Śliwicki Piotr Hiacynt (Jacek) h. Jelita (1705—1774), misjonarz, wizytator (prowincjał) polskiej prowincji i reformator warszawskiego seminarium, spowiednik króla Stanisława Augusta.
Ur. 3 VII, był prawdopodobnie wnukiem Jana, towarzysza roty pancernej, nobilitowanego na sejmie 1685 r. za rekomendacją hetmańską, adoptowanego do herbu przez podskarbiego kor. Marcina Zamoyskiego, jedynym synem Jana, tytułowanego cześnikiem chełmskim, pisarza skarbu kor., i Elżbiety, z domu Knabe. Miał (wg K. Niesieckiego) cztery lub pięć sióstr, z których najstarsza lub dwie najstarsze były zamężne, najstarsza dwukrotnie (Niesiecki), w pierwszym małżeństwie za Kazimierzem Suchodolskim, szambelanem królewskim, w drugim za Kolankowskim. Trzy pozostałe siostry wstąpiły do klasztorów: Agnieszka (ok. 1698 — 1777), w zakonie Maria Agnieszka, do wizytek w Warszawie, a Elżbieta, w zakonie Antonina, i Marianna do dominikanek w Górze pod Warszawą (obecnie Góra Kalwaria).
Wg części przekazów rodzice oddali (lub zamierzali oddać) chłopca do Trybunału Kor. na praktykę, ale nie stawiali przeszkód, gdy Ś. zadeklarował powołanie do stanu duchownego. Ojciec, dostrzegając wybitne zdolności syna, zadbał o jego staranne wykształcenie. Ś., po ukończeniu warszawskiego kolegium teatynów, zgłosił się 20 III 1721 do seminarium externum Zgromadzenia Księży Misjonarzy przy kościele Świętego Krzyża, by 15 VI t.r. przejść tam do seminarium internum. Odbył tu studia filozoficzno-teologiczne, a 4 VII 1723 złożył profesję zakonną. Dn. 28 X 1728 w kaplicy oo. teatynów przyjął święcenia kapłańskie. Od t.r. kontynuował zapoczątkowaną przez ks. Michała Walthera „Liber subiectorum Congregationis Missionis in Polonia” (rkp. w Arch. Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie ). Przełożył z języka francuskiego napisany przez G. Noireta z okazji beatyfikacji i ogłoszony w r. 1729 w Paryżu żywot twórcy zgromadzenia misjonarzy i wydał go jako „Krótkie zebranie życia bł. Wincentego à Paulo” (W. 1729). Jeszcze jako kleryk wykładał w seminarium świętokrzyskim w Warszawie filozofię; kontynuował ten wykład jako ksiądz, dodając do niego (najpóźniej we wrześniu 1730) wykład z teologii dogmatycznej. Wykłady prowadził zapewne do lata 1733. Być może już do tego okresu pracy nauczycielskiej odnosi się opinia Wawrzyńca Mitzlera de Kolof, że Ś. «oczyszczał wykład teologii z dziwolągów scholastycznych». Pilnował jednak ortodoksji; z ulgą stwierdzał, że przybyli w r. 1730 z Francji profesorowie nie są zarażeni duchem jansenizmu ani gallikanizmu. Był zwolennikiem filozofii recentiorum i dbał o sprowadzenie książek z tego zakresu do biblioteki seminarium przy kościele Świętego Krzyża.
Od r. 1730, zapewne od 1 IX t.r., pełnił Ś. funkcję prokuratora polskiej prow. zgromadzenia misjonarzy. Z tej racji prowadził ożywioną korespondencję ze zwierzchnikami zgromadzenia zarówno w Rzymie, jak w Paryżu; zachowała się dla l. 1730—4 (AMS). Jako osoba odpowiedzialna za finansowe i prawne sprawy zgromadzenia, odbywał też podróże po domach współbraci w Polsce, m.in. od października do 5 XI 1730 oraz od schyłku listopada t.r. do 22 XII 1732 był w Mławie, a od 1 VII 1733 w Siemiatyczach. Przed sejmem 1730 r. (a zapewne i przed następnymi sejmami) przygotowywał zestawienia domów, które dotąd nie miały zatwierdzenia sejmowego, sejm jednak został zerwany. W r. 1730, w interesie parafii misjonarskiej w Samborze, starał się o ograniczenie wpływu Żydów na zarząd ekonomii samborskiej, a w l. 1732—3 obronił seminaria w Łowiczu i Gnieźnie, które prymas Teodor Potocki chciał przekazać jezuitom; utrzymał też w rękach misjonarzy wieś Żurawicę w Przemyskiem, mimo pretensji do niej star. sandomierskiego Józefa Ossolińskiego. Jako prokurator zgromadzenia miał Ś. już w r. 1730 pewne rozliczenia z kaszt. wileńskim Kazimierzem Czartoryskim, którego żona Izabela z Morsztynów oraz ich synowie, August, od r. 1731 woj. ruski, i Michał, podkanclerzy lit., łożyli znaczne sumy na budowę warszawskiego szpitala św. Rocha. Ś. był spowiednikiem Konstancji z Czartoryskich Poniatowskiej. Rekomendując w r. 1731 swym rzymskim zwierzchnikom jadącego do Rzymu ks. Szaniawskiego (zapewne Stanisława), zaznaczał, że to bratanek bp. krakowskiego, «dont la protection nous est la plus nécessaire dans ce pays-ci». Jako prokurator przekazywał nadto do Rzymu sprawy kościoła unickiego, zlecane mu przez unickiego bp. połockiego Floriana Hrebnickiego. Obawiając się niechęci szlachty, zazdrosnej o swe przywileje, starał się w r. 1733 zapobiec poczynaniom jednego z proboszczów, który w sądzie nuncjatury rozpoczął walkę o prawo propinacji w swym probostwie. Często wyręczał niedomagającego wizytatora, ks. Jeana Aumont, przejmując pisanie i przygotowywanie dokumentacji różnych spraw. W lutym 1731 sugerował superiorowi w Paryżu, J. Bonnetowi, iż choć ks. Piotr Gabriel Baudouin jest najlepszym kandydatem, by przejąć (w razie śmierci Aumonta) funkcję wizytatora polskiej prowincji, jednak objęcie zwierzchnictwa przez kolejnego Francuza nie będzie dobrze widziane przez misjonarzy-Polaków. O autorytecie Ś-ego, młodego jeszcze księdza, świadczył fakt, że 30 I 1733 został wezwany jako spowiednik do umierającego Augusta II; notatkę Ś-ego, opisującą ostatnie chwile króla, ogłosił w r. 1910 ks. Wilhelm Szymbor.
