Paszkowski Piotr h. Zadora (zm. 1772), pułkownik wojsk litewskich, regimentarz brzeski konfederacji barskiej. Najstarszy syn strażnika polnego lit. Mariana Antoniego (zob.), był przy boku ojca w r. 1734 w czasie walk konfederacji dzikowskiej. Być może to P. (bo niepewne, który z synów Mariana Antoniego) był w styczniu 1738 «chłopcem» na dworze boćkowskim podskarbiego nadwornego lit. Józefa Sapiehy. Debiutował w polityce deputacją brzeską litewską w r. 1745, deklarując swą «przyjaźń» Michałowi Czartoryskiemu. Jako sędzia Trybunału próbował bezskutecznie uzyskać od hetmana w. lit. Michała Radziwiłła administrację czopowego i szelężnego brzeskiego na r. 1746. W instrukcji poselskiej z sierpnia 1748 szlachta brzeska domagała się zadośćuczynienia krzywd, jakie strażnikowicze polni litewscy ponieśli ze strony krajczego lit. Marcina Radziwiłła w dobrach Kruhel (niewątpliwie dziedzicznych) i Zbirohy w woj. brzeskim. Zaskakuje więc, że w końcu 1749 r. P., towarzysz husarski czartoryszczyka Michała Massalskiego, hetmana polnego lit., uchodził już za «ani przekupionego, ani odstraszonego przyjaciela radziwiłłowskiego» (Matuszewicz). Czy o tym związku przesądziła szarża brata Józefa (generał-adiutanta buławy w. litewskiej), czy potrzeba protekcji dla utrzymania tenuty zbirohowskiej, trudno dociec. Do majątku tego, pozostającego w rękach Paszkowskich, rościł pretensje Hieronim Radziwiłł, kurator obłąkanego Marcina, grożąc tenutariuszom zemstą na fortunie i życiu. Ponieważ w latach późniejszych Zbirohy jako dzierżawa radziwiłłowska były w rękach Paszkowskich, można przypuścić, że hetman udzielił protekcji, o którą P. błagał. Zobowiązany przez Massalskiego słowem honoru, P. nie zerwał sejmiku deputackiego brzeskiego 1750 r. Poczynając jednak od r. n., obecny na wszystkich prawie sejmikach tego województwa, zawsze skory do bitki, z reguły powodował zerwanie sejmiku w interesie nieświeskim. Gdy stolnik brzeski Marcin Matuszewicz przestał pojawiać się na tych zgromadzeniach, rolę przywódcy stronników radziwiłłowskich odgrywał P., sejmikujący zazwyczaj w towarzystwie swego brata Józefa. Oni to, obok chorążego petyhorskiego Józefa Matuszewicza, wzniecili na sejmiku poselskim r. 1754 słynny tumult przeciw podskarbiemu w. lit. Jerzemu Flemmingowi, zięciowi Michała Czartoryskiego. W r. 1755 P. został przez hetmana wyróżniony komisarstwem na litewski Trybunał Skarbowy. Powiatową pozycję ubogiego P-ego wzmocniła przyjaźń z Michałem Nietyksą, zamożnym skarbnikiem parnawskim, który już w r. 1757 upatrzył sobie w P-m przyszłego zięcia. T. r. między marcem a lipcem P. nabył pułkownikostwo przedniej straży buławy w. litewskiej. Mieszkał wtedy w Siechnowiczach Nowym Dworze, które trzymał zastawem. W maju 1760 asystował przy opieczętowywaniu w Białej skarbów Hieronima Radziwiłła, zaś w sierpniu zasłużył się hetmanowi zrywając sejmik brzeski wbrew stanowisku Marcina Matuszewicza, który gotów był na kompromis z adherentami Wołczyna. Czy P. dostał za to wiosną 1761 zastaw radziwiłłowskiego folwarku Janowicze koło Zabłudowa – nie wiadomo. Trzymał tę dzierżawę w r. 1764, wtedy też książę «Panie kochanku» przypisał mu na niej za wierną służbę sumę większą, niż opiewał pierwotny kontrakt zastawny.

