Porębski Piotr h. Kornicz (ok. 1498–1569), sekretarz królowej węgierskiej Izabeli, kantor i oficjał krakowski. Pochodził z średnio zamożnej rodziny osiadłej w Księstwie Oświęcimsko-Zatorskim, był synem Piotra, dziedzica Wielkiej Poręby i Grojca (Grodźca), sędziego ziemskiego oświęcimskiego i zatorskiego, oraz jego pierwszej żony Barbary, córki Jerzego Ziemy z Grojca, poślubionej w r. 1497. W semestrze letn. 1517 zapisał się na Uniw. Krak., w r. 1520, jako drugi pod względem wyników w nauce, otrzymał bakalaureat artium. W r. 1529 kleryk diecezji krakowskiej i sługa bpa Piotra Tomickiego, był jako «optimus adolescens» zalecony przez biskupa i króla do kanonii łęczyckiej. Z początkiem 1530 r. trwały jeszcze starania o tę godność. Zakończyły się one pozytywnie i pod koniec życia Tomickiego pracował P. w jego kancelarii jako kanonik łęczycki (nie występuje już z tym tytułem w r. 1542). Dn. 17 IV i 19 V 1533 został prezentowany przez kolatorów: Jana Wodzisławskiego (Lanckorońskiego), woj. sandomierskiego Stanisława Lanckorońskiego oraz Bernarda, Jana i Stanisława Russockich, na bogate beneficjum prepozytury oświęcimskiej (własnością proboszcza była tu wieś Włosienica). Prepozyturę tę zachował już do schyłku życia. Dn. 29 XII 1542 został przyjęty na kanonię katedralną krakowską fundi Wawrzeńczyce dzięki prowizji arcbpa Piotra Gamrata. Szlachectwo P-ego poświadczyli wtedy: kaszt. oświęcimski Jan Komorowski, Mikołaj Myszkowski oraz dworzanie królewscy: Wacław Pluźnicki i Jerzy Prumnicz. W l. 1543–4 nie uczestniczył jednak P. w zebraniach kapituły, gdyż zlecono mu ważne zadania polityczne. Od r. 1539 był sekretarzem polskim względnie kanclerzem królowej węgierskiej Izabeli Zapolyi, córki Zygmunta Starego. Razem z nią przebywał na zamku w Budzie, pisując stamtąd i z miasta Lippa w Siedmiogrodzie do królowej Bony (1541). W tymże czasie przygotował prawdopodobnie relację De obsidione et oppugnatione Budae ab exercitu Ferdinandi regis. W październiku 1542 pisywał do Gamrata z Alba Iulia. Zimą 1542/3 w siedmiogrodzkim zamku Gyalu uczestniczył w rokowaniach Izabeli z posłem króla Ferdynanda P. Bornemisszą, pisząc stamtąd pod pseudonimem Sarembski. W czasie pobytu na Węgrzech był dobrze oceniany jako polityk i uzyskał, najpóźniej w r. 1542, tytularną raczej godność prepozyta w Pécs. Od początku r. 1545 często przebywał w Krakowie i chyba mniej się zajmował służbą u królowej Izabeli. Ostatecznie odszedł z kanclerstwa z początkiem 1549 r., ustępując miejsca Jakubowi Paczyńskiemu. Powrócił jednak przelotnie do służb królowej węgierskiej w czasie jej wygnania w Polsce. W drugiej połowie 1553 r. był w interesach Izabeli w Ratyzbonie, pierwszą połowę zaś 1554 r. spędził w jej służbie na Śląsku i na rokowaniach z Zygmuntem Augustem.