Mianowany przez Stanisława Leszczyńskiego kaznodzieją królewskim, był Ś. wraz z nim w oblężonym przez wojska rosyjskie Gdańsku. Po zdobyciu miasta w lipcu 1734 przebywał jakiś czas u misjonarzy w Krakowie, a 1 XI t.r. wygłosił kazanie w Samborze. W l. 1735—6 pełnił funkcję kaznodziei w kościele Świętego Krzyża w Warszawie; być może wówczas bywał okazjonalnie spowiednikiem króla Augusta III. Utrzymywał kontakt z przebywającym za granicą Józefem Andrzejem Załuskim i pomagał mu w jego sprawach majątkowych. W r. 1736 początkowo doradzał mu pozostanie zagranicą, a w październiku t.r. namawiał go, by zechciał pozostawić w kraju i udostępnić publiczności zgromadzoną bibliotekę, w której sam bywał częstym gościem. Wśród misjonarzy popularyzował żywot bł. Wincentego à Paulo i z dużą skutecznością zbierał w polskiej prowincji datki na jego kanonizację. Jako prokurator reprezentował zgromadzenie w r. 1737 na uroczystościach kanonizacyjnych w Rzymie, po czym podróżował w celach naukowych po Francji i Niemczech. Wiersz Znad brzegów Oceanu Zachodniego (jedyny zachowany) napisał w r. 1738 do przyjaciela, Józefa Stanisława Sapiehy, wówczas prepozyta kapit. wileńskiej (fragment przedrukował A. Schletz, w: „Współpraca misjonarzy z Komisją Edukacji Narodowej”, Kr. 1946). Podczas podróży nawiązał kontakty z teologami, m.in. lotaryńskim opatem benedyktynów A. Calmetem, zwalczającym wiarę w demony i czary. W jego dziele „Dissertations sur les apparitions des anges, des démons et des esprits, et sur les revenants et vampires de Hongrie, de Bohême, de Moravie et de Silésie” (Paris 1746) został umieszczony list Ś-ego z 3 II 1745, zaświadczający, że badał on polskie opowieści o wampirach i dowiódł ich nieautentyczności. Zapewne pod wpływem Calmeta Ś. gromadził materiały do napisania rozprawy przeciw wierze w czary i zabobony, jednak pracy nad książką nie ukończył, a materiały uległy rozproszeniu.
