Krutta (Crutta) Piotr (1735–1797), dragoman, wysłannik rządu insurekcyjnego w r. 1794 do Turcji. Pochodził ze znanej zitalianizowanej rodziny albańskiej (toskijskiej) i był bratem Antoniego Crutty (zob.), tłumacza języków orientalnych króla i Rzpltej. Był synem Jana Krutty (1695–1777), dragomana konsulatu angielskiego na Cyprze, po którym objął to samo stanowisko, ale w r. 1765 opuścił angielską służbę i, zachowując obywatelstwo weneckie, przeszedł na polską służbę jako przełożony założonej przez Stanisława Augusta Polskiej Szkoły Orientalnej w Stambule. Zwolniony ze służby polskiej w r. 1767 przeszedł znów do służby angielskiej i został dragomanem jej ambasady w Stambule. Uważano go za jednego z inspiratorów wojny Turcji przeciw Rosji w r. 1787. Gdy Anglia nie stanęła wówczas po stronie Turcji, zdezawuowany K. znów wystąpił ze służby angielskiej i ponownie przeszedł do polskiej, gdzie w marcu 1792 r. zaangażowano go w charakterze tłumacza orientalnego (patent królewski z 6 VI 1792 r.), z obietnicą objęcia stanowiska przy dworze Stanisława Augusta w razie zgonu starszego brata Antoniego. Tymczasem pełnił funkcje pierwszego dragomana ambasady polskiej w Stambule, gdzie ambasador Piotr Potocki był z jego przyjęcia bardzo zadowolony. K. zdołał przywrócić zatrzymany przez władze tureckie «tajin» (diety poselskie) i straż dodaną ambasadzie. Po odwołaniu Potockiego K. towarzyszył ambasadorowi do granic siedmiogrodzkich, wrócił następnie do Mołdawii, skąd z bagażami i świtą ambasady przybył 7 III 1793 r. do Warszawy. Tutaj przypuszczalnie zetknął się z polskimi elementami patriotycznymi i naraził się na gniew J. Sieversa, który nie pragnął jego powrotu do Stambułu i nie chciał obsadzenia tam polskiej placówki.
Po wybuchu powstania Kościuszki, 6 VI 1794 r. złożył do Rady Najwyższej Narodowej podanie o wysłanie go w charakterze agenta do Turcji. Dn. 3 VII 1794 r. w tajemnicy przygotowano dla niego instrukcje, uzupełniono je następnie listami Kościuszki i I. Potockiego do ambasadora Francji w Stambule Descorchesa. Z powodu oblężenia Warszawy przez Prusaków wyjazd K-y uległ zwłoce, wyjechał on dopiero w końcu września ze świadectwem ambasadora angielskiego w Warszawie, W. Gardinera, i patentem królewskim (i pensją) radcy legacyjnego. Wiózł on prośbę o pomoc w broni i środkach dla powstania oraz szyfr do dalszej korespondencji. Przez Lublin, Lwów przybył ok. 20 X do Jass, gdzie odwiedził hospodara Suţu, ale nie dał sobie wyrwać wywiadowi rosyjskiemu ani cesarskiemu sekretów swej misji. Do Stambułu przybył 5 XI 1794 r., oddał listy Descorchesowi, po czym obaj podjęli energiczną akcję informacyjną i dyplomatyczną na rzecz powstania, o którego upadku początkowo nie wiedzieli. Dyplomaci państw zaborczych domagali się od Porty wydalenia K-y ze Stambułu, ale wstawiennictwu Descorchesa zawdzięczać należało zniweczenie tych starań. Po upadku powstania K. w dalszym ciągu funkcjonował jako polski «chargé d’affaires» w gmachu dawnej ambasady polskiej na Perze, gdzie zorganizowano schronisko, punkt zborny dla uchodźców i zbiegłych z kraju ochotników dążących do Legionów. W grudniu 1794 r. Porta przyjęła go pod specjalną opiekę, jako reprezentanta Polski, co mocarstwa zaborcze uważały za akt im wrogi. Po przybyciu do Stambułu agenta emigracji polskiej M. Ogińskiego K. pozostawał z nim w kontakcie i oddał mu swe papiery z r. 1794. Był w łączności z F. Barssem, deklarując mu swe przywiązanie do sprawy rewolucji francuskiej i polskiej. Przeszedłszy później na służbę Francji republikańskiej, miał zostać, wg patentu z 14 IX 1796 r., kanclerzem i dragomanem konsulatu francuskiego w Tunisie, tymczasem 1 IX 1797 r. mianowany został dragomanem-nauczycielem (drogman-instituteur) dla stypendystów francuskich (jeunes de langues) z rezydencją w Adrianopolu, później tłumaczem przy misji artyleryjskiej francuskiej w Turcji pod dowództwem gen. Ménant. Przygotowując się do wyjazdu do Tunisu, zmarł 4 XI 1797 r.
