Kurozwęcki Piotr z Kurozwęk, zwany Lubelczyk, h. Róża (Poraj), (zm. 1499), marszałek dworu królewskiego, podskarbi kor., kasztelan sandomierski. Był najstarszym synem Krzesława, kasztelana lubelskiego (zob.), i Ewy z Goszyc (?), bratem Dobiesława (zob.), Stanisława (zob.), Krzesława (zob.), Mikołaja (zob.) i Jana z Kurozwęk. W r. 1456 toczył spór o kanonię włocławską, w rezultacie którego 7 I 1457 r. biskup włocławski przyznał ją K-emu. Wkrótce K. zrzekł się jednak tej godności, porzucił karierę duchowną; w maju t. r. znalazł się, jako osoba świecka, w królewskim orszaku w Gdańsku. W tym czasie przeszedłszy na służbę króla, stał się K. jednym z filarów tworzącego się stronnictwa królewskiego, pociągając za sobą zdolnych i wykształconych swoich braci. W służbie królewskiej doszedł do wysokich godności i znacznego majątku. W r. 1461, w okresie walki o obsadę biskupstwa krakowskiego pomiędzy Kazimierzem Jagiellończykiem a Jakubem z Sienna, stał K. zdecydowanie po stronie króla i wraz z bratem Stanisławem obsadził klucze dóbr biskupa krakowskiego: kunowski i złocski, wg słów Długosza, «nie bez krzywdy i uciemiężenia ludu ubogiego». Brał udział w wojnie trzynastoletniej, odznaczył się przy zdobyciu Chojnic w r. 1466, za co w r. 1467 zapisał mu król 200 grzywien na mieście i zamku Szydłowie.
K. poparł ekspansję Jagiellonów w kierunku Czech i Węgier, a w r. 1471 odprowadzał, wraz z bratem Dobiesławem i innymi, królewicza Władysława do Pragi i uczestniczył w uroczystościach koronacyjnych. W l. 1475–7 był marszałkiem dworu królewskiego i wojskim krakowskim. W r. 1479 towarzyszył królewnie Zofii do Frankfurtu nad Odrą i 14 II t. r. wziął udział w jej uroczystościach weselnych. W t. r. został podskarbim kor. W r. 1480 dwukrotnie posłował (w styczniu i sierpniu) w imieniu króla na zjazdy stanów Prus Królewskich do Grudziądza i jako podskarbi królestwa nalegał na stany o udzielenie pomocy finansowej dla spłacenia zaciężnych z ostatniej wojny. Uczestniczył K. 15 V 1485 r. w spotkaniu w Kołomyi króla polskiego z wojewodą mołdawskim Stefanem, gdzie tenże złożył Polsce uroczyste homagium. Celem uzyskania pieniędzy dla opędzenia przez skarb państwa wydatków na wojnę królewicza Jana Olbrachta o koronę węgierską, przebywał K. w Prusach i na Pomorzu również w r. 1491. Stał się następnie zaufanym króla Jana Olbrachta, którego elekcję w r. 1492 czynnie poparł. Do r. 1499 był podskarbim Królestwa i równocześnie od 1494 kasztelanem sandomierskim, dzierżył bogate starostwo oświęcimskie (1491–4), a przede wszystkim najważniejsze w kraju starostwo krakowskie generalne (1491–5). Jako starosta umiał K. twardą ręką utrzymywać porządek na podległych sobie terenach. W grudniu 1495 oraz w styczniu i lutym 1496 r. bawił w Sandomierzu u boku króla, który tu przyjmował poselstwa zachodniopomorskie Bogusława X i Prus Królewskich, a panowie obradowali nad porządkiem debaty przyszłego sejmu i przygotowywaną konstytucją z r. 1496 (zespół obecnych w Sandomierzu nazwał Papée «kuźnią Kurozwęckich»).