Mianowany po powrocie w r. 1739 (prawdopodobnie w pierwszej dekadzie czerwca), wizytatorem generalnym czyli prowincjałem zgromadzenia, był Ś. jednocześnie proboszczem warszawskiej parafii Świętego Krzyża i superiorem domu zakonnego. Jako proboszcz położył kres groteskowym nieraz oracjom, wygłaszanym zwyczajowo w Niedzielę Palmową przez dorosłych prawie chłopców (J. Kitowicz). Doprowadził do końca budowę kościoła; postawiono lewą wieżę (1753—4), a na prawej umieszczono zegar, zaopatrzono też świątynię w cztery dzwony i sygnaturkę. W r. 1757 wykonano fasadę kościoła wg projektu Jakuba Fontany, a w r. 1760 ułożono posadzkę. Pod koniec rządów Ś-ego wzniesiono nowy budynek dla istniejącej przy kościele szkoły parafialnej. Ś. troszczył się też o istniejącą od r. 1735 przykościelną aptekę oraz o dobrze zagospodarowany ogród. Podległe mu domy zakonne wizytował często, co dwa—trzy lata, np. w r. 1739 był w Wilnie, w l. 1740—63 odwiedził dziesięciokrotnie Kraków i Chełmno (raz przez zastępcę), sześć razy był w Śmiłowiczach (Baksztach) na Białej Rusi. Bywał też w domach na kresach południowo-wschodnich, a w l.n. wysyłał w zastępstwie młodszych braci. Jako wizytator generalny wydał szereg rozporządzeń dotyczących prowadzenia misji ludowych, wśród nich Ordo diurnus servandum in missionibus (kwiecień 1742). Doceniając znaczenie misji, uczynił je głównym zadaniem dziewięciu domów misjonarskich. Pięciokrotnie zwoływał konwenty prowincji (w marcu 1742, listopadzie 1746, marcu 1753, lutym 1759, październiku 1761), dwukrotnie uczestniczył w Paryżu w konwentach generalnych zgromadzenia misjonarzy (w lutym—marcu 1747 i lipcu 1759); na trzeci konwent generalny w Paryżu w r. 1762 nie mógł pojechać z powodu choroby, wysłał natomiast w zastępstwie ks. Mikołaja Siemieńskiego. Zarówno w r. 1747, jak w r. 1759 bezskutecznie przekonywał władze zgromadzenia do podziału dużej prowincji, którą zawiadywał. Obserwacje z dziedziny nauk przyrodniczych, poczynione podczas podróży wizytacyjnych, przekazał francuskiemu przyrodnikowi J. E. Guettardowi, przygotowującemu m.in. mapę mineralogiczną Polski i raporty dotyczące pomiarów meteorologicznych (dzieła Guettarda wydano w r. 1762 w Paryżu).
Obejmując urząd wizytatora, Ś. został równocześnie cenzorem religijnej treści publikowanych książek, a więc «trzymał dłoń na całym ruchu umysłowym epoki» (wg W. Konopczyńskiego). W 1. poł. l. czterdziestych, podobnie jak Stanisław Konarski, brał udział w spotkaniach uczonych, które odbywały się w kręgu braci Józefa Andrzeja i Andrzeja Stanisława Załuskich; prawdopodobnie był, obok uczonego pijara, ich organizatorem. Dn. 14 XI 1745 uczestniczył jako członek komisji egzaminacyjnej w «obronie tez geometrycznych» przez Stefana Dembowskiego, star. tymbarskiego. Zaprzyjaźniony z «Familią», odegrał ok. r. 1743 istotną rolę w rozwoju religijnym młodocianego Stanisława Antoniego Poniatowskiego, łagodząc jego wątpliwości w sprawie wolnej woli i predestynacji oraz w tonie serdecznym nakłaniając do zaufania miłosierdziu Boskiemu. Życzliwość jest też czytelna w listach Ś-ego do podskarbiny nadw. kor. Krystyny Sapieżyny, którą w l. 1744—5 wspomagał w staraniach w Rocie Rzymskiej o uzyskanie dla córki Teresy rozwodu z psychopatą Hieronimem Florianem Radziwiłłem. Można przypuszczać, że zarówno typ pobożności, jak życzliwy stosunek do ludzi niezależnie od ich opcji politycznych budowały autorytet i wpływy Ś-ego w kręgu polskiej elity. Pod koniec listopada 1745 ukończył podjęte na prośbę woj. mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego polskie tłumaczenie saskiej repliki na manifest króla pruskiego Fryderyka II przeciw dworowi drezdeńskiemu z sierpnia t.r. W marcu 1746 był w Paryżu; wracał do kraju przez Lotaryngię, kilka dni spędził w Toul i Nancy; w poł. kwietnia t.r. był już w Warszawie. W maju 1751 wygłosił Kazanie na pogrzebie […] Pawła Karola Lubartowicza Sanguszka marszałka w. ks. lit. (W. 1751), fundatora domu misjonarzy w Zasławiu. T.r. nakłaniał Ignacego Krasickiego do wstąpienia na drogę duchowną i przyjął go do seminarium. Zapewne wsparciem dla zabiegów Konarskiego o założenie kolegium we Lwowie było wygłoszone 10 I 1757 Kazanie miane w kaplicy Collegium Nobilium Scholarum Piarum (W. 1757), w którym Ś. podnosił, że nauka w szkołach pijarskich gwarantuje uczniom, członkom przyszłej elity państwa, zdobycie trwałych fundamentów wiary, stanowiącej podstawę cnoty, w tym obywatelskiej, i zapewnia pogłębione rozumienie świata. Prawdopodobnie już w l. pięćdziesiątych był spowiednikiem S. A. Poniatowskiego, który na prośbę matki złożył na jego ręce w r. 1758 (po powrocie z Rosji) obietnicę, że wyrzeknie się niedozwolonych przez Kościół związków z wielką księżną Katarzyną. Z kolei Ś., jadąc w r. 1759 do Paryża, wziął pod swą opiekę ks. Michała Poniatowskiego odbywającego pierwszą podróż zagraniczną; wracał stamtąd w sierpniu t.r. Wg Jędrzeja Kitowicza to Ś., który nie uczestniczył w ceremonii odbywającego się w kościele Świętego Krzyża chrztu frankistów, zaalarmował Augusta III w sprawie ich niepokojących praktyk (objawień Jakuba Franka). Był 26 I 1760 w składzie sądu konsystorskiego, który badał tę sprawę; uznał Franka za oszusta. Jako cenzor zaaprobował edycję pierwszego tomu dzieła Konarskiego „O skutecznym rad sposobie” (W. 1760), stwierdzając, że praca ta «nie tylko nie zawiera nic przeciwnego wierze i dobrym obyczajom, lecz przeciwnie — posiada wiele rzeczy dobrych i nader użytecznych dla dobra publicznego». Ponieważ w książce widniało nazwisko cenzora, do niego został zaadresowany list (opublikowany przez Konarskiego w drugim tomie dzieła) marszałka słonimskiego Kazimierza Wołłowicza z 26 III 1761 z informacją, że szlachta słonimska uchwaliła na sejmiku poselskim podziękowanie dla autora i poleciła posłom wspierać na sejmie zasadę głosowania większością. Dn. 19 II 1762 był Ś. świadkiem w procesie informacyjnym Ignacego Józefa Massalskiego, wychowanka seminarium externum przy kościele Świętego Krzyża, nominowanego na biskupstwo wileńskie.