Podczas sejmu 1762 r. P. był w Warszawie, zapewne więc uczestniczył w tumulcie, który obrońcy szlachectwa Brühlów wzniecili w Izbie. Mieszkając w Janowiczach, mógł w styczniu 1764 przybiec do Białegostoku, gdzie podejmowano republikanckie plany działania przeciw «familii». W samych naradach P. nie uczestniczył, nie wychodząc w karierze politycznej poza praktykę sejmikową. Służył stronnictwu radziwiłłowskiemu na brzeskim sejmiku przedkonwokacyjnym, ale na emigrację za Karolem Radziwiłłem nie pośpieszył. Gdy po konwokacji nieopatrznie złożył w Terespolu wizytę impetycznemu Flemmingowi (pewnie próbował jakiejś ugody z «familią»), doczekał się tylko porcji wyzwisk pod adresem Radziwiłła «Panie kochanku». Z tytułem pułkownika JKM (szarżę tę miał już w r. 1762 po śmierci hetmana Radziwiłła) pojawił się P. na brzeskim sejmiku gospodarskim 1767 r., zaś w końcu t. r., podobnie jak inni adherenci nieświescy, wszedł jako poseł brzeski w skład sejmu repninowskiego. Sejm ten, powołując się na trzydziestodziewięcioletnie zasługi P-ego w wojsku Rzpltej, przyznał mu na własność dwie małe tenuty w Brzeskiem: Klepacze i Jamenkę, niegdyś przez P-ego kupione. Powołano go też w skład komisji, która w maju 1768 miała ocenić zadłużenie tutorów i administratorów dóbr radziwiłłowskich z l. 1764–7 wobec sejmowego marszałka. Wtedy – najpóźniej od kwietnia 1768 – był P. pułkownikiem buławy polnej W. Ks. Lit. W tym samym czasie dostał od Karola Radziwiłła Dobrzyniówkę, zastawny folwark pod Zabłudowem. W czerwcu 1769 ruszył na wezwanie Franciszka Pułaskiego i 29 VI 1769 wszedł jako regimentarz do kierownictwa zawiązanej wtedy ponownie konfederacji brzeskiej; jej konsyliarzami byli teść P-ego Michał i szwagier Rafał Nietyksowie. Gdy wojska związkowe zostały zepchnięte nad granicę pruską, regimentarz lit. Józef Sapieha zdał komendę marszałkowi konfederacji połockiej Kajetanowi Sapieże i P-emu, rozkazując temu ostatniemu przejść Niemen i przebić się na Żmudź. P. wzywał na pomoc Karola Radziwiłła, ale rychło przekroczył granicę pruską, zepchnięty przez Drewicza. Wiosną 1770 był przy Generalności w Preszowie, gdzie myślano o wyzyskaniu jego doświadczenia wojskowego w akcji odbicia więzionych w Smoleńsku senatorów (nie wiedziano, że od dawna byli już w Kałudze). U schyłku lipca 1770 P. był już w Brzeskiem. Zaopatrzony w instrukcje od Generalności, nakłaniał Brześcian do zrywu, usiłował poruszyć wojsko. Zasłynął udziałem w bitwie pod Bezdzieżem (6 IX 1771), gdzie dowodził dwoma szwadronami kawalerii i został lekko ranny. Obok płka Józefa Bielaka uważany jest za autora bezdzieskiego zwycięstwa. Dalsze losy P-ego nie są znane. W czerwcu 1772 do rezydującej w Preszowie Generalności dotarła wieść o jego śmierci.

Z małżeństwa z Elżbietą Nietyksanką, skarbnikówną parnawską (zm. 1783), miał P. sześcioro dzieci, wśród nich syna Michała (zob.).

PSB (Mirski Tomasz, Nietyksa Rafał); Uruski; Sozański, Imienne spisy osób; – Bartoszewicz J., Szkice z czasów saskich, Kr. 1880 s. 24–5, 29, 32, 35–7, 41–6, 164–6; Bartoszewicz K., Tadeusz Ogiński i jego pamiętnik, „Przegl. Hist.” R. 18: 1914 s. 70, 72; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8 I–II; tenże, Polityka i ustrój Generalności konfederacji barskiej, Kr. 1928; Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, Londyn 1970 I; Zielińska Z., Mechanizm sejmikowy i klientela radziwiłłowska za Sasów, „Przegl. Hist.” R. 62: 1971 z. 3 s. 397–411; – Akty Vil. Archeogr. Kom., II 184, IV 550, 563–4; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 I 239 (poza indeksem) – IV; Vol. leg., VII 736, 859–60; Źródła odnoszące się do pierwszego okresu panowania Stanisława Augusta po rok 1773, Wyd. H. Schmitt, Lw. 1884 s. 153; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V 1573 (14 VI 1772), 2579 (17 IV 1745), 5391 (9 II 1769), 11368 16 XII 1783), 11372 (Józef Paszkowski do Radziwiłłów), 11378 (P. do Radziwiłłów), 11385 (Listy żony P-ego), Arch. Roskie, korespondencja XXXII/80, LIV/22, LXV/74; B. Czart.: rkp. 3127 (3 II 1755).

Zofia Zielińska