Niszczycki Piotr h. Prawdzic (zm. między r. 1606 a r. 1607), kasztelan bełski. Był synem Stanisława (zob.) i Agnieszki z Sienieńskich, 1. v. Szafrańcowej, bratem Krzysztofa (zob.). Nie udało się stwierdzić wiarygodności informacji podawanych w herbarzach, jakoby wspólnie z opatem Janem Wysockim posłował do Bari; prawdopodobnie towarzyszył posłowi jako jeden z członków jego świty. Po śmierci ojca (1556/7) osiadł w woj. bełskim. Przed r. 1567 założył rodzinę. Życie rodzinne i gospodarstwo przez długie lata zajmowały N-ego w znacznie większym stopniu niż polityka. W czasie pierwszego bezkrólewia jedynym śladem działalności N-ego jest podpis pod kapturem uchwalonym 21 VII 1572 na zjeździe w Bełzie. Podczas bezkrólewia po ucieczce Henryka wziął udział w zjeździe jędrzejowskim, gdzie jako deputat woj. bełskiego podpisał (1 II 1576) potwierdzenie elekcji Stefana Batorego. T. r. posłował na sejm koronacyjny. Powołano go wówczas do komisji, która miała przygotować projekt kompozycji między duchowieństwem a szlachtą. W czasie panowania króla Stefana nie odgrywał większej roli, prawdopodobnie ze względu na nie najlepsze stosunki z kanclerzem Janem Zamoyskim (N. często skarżył się, iż ze strony kanclerza spotykają go same despekty).

Dopiero za Zygmunta III po nominacji (w styczniu 1589) na urząd kasztelana bełskiego N. włączył się bardziej zdecydowanie w życie polityczne. Brał udział jako gorliwy stronnik króla na sejmach i w komisjach powoływanych w celu kontroli wykonania uchwał: na sejmie 1589 r. został deputatem do odbierania kwarty, na sejmie 1590/1 r. deputatem do sądzenia nieuczciwych poborców i szafarzy. Szczególną aktywność przejawiał na zjeździe lubelskim (8–9 IV 1592), gdzie jako poseł królewski usiłował powstrzymać opozycjonistów przed podjęciem uchwały o zwołaniu zjazdu jędrzejowskiego, a gdy mu się to nie powiodło, doprowadził do utworzenia koła regalistycznego, które uznało zjazd w Lublinie (także i wcześniejsze w Chmielniku oraz Radomiu) za nieprawnie zwołane, a tym samym uchwały ich za nieobowiązujące. Związki z obozem regalistycznym powodowały pogorszenie się stosunków z Zamoyskim, a to narażało kasztelana na liczne nieprzyjemności – doszło nawet do tego, iż słudzy kanclerza zrzucili go z wozu. Dlatego gdy awanse i nadania (na co jako wierny stronnik króla mógł liczyć) nie następowały, a latem 1592 wytoczono mu kilka procesów, które groziły, jeśliby Zamoyski nie skłonił pozywających do zgody, utratą znacznej części majętności, a nawet banicją, N. zmienił orientację. Na sejmiku przedsejmowym w Bełzie (4 VIII 1592) nie tylko nie sprzeciwiał się uchwaleniu instrukcji zawierającej w zasadzie same postulaty opozycyjne, ale i podpisał ją. Na sejmie inkwizycyjnym zgodził się ujawnić instrukcję, z którą wysłany był na zjazd lubelski. Naraził się tym bardzo Zygmuntowi III i chociaż w późniejszym okresie zawsze starał się zajmować stanowisko kompromisowe, przez kilkanaście lat był pomijany w awansach i rozdawnictwie dóbr. Brał udział w sejmach w l. 1595, 1596 (wyznaczony został wówczas na deputata do odbierania kwarty) i 1597.

Możliwe, iż także przynależność N-ego do Kościoła kalwińskiego, zwłaszcza że mocno zaangażował się on w walkę o polepszenie sytuacji współwyznawców (w r. 1595 podpisał zaproszenie wzywające przedstawicieli wszystkich wyznań protestanckich na synod generalny do Torunia, w r. 1599 uczestniczył w wileńskim zjeździe dysydentów i dyzunitów i podpisał ustanowioną tam ugodę), stanowiło poważną przeszkodę w rozwoju dalszej kariery. Jedyną królewszczyznę, wieś Ulchów (Ullów), otrzymał 18 XII 1604. Jeśli nadanie miało posłużyć w związku z narastającym konfliktem wewnętrznym przyciągnięciu N-ego na stronę królewską, nie odniosło skutku. Neutralistą pozostał do śmierci. W woj. bełskim N. zaliczał się do bogatszych obywateli, jakkolwiek nigdy nie posiadał więcej niż 10 wsi. W wyniku działu rodzinnego otrzymał Wierzbicę, Muchnowo i części w Nowosiółkach. Pierwsza żona, Anna córka Jana Magiery, wniosła wieś Stare i dwie części w Nowym Siole. W r. 1578 – wg rejestru poborowego – do N-ego należały: Wierzbica, Kornice, Mosty, Muchnowo, części w Nowosiółkach i 10 i 3/4 łanu w Nowym Siole. Druga żona, Dorota z Gruszczyńskich (poślubił ją przed r. 1594), wniosła Wierzbią Wolę i Ostrzyk Mały. W r. 1604 otrzymał wspomniany Ulchów, który 26 V 1606 cedował na rzecz Stefana Zaporskiego. Zmarł N. w 2 poł. 1606 r. (żył jeszcze 26 V) bądź na początku 1607 r.

Z małżeństwa z Anną miał N. córkę Elżbietę, wydaną za mąż przed r. 1594 za Marcina z Tuczap Łaszcza i – niewymienionego w herbarzach – syna Stanisława (zmarłego bezpotomnie przed r. 1611). Z Dorotą natomiast miał córkę Annę, żonę – wg Bonieckiego – Janusza Bełżeckiego (Uruski podaje, iż Bełżecki był drugim mężem Elżbiety).

Współcześnie z N-m działał jego bratanek, również Piotr, syn Krzysztofa, aktywny w ruchu różnowierczym, uczestnik rokoszu 1606–7 r.; w literaturze historycznej są oni często myleni.

Boniecki; Niesiecki; Uruski; – Barwiński E., Zygmunt III i dysydenci, „Reform. w Pol.” T. 1: 1921 s. 55; Bidlo, Jednota Bratrská, IV; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; Merczyng, Zbory i senatorowie; – Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro, s. 547, 588; Script. Rer. Pol., XX (Diariusze sejmowe 1597), XXI (Diariusze i akta sejmowe 1591–2); Vol. leg., II 886, 1332, 1368, 1445; Źródła Dziej., XVIII; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II ks. 63 s. 45, Arch. Zamoyskich nr 216, 648, Metryka Kor. t. 148 k. 151, Zbiór dokumentów papierowych nr 4064; B. Ossol.: rkp. 6156/II k. 1, 5, 27–8, 69.

Jan Dzięgielewski