Dn. 21 III 1763 został Ś. na swą prośbę zwolniony zarówno z funkcji proboszcza, jak i superiora domu zakonnego w kościele Świętego Krzyża (przejął je po nim ks. Siemieński), ale nadal pozostał wizytatorem. Był ponownie m.in. w Krakowie (w sierpniu 1763 i w r. 1766) oraz w Chełmnie (1764 i 1767), a w Śmiłowiczach w l. 1764, 1771 i 1773 odbywał wizytacje przez zastępców. Powizytacyjne zalecenia Ś-ego, uważanego przez współczesnych za człowieka głębokiej wiary, świadczą o tym, że stawiał on na pierwszym miejscu modlitwę, ponadto bardzo dbał o życie wspólnotowe, np. wspólne czytania, lektury książek formacyjnych, oddziaływanie profesorów na alumnów przez przykład osobisty. Nie bez oporu przyjęto rozporządzenie Ś-ego, że alumni muszą się spowiadać u profesorów z tego samego seminarium, a profesorowie między sobą. Doradzał odbywanie raz na tydzień spotkań domowników na temat życia wspólnoty, a w l. pięćdziesiątych wprowadził wincentyńską praktykę powtarzania rozmyślań. Podnosił znaczenie poznawania Pisma św., Katechizmu Rzymskiego oraz uchwał soboru trydenckiego. Preferował zgłębianie wiedzy teologicznej przez dyskusje, zwłaszcza w gronie wykładowców.
Wykorzystując doświadczenia zdobyte zagranicą, Ś. dokonał reformy seminariów misjonarskich, wprowadzając szereg niewykładanych dotąd przedmiotów świeckich. Wydłużył kształcenie do dwu lat, kładł duży nacisk na dobór profesorów, sprowadzał z zagranicy podręczniki, a szczególnie dbał o unowocześnianie biblioteki. Na wniosek Polaków, zapewne inspirowany przez Ś-ego (lub przynajmniej z nim uzgodniony), zgodzono się na konwencie generalnym w r. 1762 w Paryżu, że podstawą wykładu w seminariach teologii będzie podręcznik A. Colleta, którego skrót w czterech tomach wydano w r. 1765 w Chełmnie, a decyzją Ś-ego wprowadzono jako obowiązujący w polskich seminariach misjonarskich od r. 1767. Konwent generalny w r. 1762 przyjął też polski postulat oparcia wykładu filozofii na podręczniku P. Lemonier i współautorów. Władysław Konopczyński przypuszczał, że również przedrukowanie przez misjonarzy w r. 1766 traktatu A. Werney’a z r. 1762 „De re logica [...] libri sex” (Olisipone ), mającego służyć seminarzystom za podręcznik, odbyło się na wniosek Ś-ego. Poziom kształcenia w seminariach misjonarzy za czasów jego zwierzchnictwa sprawił, że temu zgromadzeniu powierzano kierowanie większością nowo otwieranych lub modernizowanych seminariów diecezjalnych (mieli ich ponad dwadzieścia), także poza granicami Rzpltej (Wiedeń, Nagyszombat i Vác). Wysoka ocena spowodowała napływ kandydatów do zgromadzenia; liczba jego członków niemal podwoiła się, a domów zakonnych wzrosła z dziewiętnastu do trzydziestu.
Ś. czuwał nad działalnością charytatywną zgromadzenia misjonarzy, sprawującego nadzór nad warszawskimi szpitalami. Wspierał wysiłki istniejącego przy kościele Świętego Krzyża bractwa św. Rocha na rzecz szpitala pod tym wezwaniem i przyczynił się do budowy jego nowego gmachu, wzniesionego w l. 1745—9. Staraniem Ś-ego wybudowano w l. 1750—6 dwupiętrowy dom bractwa św. Rocha przy Krakowskim Przedmieściu. Ś. wspomagał też działania zajmującego się ubogimi bractwa Świętej Trójcy. Przede wszystkim jednak patronował dziełu ks. Baudouina, czyli tworzeniu i rozwojowi szpitala Dzieciątka Jezus dla pozbawionych opieki dzieci. W r. 1737 zastępował Baudouina w zbieraniu składek, w r. 1761 wszedł w skład komisji, która miała trwale ustabilizować byt szpitala i dać mu szansę na rozbudowę, zabiegał też u Augusta III o stosowne rozporządzenia. Patronował powstaniu i rozwojowi przy parafii Świętego Krzyża kasy zapomogowej, udzielającej bezpłatnych pożyczek (Mons Pietatis). Wielokrotnie wygłaszał kazania w kościele św. Kazimierza na Tamce, przy domu Sióstr Miłosierdzia, nad którymi misjonarze sprawowali nadzór, czuwał też jako wizytator, by wizyty konfratrów u sióstr nie były zbyt częste. W grudniu 1763 przebywał w Heidelbergu, zapewne w misjonarskim seminarium.