Żonaty był z Katarzyną Monachi, córką Marii Katziflis de Christofori Antoniowej Kruttowej z pierwszego małżeństwa; ich syn Jan, który był kanclerzem dragomanem konsulatu francuskiego w Larnaka na Cyprze, popełnił samobójstwo w lutym 1796 r.
PSB, (Crutta Antoni, data śmierci zamiast 1812 ma być 1813); Dehérain H., Pierre Ruffin, orientaliste et diplomate, Paris 1929 I 118–9 (pochlebna ocena w liście Kieffera do Ruffina z 15 XI 1797); Korzon, Dzieje wewn., III 25 (pomylony ze swym bratem Antonim); Kukiel M., Próby powstańcze po trzecim rozbiorze, Kr.–W. 1912; Marcère E., Une ambassade à Constantinopole…, Paris 1927 I 52–60, 71–5; Reychman J., Pomiędzy Warszawą a Stambułem, „Kwart. Hist.” 1965 z. 3; tenże, Rzekoma siedziba ambasady dawnej Rzeczypospolitej w Stambule, „Roczn. Orientalistyczny” (Kr.) T. 17: 1953 (toż rozszerzone, po turecku, w „Sanat Tarihi Araştirmalari,” Istanbul 1965 I); tenże, Z nieznanej korespondencji Descorchesa i Laroche’a z 1794–1795, „Przegl. Hist.” R. 47: 1956; tenże, Życie polskie w Stambule w XVIII w., W. 1959 passim; – Documente privind istoria Romîniei, Rapoarte consulare ruse 1770–1796, Wyd. A. Oţetea, Bucureşti 1962; Kalinka W., Ostatnie lata panowania Stanisława Augusta, 1891 II 20, 388 (list króla do Kicińskiego z 29 III 1787 i zapiska Bułhakowa w dzienniku z 13–24 maja 1792); Ogiński M., Mémoires sur la Pologne et les Polonais, Paris 1826 I 150–2; – AGAD: Listy i memoriały P. K-y (z cennymi danymi autobiogr.): do I. Potockiego 5 VI 1794 (zbiory Popielów 104), do króla 30 III 1793 (tamże), do króla i Rady Nieustającej 8 IV 1794 (Arch. Publ. Potockich, nr 106), do kanclerza 27 III 1793 (tamże), do Barssa 10 II 1795 (dawne Zbiory Rap., spalone, odpisy w ręku autora, fragment drukował Kraushar A., Barss, Lw. 1903 s. 162), Dziennik poselstwa P. Potockiego (rkp. Krasińskich, nr 273, spalony, odpisy w ręku autora); Arch. du Ministère des Affaires Étrangères w Paryżu: Turquie 187–188, Dossier de personnel, XX; Arch. Voroncovov: XIV s. 38; Archivio di Stato w Wenecji: Raporty Foscariego; Haus-, Hoff- und Staatsarchiv w Wiedniu; Raporty Herberta Rathkeala 1794; – Dokumenty rodziny Kruttów w posiadaniu prywatnym pod Warszawą.
Jan Reychman