i był jednym z pierwszych członków konspiracji zorganizowanej przez I. Działyńskiego, należąc do jej radykalnego odłamu. W lecie 1793 r. wysłano G-ego do Wilna, bo jako obywatel wileński znał tamtejsze stosunki i miał związki zarówno ze szlachtą, jak i z mieszczaństwem. Wkrótce potwierdził on poprzednie wiadomości, tzn. że obywatele mający znaczenie w województwach podejmują się wzniecić powstanie; wymieniał wśród nich R. Giedroycia na Żmudzi, kanonika Ks. Bohusza, K. Prozora i A. Sulistrowskiego, przede wszystkim zaś Jasińskiego jako tego, który mógłby stanąć na czele garnizonu wileńskiego. Radykał J. Pawlikowski, który w swym pamiętniku opisuje misję G-ego, wspomina, że jego raport wileński przedstawił Kościuszce na dowód, że kraj jest przygotowany do rewolucji. Kołłątaj natomiast oceniał skromniej czynności G-ego.
W domu Grozmanich w Wilnie, przy ul. Wielkiej bywał częstym gościem Jasiński, darzący uczuciem gospodynię domu, i już wówczas ją adorujący podczaszy J. I. Kossakowski, prócz nich J. Narbutt, którego żona, Anna, literatka i tłumaczka utworów francuskich, była siostrą G-ego. W dniach oblężenia Wilna przez wojska rosyjskie G. i in. obywatele zostali wyznaczeni przez magistrat 18 VII do utrzymywania porządku w mieście i przygotowania go do obrony. Ale już w sierpniu wystąpił G. w Warszawie jako komisarz do podpisywania biletów skarbowych na 25 złp. Tutaj po klęsce maciejowickiej znalazł się wraz z Zajączkami, Jasińskim i in. w zawiązanym przez Kołłątaja Zgromadzeniu na utrzymanie rewolucji i aktu krakowskiego, gdzie, wg Linowskiego, odgrywał wybitną rolę. W chwili zdobycia Pragi G. spalił i zniszczył wszystkie dokumenty i papiery dotyczące rewolucji 1794 r. Po upadku powstania nie zaprzestał pracy w konspiracji. Wraz z J. K. Szaniawskim, J. Rosem, B. Szuleckim i in. wszedł do ukonstytuowanego 13 III 1795 r. Zgromadzenia Centralnego, które nawiązało stosunki z innymi tajnymi organizacjami i wysyłało agentów za granicę. Na skutek przytrzymania jednego z nich i przejęcia papierów w kwietniu t. r. władze pruskie uwięziły członków Zgromadzenia, m. in. G-ego, i umieściły w więzieniu w Szpandawie. Jak wynika z raportu prezydenta Prus Południowych, Hoyma, z dnia 9 V 1796 r., G. żył jeszcze w tym czasie. Odtąd jednak brak o nim wiadomości. Być może, że jest on identyczny z podanym w „Wykazie polskich lóż wolnomularskich” członkiem loży Świątyni Izis w l. 1811/2, Piotrem Gromanim.
Tekla G. (1763–1797), która rozpoczęła rozwód z mężem dla Jasińskiego, wyszła powtórnie za mąż za J. I. Kossakowskiego. Zmarła 3 I 1797 r. i została pochowana na cmentarzu wileńskim.
Estreicher; Boniecki; Uruski; – Bentkowski F., Historia literatury polskiej, W. 1814 I 529; Dadlez M., Pope w Polsce w XVIII w., „Prace Hist.-Liter.” nr 19; Kieniewicz S., Ignacy Działyński, Kórnik 1930; Libera Z., Jakub Jasiński poeta-jakobin, „Pam. Liter.” R. 41: 1950 s. 770; Małachowski-Łempicki S., Wykaz polskich lóż wolnomularskich, „Arch. Kom. Hist. PAU” T. 14: 1930 s. 208, 366; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. 1913–4; tenże, Gen. Jasiński i powstanie kościuszkowskie, W. 1917; Smoleński W., Mieszczaństwo warszawskie, W. 1917; Tokarz W., Warszawa przed wybuchem powstania, Kr. 1911; tenże, Ostatnie lata H. Kołłątaja, Kr. 1905 II; – Akty powstania Kościuszki, II; Bernacki L., Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lw. 1925; [Linowski A.], Kołłątaj w rewolucji kościuszkowskiej, Leszno i Gniezno 1846 s. 78; Pawlikowski J., Pamiętnik o przygotowaniach do insurekcji kościuszkowskiej, „Przegl. Pol.” R. 10: 1876 s. 77, 81, 89; Trembecki S., Listy, Oprac. J. Kott i R. Kaleta, Wr. 1954 I; Wiadomość urzędowa o spisku r. 1796 podana przez W. Kętrzyńskiego, Sobótka. Księga zbiorowa na uczczenie pięćdziesięcioletniego jubileuszu S. Goszczyńskiego, Lw. 1875 s. 90–2; – „Gaz. Rządowa” 1794 s. 180; – Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Materiały A. Śnieżki dotyczące Tekli Grozmaniowej.
Helena Wereszycka