Choć w l. 1762—3, prawdopodobnie ze względów zdrowotnych, Ś. ograniczył aktywność, jego autorytet i rola «szarej eminencji» nie słabły. Pozostał spowiednikiem Stanisława Augusta i 24 XI 1764, w przeddzień koronacji, wyspowiadał go w kościele Świętego Krzyża. Dzięki staraniom Ś-ego i życzliwości nowego władcy sejm koronacyjny zatwierdził 3 XII t.r. fundację szpitala św. Rocha i zezwolił misjonarzom na nabycie Rakowca i Stanczlewic (Szczęśliwic). Ś-emu przypadło wygłoszenie 8 V 1765 Kazania na dzień Ś. Stanisława przy postanowieniu nowego orderu… (W. 1765), w którym m.in. formułował zalety, jakimi winni się odznaczać kawalerowie Orderu św. Stanisława. Należał do stałych uczestników «obiadów czwartkowych», a jego portret pędzla Louisa Marteau, wykonany na życzenie króla, znajdował się w gabinecie władcy obok wizerunków Monteskiusza, Woltera, Rousseau, Konarskiego i Antoniego Marii Portaluppiego. Na prośbę Stanisława Augusta podjął na początku sierpnia 1766 próbę zahamowania groźnej dla państwa antydysydenckiej agitacji bp. krakowskiego Kajetana Sołtyka. Hierarchy nie zastał w Krakowie, a wzywający wiernych do obrony zagrożonego katolicyzmu list pasterski, któremu król chciał zapobiec, Sołtyk zdołał już opublikować. Wobec tego Ś. w osobistych kontaktach przekonywał rozmówców, że król nie pozwoli ani na uzyskanie przez innowierców dostępu do senatu i do sądownictwa, ani na publiczne odprawianie dysydenckich nabożeństw. Z Krakowa zamierzał udać się do Lwowa, by również tam przeciwdziałać antydysydenckiej i antydworskiej propagandzie. Kronika warszawskich pijarów zaliczała go, obok J. A. Załuskiego i Konarskiego, do duchownych przeciwstawiających się żądaniom dysydentów «acri ac prudenti stylo». Gdy w kwietniu 1767 ambasador Rosji N. Repnin ultymatywnie zażądał, by Stanisław August przyjął na oficjalnej audiencji deputatów konfederacji dysydenckich, król zasięgał w tej kwestii opinii Ś-ego. Skoro do audiencji doszło, można się domyślać że spowiednik, podobnie jak monarcha, zdawał sobie sprawę z konieczności wyboru w tej kwestii mniejszego zła. Jako cenzor religijny Ś. aprobował w r. 1768 dzieło Konarskiego „O religii poczciwych ludzi” (W. 1769). Zarówno ta zgoda, jak i zezwolenie na druk „Belizariusza” (choć bez spalonego przez kata rozdziału) oraz „Szczęśliwej Familii” J. F. Marmontela naraziły Ś-ego w r. 1770 na konflikt z nuncjuszem A. M. Durinim. Rzym ostatecznie zdezawuował donosy Duriniego i uznał dzieło Konarskiego za ortodoksyjne, jednak echa sporu w ujęciu krzywdzącym dla Ś-ego i Konarskiego przetrwały w historiografii (A. Theiner). Po śmierci Baudouina (10 XI 1768) opublikował Ś. Opisanie pobożnego życia i przykładnego zgonu Ks. Piotra Baudouin misjonarza, założyciela szpitala głównego w Warszawie p.t. Dzieciątka Jezus (W. 1768), które stało się jednym z fundamentalnych źródeł informacji o dziele tego opiekuna sierot i ubogich. Nie jest pewne, czy Opisanie stanowiło osobny, obecnie zaginiony druk (wg Estreichera), czy miało formę wielokrotnie przedrukowywanego Listu Ś-ego do ks. Kajetana Narzymskiego z Krasławia. Na zarządcę szpitala po Baudouinie Ś. mianował ks. Ignacego Brzozowskiego.
