Kochanowski Piotr h. Korwin (zm. ok. 1689), kasztelan czechowski. Pochodził z linii Kochanowskich z Policzny na Białaczowie i Cerekwi. Był synem Andrzeja, podstarościego radomskiego, i Anny Żeleńskiej, sędzianki łukowskiej. Jesienią 1648 r. studiował w Orleanie, a w lecie 1651 r. w Padwie, ale chyba niedługo, skoro w r. n. został sekretarzem królewskim. Dn. 18 II 1654 r. pozywał na sejmie Macieja Smoguleckiego z Zadkowa o zamordowanie swego brata Krzysztofa w Rąbczynie koło Kcyni w woj. poznańskim. W dobie «potopu» przeszedł na stronę Szwedów i podobno woził listy poddańcze od Leszczyńskiego (zapewne Bogusława) do Karola Gustawa. Od r. 1660 był chorążym chełmińskim; w tym charakterze podpisywał w Warszawie w październiku 1667 r. trzecie wici na wojnę kozacko-turecką. W r. 1669 przejął starostwo radomskie, wykupując je z rąk Mikołaja Podlodowskiego, od r. 1670 kasztelana kijowskiego. Sprawom publicznym nie poświęcał się K. systematycznie, np. w lutym 1669 r. na sejmiku generalnym korczyńskim prosił o zwolnienie z pospolitego ruszenia, «gdyż w ten czas medycyny zażywać ma»; nie zwolniono go jednak z tego obowiązku. T. r. wziął udział w elekcji króla Michała i podpisywał generalną konfirmację praw. W grudniu 1669 r. uczestniczył własnym kosztem w poselstwie podkanclerzego kor. Andrzeja Olszowskiego do Wiednia dla omówienia małżeństwa króla Michała Wiśniowieckiego z arcyksiężniczką austriacką Eleonorą Marią Józefą; pełnił wówczas obowiązki sekretarza poselstwa.
W styczniu 1670 r. był już K. w kraju, specjalnie wysłany przez Olszowskiego do króla Michała z wiadomością o terminie ślubu, ustalonym na luty 1670 r. Z kolei król wyprawił K-ego do prymasa Mikołaja Prażmowskiego do Łowicza z zaproszeniem na ślub królewski w Częstochowie. Ale poseł króla spotkał się z nader niegrzeczną odmową tego dostojnika, kierującego opozycją antykrólewską od początku panowania Michała. K. nie omieszkał powtórzyć tych wręcz obraźliwych słów królowi. Prymas zareagował ostrym listem do K-ego, datowanym 17 I 1670 r. w Łysowie, w którym nazwał go szalbierzem podle urodzonym; przypomniał mu, jak to kasztelan czerski Mikołaj Giżycki oddał go za chłopca kanclerzowi Jerzemu Ossolińskiemu, jak K. okradł kanclerza i za to został wypędzony z kanclerskiego dworu. Wypomniał też K-emu, że jeździł w r. 1655 do Karola Gustawa z listem poddańczym Leszczyńskiego; zarzucał mu, że źle traktował swą pierwszą żonę Katarzynę Firlejównę, że zdradzał ją, podobnie jak i drugą Joannę Klarę Wereszczakównę, że «właśni krewni jako psem, znając cię, brzydzą się». K. odwdzięczył się prymasowi podobnie obraźliwym listem, datowanym w Warszawie 20 I 1670 r., wypierając się znajomości z Ossolińskim, przejścia na stronę Szwedów, z kolei stawiając zarzuty prymasowi m. in., że brał francuskie pieniądze, że zabrał mu 150 sztuk bydła, 150 owiec i 12 wołów. Te skandaliczne listy wywołały burzę na sejmikach, w sejmie, a nawet były rozpatrywane w Trybunale Kor. na skutek skargi prymasa. Wprawdzie trybunał skargę prymasa oddalił, ale K. musiał przeprosić go na sejmie jesiennym 1670 r., pozostał jednak jego nieprzejednanym przeciwnikiem.