Od czasu powrotu do Krakowa działał P. aktywnie w kapitule katedralnej; wybierany był na prokuratora i delegata kapituły. Początkowo miał wieś prestymonialną Wąsów, potem zaś Raciborowice oraz kamienicę na ul. Kanoniczej nr 13. Usiłował go zjednać bp Andrzej Zebrzydowski i 6 III 1551 nadał mu nawet godność starosty iłżeckiego, ale mimo to P. w sporach kapituły z biskupem stanął po stronie ogółu kanoników. W l. 1546–67 sprawował P. funkcję oficjała generalnego krakowskiego. Jedną z jego pierwszych czynności na tym stanowisku było rzucenie klątwy na Mikołaja Reja. Jednakże mając różnowierczych krewnych oficjał był podejrzewany w niektórych przypadkach o życzliwość dla «heretyków». Pozostawał w bliskich kontaktach z kalwińską (w większości) rodziną Myszkowskich. Przyjaźnił się z krakowską mieszczańską rodziną Wattów, z lekarzem Anzelmem Eforynem, którego w r. 1564 bezskutecznie starał się powstrzymać od przejścia na protestantyzm. W kapitule najbliższy był mu Maciej Drzewicki. Utrzymywał stały kontakt ze Stanisławem Hozjuszem, należał do grona jego informatorów; dochodziło między nimi jednak do zadrażnień, m. in. w związku z ociąganiem się P-ego ze zwrotem pożyczki, zaciągniętej u Sebastiana Zieglera, męża siostrzenicy Hozjusza. Do kręgu znajomych P-ego należeli nadto: polityk i prałat węgierski A. Verancsis, pochodzący z Cieszyńskiego bracia Grodeccy, Andrzej Patrycy Nidecki, Łukasz Górnicki i – zapewne – Jan Kochanowski. Był P. jednym z egzekutorów testamentu dziekana krakowskiego Stanisława Borka. Swoje utwory poświęcali P-emu: jego notariusz Gabriel Papaverinus (z Makowiska) i poeta Grzegorz z Sambora, schlebiał mu wierszem Piotr Rojzjusz. W pocz. 1565 r. zaczęło się mówić o wyniesieniu P-ego na arcybiskupstwo lwowskie; popierał go podkanclerzy Piotr Myszkowski. Zapytywany w tej kwestii Hozjusz także wyrażał aprobatę, lecz zwracał uwagę na zaawansowany wiek P-ego. Wiadomo ponadto, iż nie cieszył się P. dobrym zdrowiem, od dawna (przynajmniej od r. 1552) «podagrae et chiragrae ac sciathycae multum obnoxius». Toteż ostatecznie awansował jedynie na kantorię krakowską, na którą został instalowany 15 VI 1565. Kanonię po nim wziął Szymon Ługowski i uczcił z tej okazji kapitułę tak wystawną ucztą, że P. chorował po niej przez 14 dni. P. zmarł w Krakowie 6 V 1569, pochowany został 10 V t. r. w katedrze krakowskiej, gdzie ufundowano mu nagrobek (nie istnieje).
W swoim testamencie obdarował P. przede wszystkim kolegiatę Św. Michała na Wawelu; ofiarował jej m. in. srebrny pozłacany kielich roboty węgierskiej.
Bratankami P-ego byli Stanisław (zob.) i Baltazar (zob.).
Estreicher; Łętowski, Katalog bpów krak. III; Niesiecki; Uruski; Cerchowie M. i S., Pomniki Krakowa, Kr.–W. 1904 II 243; Kaczmarczyk, Catalogus diplomatum Univ. Crac.; Kutrzeba S., Catalogus codicum manu scriptorum Musei principum Czartoryski, Kr. 1908–13 II; – Barycz, Historia UJ; Hartleb K., Piotr Gamrat, Lw. 1938; Pajewski J., Węgierska polityka Polski w połowie XVI wieku, Kr. 1932; Przybyszewski B., Stanisław Hozjusz w kapitule krakowskiej, „Analecta Crac.” T. 14: 1982; Urban W., Chłopi wobec reformacji w Małopolsce w drugiej połowie XVI w., Kr. 1959; Veress A., Izabella királyné 1519–1559, Budapest 1902 s. 74, 83, 121, 142, 165–9, 193, 199, 201, 224, 225–233, 270 (tu na s. 166 i 230 podobizny podpisów P-ego); Windakiewicz S., Życie dworskie Kochanowskiego, „Przegl. Pol.” 1885 s. 118–19; – Acta Tom., XI, XII; Album stud. Univ. Crac., II 176; Hosii epistolae, I–II oraz V (Studia Warmińskie, Olsztyn 1976 XIII), VI (tamże, Olsztyn 1978 XV); Klątwy przeciwko Rejowi, Wyd. Z. Kłosińska, W. Urban, „Roczn. Muz. Narod. w Kielcach” T. 10: 1977 s. 219–22; Matricularum summ., IV; Mon. Hung. Scriptores, S. II, Pest 1857–60 II 162–78, IX 14–16, 131–2; Monumenta comitialia Regni Transylvaniae, Budapest 1875 I 174–5; [Rojzjusz], Petri Royzii Maurei Carmina, Kr. 1900 II; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 21 (daty błędne); Statuta nec non liber promotionum; Uchańsciana, I; Zebrzydowskiego korespondencja; – Arch. Kapituły Katedralnej w Kr.: Acta actorum, t. 3 k. 397, t. 4, 5, t. 6 k. 32, 106v., 135v., 137–138 i in.; Arch. Kurii Metropol. w Kr.: Officialia, t. 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 93, Episcopalia, t. 13 k. 233v., 257; B. Jag., rkp. 3068 k. 24; Kartoteka Słownika Hist. Geogr. Woj. Krakowskiego w Kr.
Wacław Urban