W czasie konfederacji barskiej Ś. trwał przy Stanisławie Auguście. W pochodzącym z r. 1768 „Pewnym dyskursie politycznym kadeta Szkoły Rycerskiej z konwiktorem ex Collegio Nobilium Schol. Piarum” nazwano Ś-ego księdzem swobodnego życia. Zdaniem Elżbiety Aleksandrowskiej Ś. w r. 1770 wystąpił z pryncypialną krytyką i ostatecznie wstrzymał w „Monitorze” druk opartego na pismach Monteskiusza i „Dictionnaire philosophique portatif” cyklu artykułów o najnowszych osiągnięciach nauk przyrodniczych. W jednej z nieprzychylnych satyr z r. 1773 nosił przydomek «Pieniądze». T.r. czuwał przy łożu umierającego Konarskiego, lecz chłodno zareagował na jego zamiar, by prosić Duriniego o przebaczenie i odmówił współudziału w tej prośbie. Był świadkiem t.r. w procesie informacyjnym M. Poniatowskiego, nominowanego na biskupstwo płockie. Sam kilkakrotnie odmówił proponowanych mu biskupstw. W obliczu restrykcji zaborców interweniował t.r. u cesarzowej Marii Teresy w sprawie zakusów skarbu austriackiego na majątek domów misjonarskich, które znalazły się w Galicji, a przełożonemu generalnemu Antoinowi Jacquier skarżył się na paraliżowanie przez władze rosyjskie prac domów w Krasławiu i Orszy. Ś. zmarł 5 V 1774 w Warszawie, po siedmiu tygodniach obłożnej choroby, został pochowany w dolnym kościele Świętego Krzyża. W wierszowanym nekrologu w „Zabawach przyjemnych i pożytecznych”, Wojciech Jakubowski napisał o zmarłym: «w tobie łagodność, rozsądek, wymowa, // Dowcip z skromnością, świeckich nauk siła // Gruntowna myśli rozumnych osnowa, // Pism świętych jasna wiadomość świeciła»; dzięki tym przymiotom Ś. słynął «u pierwszych osób z wielkiego szacunku».
O autorytecie Ś-ego przesądzały nie tylko jego pozycja w zgromadzeniu misjonarzy i walory intelektualne, ale także widoczna żywa wiara. Wcześnie zaczął uchodzić za człowieka wielkiego i świętego. Jan Daniel Janocki już w r. 1750 określał go mianem «summus et singularis vir» („Polonia litteraria”), a pięć lat później („Lexicon”), podnosząc jego inteligencję, przenikliwość i wszechstronne wykształcenie, uznawał go za człowieka dla Kościoła wręcz opatrznościowego («vir excellenti animo atque ingenio peracri iudicio et varia ac recondita doctrina instructus et ad instructandam atque propagandam sacrorum disciplinam quasi coelo demissus»). W okresie międzywojennym zgromadzenie misjonarzy myślało prawdopodobnie o rozpoczęciu procesu beatyfikacyjnego Ś-ego, skoro pod koniec r. 1934 i na początku r.n. ks. Johannes Krauz przeprowadzał kwerendę w Arch. Watykańskim z nadzieją na znalezienie śladów procesu Ś-ego z XVIII w. Niczego jednak nie znaleziono i zamysł upadł, a wykonawcy kwerendy nasunęły się wątpliwości, czy w sporze z Durinim racje były rzeczywiście po stronie Ś-ego.
Pojedyncze listy Ś-ego zostały opublikowane: z 1 VIII 1751 do ks. Błażeja Sikorskiego i do bp. Franciszka Kobielskiego (Jamiołkowski S., Tykocin, „Przegl. Katol.” R. 17 : 1879 nr 45 s. 733—4) oraz do J. A. Załuskiego („Korespondencja...”, Wr. 1967).
Portret w zbiorach misjonarzy w Kr., reprod. w: Księga pamiątkowa. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie w trzechsetną rocznicę konsekracji 1696—1996, Red. T. Chachulski, W. 1996; Rys. piórkiem przez Wincentego Lesseura na podstawie portretu Marteau w Gabinecie Rycin BUW, fot. w: Pawellek P., Beatyfikacja św. Wincentego à Paulo i uroczystości beatyfikacyjne w Polsce, w Warszawie, Krakowie i Chełmnie, „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego à Paulo” R. 32: 1929 nr 1—4 s. 95, Sołtys A., Opat z San Michele, W. 2008; Litogr. (popiersie) w Muz. Narod. w Kr., sygn. MNK III—N I—6679; Reprod. popiersia z Muz. Książąt Czartoryskich w Kr., w: Konopczyński W., Stanisław Konarski, W. 1926; — Borkowska M., Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, W. 2005 II; Enc. Kośc., XXV 530—1; Enc. Org., XXIII 590; Encyklopedia katolicka, L. 2013 XIX; Janaczek S., Rospond S., Bibliografia misjonarska 1651—1988, Kr. 1988 s. 331—3; Janocki, Lexikon, I 154—6; Materiały genealogiczne, nobilitacje, indygenaty w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych, Oprac. A. Wajs, W. 1995; Michalewicz J., Katalog Archiwum Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego à Paulo, Kr. 2014 