Przy młodej królowej uzyskał K. jeszcze w r. 1670 godność krajczego. K. posłował na sejmy z woj. sandomierskiego w l. 1670 i 1672, brał w nich czynny udział. Na sejmikach opatowskich bywał marszałkiem, rotmistrzem pospolitego ruszenia pow. radomskiego lub też posłem do króla. K. nie pozostał wierny koncepcji politycznej Olszowskiego i przeszedł do stronnictwa profrancuskich malkontentów. Dn. 1 VII 1672 r. podpisał w Warszawie znany akt spiskującej przeciw królowi frakcji oligarchów, a we wrześniu t. r. utrzymywał kontakty z francuskim agentem opatem J. Paulmiersem. W swych sympatiach profrancuskich posunął się do tego, że domagał się przymierza z Francją, a nawet «nierozerwalnego i wiekuistego połączenia dwóch narodów», «wcielenia Królestwa Pol. do Królestwa Francuskiego». Przeklinał polskie prawa, chciał żyć wg wolności francuskiej. Przebywał często w najbliższym otoczeniu głównego wówczas opozycjonisty marszałka i hetmana w. kor. Jana Sobieskiego, jemu też towarzyszył na sejmy. Toteż w obozie pod Gołębiem pomstowała szlachta na K-ego za jego opozycyjną postawę, tak że aż musiał uciekać z koła wraz z innymi malkontentami. W r. 1674 wziął udział w elekcji Jana III, którą podpisał jako starosta radomski i krajczy królowej Eleonory. Uczestniczył też w sejmie koronacyjnym 1676 r., na którym był deputowanym z Małopolski przy królu podczas wojny tureckiej oraz do dwóch komisji granicznych ze Śląskiem i dla ułożenia instrukcji dla polskich posłów do Moskwy. Ale dopiero za Jana III w r. 1679 wszedł do senatu jako kasztelan czechowski, zapewne w nagrodę za swe profrancuskie sympatie polityczne. W t. r. przebywał w Paryżu wraz z synem Pawłem Janem Piotrem, przyszłym pułkownikiem królewskim; prawdopodobnie była to jakaś misja dyplomatyczna.
K. był żonaty (podobno za pośrednictwem króla i królowej) najpierw z Katarzyną Firlejówną, starościanką śmidyńską, a potem po r. 1661 z Joanną Klarą Wereszczakówną, wdową po Janie Aderkasie, podkoniuszym kor. Wraz z jej ręką przejął starostwo stromeckie. Pisał się dziedzicem Policzny; dla miejscowego kościoła ofiarował liczne cenne sprzęty liturgiczne, zapisał w r. 1674 pole, utrzymywał księdza. Nadto posiadał K. w woj. sandomierskim dobra Wilczowolę, Korwinów, Pilną Wolę, Borową Wolę, Boże Nowiny oraz kupione przez siebie dobra Chebdzie w pow. lelowskim. W r. 1670 król Michał nadał K-emu w Koronie królewszczyzny Sucha i Sucha Wola, ale przyjaciele prymasa M. Prażmowskiego podnieśli taki hałas, że zmusili króla do oddania tych dóbr komu innemu. Dopiero za Jana III w r. 1676 otrzymał K. 18 000 zł na tych wsiach tytułem wynagrodzenia strat poniesionych w wojnie szwedzkiej. K. zmarł w r. 1689 lub 1690.
Boniecki, I 25, X 278; Niesiecki, I 312, V 140; Uruski, VII 70; Żychliński, XV; – Korzon T., Dola i niedola J. Sobieskiego, Kr. 1898 I 340, 341, II 259, 339, 345, 348–52, 357, 360, 366, 427, III 177, 198, 297; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936 s. 60, 74, 80; – Akta sejmikowe woj. krak., III; Dyplomaci w dawnych czasach, Oprac. A. Przyboś i R. Żelewski, Kr. 1959 s. 356, 359, 363; Kochowski W., Roczników Polski klimakter IV, Lipsk 1853 s. 65, 66; O rodzinie Jana Kochanowskiego, o jej majętnościach i fundacjach, kilkanaście pism urzędowych, Zebrał J. Gacki, W. 1869 s. 23, 25–6, 47–8; Pamiętnik dziejów pol., Zebrał S. Barącz, Lw. 1855 s. 127–36; Pisma do wieku i spraw J. Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1880 s. 289, 968, 1004; Vol. leg., V 47, 289, 336, 352, 361, 389, 424; Załuski A. Chr., Epistolae historico-familiares, Brunsbergae 1709 I 164–6; – Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego Polski, Teka Pawińskiego, Lauda sandomierskie, 363, 383, 384, 516, 541, 546, 738.
Adam Przyboś