Majątek powiększał K. głównie drogą eksploatacji zastawionych przez Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta królewskich dóbr oraz dochodów z ceł, stacji itp. Do najważniejszych zastawów należał zastaw miasta i zamku Szydłowa (1466–73), następnie dóbr starostwa wieluńskiego (1490), a wreszcie miast Kęt i Oświęcimia, na których K. miał w r. 1494 zabezpieczone aż 10 460 fl. węgierskich. W r. 1490 uzyskał zgodę króla na wykup starostwa jaworowskiego koło Gródka Jagiellońskiego, w 1497 zapis 3 000 fl. węgierskich na Ropczycach, a w n. r. objął w posiadanie królewszczyzny starostwa sandomierskiego na prawym brzegu Wisły. Dzierżył stacje królewskie w Opatowie Wielkim (1484–6), podatek 2 gr z ziemi krakowskiej (1486–7) i in. Był K. również właścicielem rozległych i bogatych dóbr rodowych. W r. 1464 dokonał z bratem Mikołajem działu Kurozwęk i zastawionego królewskiego Szydłowa, w 1472 wykupił K. od tegoż Mikołaja Kurozwęki z zamkiem i wsiami doń należącymi. W r. 1479 kupił Jabłonnę, nabył od Wielogłowskich w r. 1490 Rawłowice. Posiadał dom w Krakowie przy ul. Grodzkiej. Spierał się w r. 1473 z bratem Mikołajem o sumę 3400 fl. węgierskich, nie chcąc mu wydać na nią królewskich skryptów na Szydłowie, a w r. 1497 o skarb 40 000 fl. ukryty w murze zamku kurozwęckiego przez stryja Mikołaja z Michałowa, kaszt. krakowskiego; skarb ten przypadł ostatecznie K-emu. W t. r. ułożył się K. wraz z bratem Mikołajem i bratankiem Stanisławem (zob.) z Anną Tarnowską, wdową po bracie Janie, w sprawie jej posagu i wiana.
Za podskarbiostwa K-ego miało miejsce nie praktykowane dotąd psucie monety półgroszowej (znaczonej herbem Kurozwęckich), wskazujące na niedbałą gospodarkę podskarbiego. Nadużycia wyszły na jaw dopiero w końcu 1498 lub w samym początku 1499 r. K. zbiegł jakoby (Bielski) z kraju do Wiednia i w r. 1499 (przed 6 I) tam zmarł. Król przeprowadził konfiskatę majątku K-ego, mimo zabiegów rodziny Kurozwęckich, z Krzesławem kanclerzem Królestwa na czele. Po śmierci Jana Olbrachta rodzina K-ego zdołała skłonić króla Aleksandra do zwrotu (20 I 1502) skonfiskowanych dóbr K-ego, argumentując, iż «z konfiskaty Rzeczpospolita nie odnosi żadnych korzyści», a nadużycia powstały jakoby nie tyle z winy K-ego, ile jego współpracowników. Majątek ten przeszedł na braci K-ego: Krzesława, Mikołaja i Stanisława. K. najprawdopodobniej nie był żonaty, a na pewno nie miał dzieci. W r. 1487 ufundował klasztor kanoników regularnych przy kościele parafialnym w rodzinnych Kurozwękach.

PSB, (Drzewicki Maciej); Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Uruski; Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; – Finkel L., Elekcja Zygmunta I, Kr. 1910; Hirschberg A., Hieronim Łaski, Lw. 1886 s. 11; Kiryk F., Jakub z Dębna na tle wewnętrznej i zagranicznej polityki Kazimierza Jagiellończyka, Wr.–W.–Kr. 1967 s. 39–40, 60; Kozierowski S., Ród Porajów-Różyców, „Roczn. Tow. Herald.” T. 9: 1928–9 [druk.] 1930 s. 160; Papée F., Aleksander Jagiellończyk, Kr. 1949; tenże, Jan Olbracht, Kr. 1936 s. 35, 107, 204; Piekosiński F., O monecie i stopie menniczej w Polsce w XIV i XV w., Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., Kr. 1878 IX 85, 89; – Acta capitulorum, I, II; Acta Tom., IA; Akta grodz. i ziem., II, III, VI, VII, IX; Akta stanów Prus Król., I, II; Cod. epist. saec. XV, III; Cod. Pol., II, III; Cod. Univ. Crac., III; Długosz, Historia, V; tenże, Liber benef., II, III; Index actorum saec. XV, nr 4631; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum… in archivo Regni… confectum, Ed. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum–Berolini–Posnaniae 1862; Kod. m. Krak., I; Kod. Maz.; Kod. Mpol., II; Kod. wielicki, s. 40; Liber quitantiarum regis Casimiri ab a. 1484 ad 1488, W. 1897, Teki Pawińskiego, II; Materiały do historii m. Biecza 1381–1632, Wyd. F. Bujak, Kr. 1914; Matricularum summ., I, II, III, IV; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 3718, 3798, 3833, 3853, 3927, 4103, 4230, 4298, 4322, 4323, 4363, 4382, 4383, 4390, 4405, 4407, 4411, 4412, 4413, 4425, 4430, 4431, 4438, 4443, 4452, 4468, 4485, 4500; Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu 1501–1515, Wyd. B. Przybyszewski, Kr. 1965; – Arch. Diec. w Kielcach: Acta off. Vislic. 1. s. 13–20; Arch. Kurii Metrop. w Kr.: Acta off. Crac. 17, 411.
                                                                                                                                                                                                                                                 Feliks Kiryk