I; Niesiecki, VIII; Nowy Korbut, VI/1 s. 284—5; PSB (Baudouin Gabriel, Dembowski Stefan, Karpowicz Michał, Krasicki Ignacy, Poniatowska Konstancja, Poniatowski Michał, Siemieński Mikołaj, Stanisław August Poniatowski); Podr. Enc. Kość., XXXV—XXXVI 300—1; Słown. Pol. Teologów Katol., IV 300—2; Witkowska A., Nastalska J., Staropolskie piśmiennictwo hagiograficzne. Słownik hagiografów polskich, L. 2007 I 246—7; — Aleksandrowska E., Antoni Tadeusz Michniewski (1743—1776?), w: Pisarze polskiego oświecenia, Red. T. Kostkiewiczowa, Z. Goliński, W. 1982 I; taż, Wawrzyniec Mitzler de Kolof (1711—1778), w: tamże; Bańbuła M., Liturgia na misjach ludowych i w duszpasterstwie Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Polsce 1651—1864, „Nasza Przeszłość” T. 45: 1976 s. 241—2 (druk Ordo diurnus...), s. 257, 271, 273, 299—300, 302; Bartoszewicz J., Historia szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie, W. 1870 s. 15—19, 29, 35, 50, 73, 75, 99—101, 109, 111—12, 114, 116—17, 119, 121, 131, 133—7, 202; tenże, Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie, W. 1855 s. 56—9; Cazin P., Książę biskup warmiński Ignacy Krasicki, Olsztyn 1983; Chachulski T., Pisarze polskiego oświecenia w kościele Św. Krzyża, w: Księga pamiątkowa. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie w trzechsetną rocznicę konsekracji 1696—1996, Red. tenże, W. 1996 s. 110, 112; Czajewicz F., Rys historyczny szpitala Św. Rocha w Warszawie, W. 1872 s. 51—3; Dobrska K., Z dziejów Kościoła Św. Krzyża 1510—1995. Kalendarium, w: Księga pamiątkowa. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie..., s. 162, 168—9; Dukała J., Organizacja studiów i przygotowanie do kapłaństwa alumnów w seminariach diecezjalnych pod zarządem zgromadzenia księży misjonarzy w Polsce w latach 1675—1864, Kr. 1975 s. 79, 159; tenże, Seminaria diecezjalne pod zarządem zgromadzenia księży misjonarzy, w: Rozprawy jubileuszowe z okazji 100-lecia Instytutu Teologicznego Księży Misjonarzy w Krakowie, Red. J. Łucyszyn, S. Rospond, Kr. 2011 III 31, 43; Dzieje teologii katol., II/1—2; Éphémérides historiques de la Congrégation de la Mission et des Filles de la Charité, Paris 1914 s. 414; Fabre J., Stanislas-Auguste Poniatowski et l’Europe des Lumières, Paris 1952; Goliński Z., Kalendarz życia i twórczości Ignacego Krasickiego, P. 2011 I; Gonet K., Biblioteka księży misjonarzy u św. Krzyża. Zarys problematyki, „Nasza Przeszłość” T. 86: 1996 s. 80—3, 106—7; Grzybowski M., Pochodzenie, młodość i początki kariery Michała Jerzego Poniatowskiego, „Studia Płockie” T. 2: 1979 s. 232, 235; Jarzęcka J., Obraz życia umysłowego Rzeczypospolitej doby saskiej w świetle wybranych czasopism naukowych (1710—1762), W. 1987; Jobert A., Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773—1794), Wr. 1979; Kaleta R., Obiady czwartkowe na dworze króla Stanisława Augusta (Próba monografii), w: Warszawa XVIII wieku, W. 1979 z. 2; Kasabuła T., Ignacy Massalski biskup wileński, L. 1998 s. 5, 62, 69, 74—5, 91, 535; Konopczyński W., Polska a Turcja, Kr.—W. 2013 s. 195 (poza indeksem); tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.—W. 1911 II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Korniłowicz A., O życiu i pismach ks. Gwilhelma Kalińskiego misjonarza S.T.D., niegdyś publicznego zwyczajnego teologii moralnej i historii kościelnej w Akademii Wileńskiej profesora, „Dzien. Wil.” T. 7: 1829 s. 411—13; Kraushar A., Frank i frankiści polscy, Kr. 1895 I 60, 182, 193, 197, 203; Księga pamiątkowa trzechsetlecia Zgromadzenia Księży Misjonarzy, Kr. 1925 s. 342—5; Lelewel J., Bibliograficznych ksiąg dwoje, Wil. 1826 II 110; Mazurkowa B., Weksle prawdy i nieprawdy. Studia literackie o książce oświeceniowej, W. 2011; Mikulski T., W kręgu Oświeconych, W. 1960; Misjonarze św. Wincentego à Paulo w Polsce, Red. S. Rospond, J. Dukała, Kr. 2001 I, II, 14, 30, 75, 199, 205, 221—2, 302, 310—11, 438, 501—2, 509, 522, 537—8; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Pawellek P., Beatyfikacja św. Wincentego à Paulo i uroczystości beatyfikacyjne w Polsce, w Warszawie, Krakowie i Chełmnie, „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego à Paulo” R. 32: 1929 nr 1—4 s. 48, 71, 116; tenże, Działalność Księży Misjonarzy