Oelhaf (Oelhafius, Olhafius, Ölhaf, Ölhafius) Piotr (ok. 1598?–1654), polihistor, prawnik, sekretarz Rady Miejskiej Gdańska, profesor prawa i historii oraz inspektor Gdańskiego Gimnazjum. Ur. ok. 19 VIII w Gdańsku, był synem gdańskiego kupca Andrzeja i Anny z domu Lemke, bratankiem Joachima (zob.). W marcu 1612 zapisał się do Gdańskiego Gimnazjum, a następnie od r. 1618 rozpoczął wieloletnie i różnych dziedzin wiedzy dotyczące studia uniwersyteckie. Studiował od r. 1618 filozofię i teologię na uniwersytecie w Rostocku, gdzie uzyskał w r. 1620 stopień magistra, a równocześnie powierzono mu wykłady filozofii. Prowadził je jeszcze w r. 1621, by z kolei udać się do Królewca, gdzie jako wykładowca przeprowadził wiele dysput filozoficznych, głosił też kazania. W r. 1624 powierzono mu urząd podinspektora alumnów uniwersytetu królewieckiego. T. r. przerzucił się jednak na studia medycyny, by następnie zainteresować się prawem i naukami politycznymi. Tymczasem starał się usilnie o zdobycie funduszów na dalsze studia w kraju i za granicą. Podjął się więc w r. 1625 roli preceptora i opiekuna dwu młodych synów patrycjuszy gdańskich, Mikołaja von Bodeck i Adriana von Linde. Finansowany przez ich ojców wyruszył ze swymi elewami w r. 1626 do Raczyniewa pod Chełmnem, by wydoskonalić swych uczniów i siebie w języku polskim. Już jednak w r. 1626 napad Szwedów na Pomorze zmusił ich do przeniesienia się w okolice Torunia, skąd jednak niebawem powrócili do Raczyniewa, gdzie przebywali do wiosny 1628. Po powrocie do Gdańska O. udał się, tym razem już tylko z Mikołajem Bodeckiem, do Strasburga, by następnie przez prawie pięć lat odbywać naukowo-krajoznawczą podróż po krajach Europy. W kwietniu 1629 bawili we Francji, w r. 1631 byli w Anglii, skąd w maju 1632 wyjechali do Holandii, by 8 XII 1632 powrócić do Gdańska. W czasie tych podróży poznał O. wielu uczonych, z którymi utrzymywał nadal kontakty. Po powrocie do Gdańska planował udać się do Elbląga i Królewca, by poznać tamtejszy ustrój administracyjny; okres nadal panujących wojen szwedzkich nie pozwolił na realizację tych planów. Pozostał więc O. w Gdańsku, gdzie w r. 1635 powołano go na stanowisko sekretarza miejskiego. Jako sekretarz był O. m. in. autorem obszernego recesu sprawy celnej z okresu 5 X – 30 XII 1637, przygotowanego w związku z oporem gdańskiej Rady Miejskiej przeciw podjętej przez Władysława IV próbie nałożenia ceł morskich w Gdańsku.
W r. 1638 objął O. w Gimnazjum Gdańskim katedrę prawa i historii, pełniąc równocześnie, zgodnie z obowiązującymi wówczas w Gimnazjum Gdańskim zwyczajami, obowiązki tzw. «inspektora» Gimnazjum, posiadającego funkcje prorektorskie. W tym charakterze przeprowadzał wpisy uczniów do Gdańskiego Gimnazjum w l. 1649 i 1650. Utrzymywał nadal jednak ścisłe związki z uniwersytetem w Królewcu, gdzie 14 V 1640 został promowany na doktora prawa. O. prowadził w Gimnazjum Gdańskim również dodatkowo wykłady z zakresu medycyny, a w r. 1643 wydał rozprawę anatomiczno-medyczną o sercu Disputatio anatomico-medica de corde. Nie będąc jednak fachowym lekarzem, w pracy tej opierał się na przestarzałych już poglądach medycznych. Natomiast w dziedzinie prawa, polityki, ekonomii i filozofii zasłynął O. jako wybitny znawca tych zagadnień. Przeprowadzał dysputy naukowe z tych dziedzin, ogłaszając niektóre z nich drukiem, niekiedy nawet w formie całych serii. Jego prace samodzielne miały charakter kompendiów z dziedzin prawno-politycznych, jak Sciagraphia systematis iurisprudentiae Romanae (Gd. 1640) czy Sciagraphia systematis politicae (Gd. 1649). Na własną prośbę przeszedł na emeryturę w r. 1653. O. zmarł 27 XII 1654, pochowany został 5 I 1655 w kościele Świętej Trójcy w Gdańsku.
O. ożeniony był (od 18 XI 1643) z Barbarą, wdową po Jerzym Thurau, córką burmistrza Andrzeja Borckmanna. Małżeństwo było bezdzietne.
W testamencie pozostawił O. znaczny zapis na fundusz stypendialny Gimnazjum Gdańskiego.
Allg. Dt. Biogr.; Altpreuss. Biogr.; Charitius A., Commentatio historico literaria de viris eruditis Gedani ortis, Vittembergae Saxonum 1715 s. 115–16; Historia Nauki Polskiej, Wr. 1974 VI; Praetorius E., Athenae Gedanenses, Lipsiae 1713 s. 84; Witte H., Diarium biographicum…, Gedani 1688 k. Gggv.–Ggg2r.; – Hirsch Th., Geschichte des academischen Gymnasiums in Danzig, Danzig [1837] s. 62; Methner A., Die Danziger Stadtschreiber bis 1650, „Danziger Familiengeschichtliche Beitrage” (Danzig) Bd 1: 1929 s. 37; Nadolski B., Wyjazdy młodzieży gdańskiej na studia zagraniczne w XVII wieku, „Roczn. Gdań.” T. 24: 1965 s. 181–2, 210–11; Sokół S., Medycyna w Gdańsku w dobie Odrodzenia, W. 1960 s. 90, 94; – Akta do dziej. Polski na morzu, VII cz. 2; Heyse A., [Mowa pogrzebowa ku czci]… des weyland … Herren… Nicolai von Bodeck…, Danzig 1677; Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, Wyd. Z. Nowak, P. Szafran, W. 1974 s. 89, 151, 164, 167; Maukisch J., Monumentum… viri… Petri Ölhafii…, [Dantisci 1655]; – B. Gdań. PAN: rkp. 516 s. 86–87, rkp. 732 k. 359, rkp. Uph. fol. 91 s. 601, 655; WAP w Gd.: rkp. 300, R/H, 22 s. 140, rkp. 300, 29/119 k. 60–146 v., rkp. 354/329 k. 161 v., rkp. 354/351 s. 172.
Marian Pelczar