domu Wileńskiego na Litwie i w samym Wilnie za czasów dawnej Rzeczypospolitej, tamże R. 28: 1926 s. 97—101, R. 29: 1927 s. 82—4, 166, 168; Podgórska-Klawe Z., Warszawski Dom Podrzutków 1732—1901, W. 1971; Rąb J., Dom księży misjonarzy i seminarium diecezjalne w Brzozowie 1760—1763, „Nasza Przeszłość” T. 70: 1988 s. 6, 20; tenże, Seminarium diecezjalne w Przemyślu pod kierownictwem księży misjonarzy (1687—1783), tamże T. 11: 1960 s. 294, 313, 324, 344; Rospond S., Działalność wizytatorska ks. Piotra Śliwickiego w latach 1739—1774, L. 1981; tenże, Rola kościoła Św. Krzyża w Warszawie w dziejach polskiej prowincji zgromadzenia księży misjonarzy w XVII i XVIII-wiecznej Polsce, w: Księga pamiątkowa. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie..., s. 34—5, 37, 39; Rostworowski E., Religijność i polityka wyznaniowa Stanisława Augusta, w: Życie kulturalne i religijność w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego, Red. M. M. Drozdowski, W. 1991 s. 11—12, 14, 16; Roszak S., Środowisko intelektualne i artystyczne Warszawy w połowie XVIII w. Między kulturą sarmatyzmu i oświecenia, Tor. 1997; Schletz A., Działalność zgromadzenia misji w Tykocinie na polu oświaty (1769—1864), „Nasza Przeszłość” T. 11: 1960 s. 361, 363, 366, 370, 401, 413; tenże, Józef Jakubowski, żołnierz i kapłan, Kr. 1945; tenże, Współpraca misjonarzy z Komisją Edukacji Narodowej, Kr. 1946 s. 5—6, 11—41, 62, 78—81, 112—13, 133 (najważniejsze archiwalia z AMS, druk fragmentu wiersza do J. S. Sapiehy); Słomiński K., Ksiądz Piotr Hiacynt Śliwicki, wizytator Księży Misjonarzy prowincji warszawskiej (1705—1774), „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego à Paulo” R. 2: 1896 nr 1 s. 40—8, nr 2 s. 107—17; Smoleński W., Pisma historyczne, W. 1925 II; tenże, Przewrót umysłowy w Polsce w wieku XVIII, W. 1979; Sobieszczański F. M., Warszawa. Wybór publikacji, Oprac. W. Zawadzki, W. 1967 II; Szymbor W., Trzy lata w życiu księdza Śliwickiego, „Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego à Paulo” R. 15: 1909 s. 31—46, R. 16: 1910 s. 108—17, 188—205; Ślusarska M., Kościół Św. Krzyża jako miejsce patriotycznej działalności kaznodziejskiej w dobie stanisławowskiej, w: Księga pamiątkowa. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie..., s. 41, 43—5; Theiner A., Histoire du pontificat de Clément XIV, Bruxelles 1853, I 442, II 184; Wicher W., Nauka teologii moralnej w dawnych seminariach misjonarskich, „Nasza Przeszłość” T. 3: 1947 s. 165; Wóycicki K. W., Życiorysy znakomitych ludzi, W. 1851 II 229—331; Zielińska Z., Walka „Familii” o reformę Rzeczypospolitej 1743—1752, W. 1983; — Correspondance inédite de Stanislas Auguste et de Madame Geoffrin, Paris 1875 s. 395; Historia domus Varsaviensis scholarum piarum, Oprac. L. Chmaj, Wr. 1959; Janocki J. D., Excerptum Polonicae litteraturae, Vratislaviae 1764 I 111, 1766 IV 424; tenże, Polonia litteraria nostri temporis, Vratislaviae 1750 s. 77; Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, W. 1985; tenże, Pamiętniki czyli historia polska, W. 2005; Korespondencja Józefa Andrzeja Załuskiego 1724—1736, Wr. 1967; Listy Wojciecha Jakubowskiego do Jana Klemensa Branickiego..., „Muz. Konstantego Świdzińskiego” T. 7: 1882 s. 111, 175; Literatura konfederacji barskiej, Red. J. Maciejewski, W. 2005 II; Magier, Estetyka Warszawy; Matuszewicz, Diariusz II; Mémoires du roi Stanislas-Auguste; Vet. Mon. Pol., IV/2; Vol. leg., V 731 (dot. dziada); „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” (1770—1777), Wyd. J. Platt, Wr. 2004 s. 377—9 (nekrolog); Załuski J. A., Biblioteka historyków, prawników..., Kr. 1832; — „Acta Litteraria Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae” T. 1: 1755 s. 135; — AGAD: Arch. Kameralne, II/1, k. 284—5, Arch. Roskie, Koresp., nr XXI/36, LVIII/82, LVIII/134, LX/22, LXXIII/123, Zbiór Popielów, nr 173 k. 227, nr 178, k. 183—4 (list do J. Ogrodzkiego z 9 VIII 1766); Arch. Parafii Świętego Krzyża w W.: nieprzejrzane; B. Czart.: rkp. 675 s. 247—55 (koresp. Ś-ego z I. Massalskim); B. Jag.: rkp. 6147 t. 14; B. Narod.: rkp. 3235, 3236, 3238, 3244—3246, 3248, 3262, 3269, 3270 (dot. ojca); B. Ossol.: rkp. 5359; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 7460.
Zofia Zielińska