Puzyna Piotr h. Oginiec (1664–1717), jezuita, poeta, tłumacz, teolog. Ur. 21 VII, był synem Jana Kazimierza, podczaszego upickiego, i Katarzyny z Faszczów.
Uczył się w domu rodzinnym, a następnie w Akademii Wileńskiej, w której ukończył klasę poetyki. Za specjalnym pozwoleniem generała zakonu Jana Pawła Oliwy wstąpił już w czternastym roku życia do zakonu jezuitów (28 X 1677). Po dwuletnim nowicjacie odbytym w Wilnie (1677–9) przeszedł w Pińsku pod kierunkiem Jana Wikierata roczny kurs pedagogiczny (1679–80). Trzyletnie studia filozoficzne odbył w Akad. Wil. pod kierunkiem Jana Drewsa (1680–3). Następnie w ramach praktyki nauczycielskiej uczył w Nowogródku gramatyki i infimy (1683–4), w Łomży gramatyki (1684–5) i poetyki (1685–6) oraz w Pułtusku poetyki (1686–7). Teologię studiował w Akad. Wil. (1687–91) i tamże przyjął w r. 1691 święcenia kapłańskie. Formację zakonną zakończył studium prawa zakonnego (tzw. trzecia probacja) w Nieświeżu (1693–4). Mając w prowincji lit. opinię dobrego profesora przedmiotów humanistycznych, wykładał kolejno: dla eksternów poetykę w Akad. Wil. (1691–2) i retorykę w Nieświeżu (1692–3), dla kleryków jezuickich będących na kursie pedagogicznym retorykę w Krożach (1694–5) i Orszy (1695–9). W rękopisie pozostawił ćwiczenia z retoryki, spisywane przez swoich uczniów w Krożach (B. Czart.: IV 1866) i Orszy (B. Czart.: IV 1867, IV 2188). Zawierają one mowy łacińskie, wiersze polskie i łacińskie oraz liczne tłumaczenia poezji, m. in. Macieja Sarbiewskiego, Wojciecha Inesa i Hieronima Drekseliusza. Zarówno proza jak i poezja prezentują wysoki poziom literacki. Z proweniencji Rhetorum Provinciae Lithuaniae Soc. Jesu można wnosić, że rękopisy te, bogato zdobione rysunkami, stanowiły przez następne lata wzór dla prowadzenia ćwiczeń z tego przedmiotu. Niektóre tłumaczenia ukazały się drukiem po śmierci P-y i jemu zostały przypisane. W r. 1699 P. przeniósł się do Akad. Wil., gdzie objął wykłady z etyki i prowadził je do 1705 r. Z zakresu etyki, polityki i ekonomii pozostawił drukowany zestaw tez pt. Ars felicitatis sive ethica (Vilnae 1703, rkp. wykładów przechowuje zaś B. Uniw. Wil., sygn. F3-771 oraz Centralna B. Lit., sygn. MAB, F41-708). W l. 1701–5 pełnił P. nadto obowiązki prefekta drukarni akademickiej, a w l. 1702–5 również prefekta biblioteki. W czasie jego prefektury wydano w ciągu 5 lat 54 znane nam dziś druki wileńskie. Kierował P. licznymi kongregacjami kościelnymi. Za gorliwą pracę został w r. 1706 podniesiony ze stopnia tzw. koadiutora duchownego do rzędu profesów z 4 uroczystymi ślubami, co w zakonie było rzeczą wyjątkową.
Obdarzony zdolnościami administracyjnymi P. został 6 IX 1705 mianowany superiorem domu w Mohylewie, gdzie w bardzo niekorzystnym czasie, podczas przemarszu wojsk moskiewskich i szwedzkich, kontynuował budowę kościoła i domu jezuickiego, a po spaleniu w r. 1708 przez wojska moskiewskie kościoła i dachu na domu przystąpił do ich odbudowy. Dn. 10 X 1709 został rektorem kolegium w Nieświeżu, gdzie, mimo wojny i szerzącej się zarazy, dbał o wyposażenie kościoła i biblioteki kolegium (w r. 1712 zakupiono nowych książek za ponad 2 000 fl.). Wyposażył na Polesiu w dwa ołtarze, dzwon i paramenty liturgiczne kościół w dobrach jezuickich w Krzywoszynie, odbudowany w r. 1708 po pożarze. W r. 1713 P. przeszedł na dwór bpa wileńskiego Konstantego Kazimierza Brzostowskiego i był jego nadwornym teologiem, prawnikiem i kaznodzieją. Brał aktywny udział w przygotowaniu synodu diecezjalnego, który odbył się w Wilnie w lutym 1717, i pełnił na nim funkcję egzaminatora synodalnego. Zmarł 1 III 1717 w Wilnie.
Już w r. 1700 zaznaczono w opinii do generała zakonu o zdolnościach pisarskich P-y. Z rękopisów wydano pośmiertnie „Słodkie pieszczoty z niemowlęciem Jezusem przy żłobie” (Wil. 1740) i „O złączeniu się Słowa Przedwiecznego z naturą ludzką” (Wil. 1741) tłumaczone z pism Hieronima Drekseliusza; Józef Andrzej Załuski zamieścił oba utwory w drugim tomie „Zebrania rytmów” (W. 1754), a przedrukowano je później w książce „Rymy miłej i przystojnej zabawie oraz zbudowaniu służące” (Wil. 1781). Franciszek Bohomolec opublikował w zbiorze dzieł Sarbiewskiego („Opera posthuma”, Varsaviae 1769) dwadzieścia ód tegoż autora w tłumaczeniu P-y. Wszystkie powyższe tłumaczenia zostały przedrukowane zapewne z rękopisów znajdujących się obecnie w Bibliotece Czartoryskich, w których jednak autorami tłumaczeń są uczniowie P-y, klerycy jezuiccy.
Estreicher; Załuski J. A., Bibliotheca poetarum Polonorum, W. 1754 s. 75; Enc. Kośc.; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; Backer – Sommervogel, Bibl. Comp. de Jesus; Brown, Bibl. pisarzów, s. 333; Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, Kr. 1829 II 98; Oracki, Słown. Warmii, s. 236; Niesiecki, VII 581; Uruski, XV 91; Żychliński, XIII 273; Święcki T., Historyczne pamiątki, W. 1858 I 271; – Bieliński, Uniw. Wil., II, III; Petrauskienė I., Vilniaus Akademijos spaustuve, 1575–1773, Vilnius 1976 s. 36, 180; Plečkaitis R., Feodalizmo laikotarpio filosofija Lietuvoje, Vilnius 1975 s. 463–4; tenże, Puzina Petras, w: Lietuvos filosofinės minties istorijos šaltiniai, Vilnius 1980 I 243; Ulčinaitè E., Teoria retoryczna w Polsce i na Litwie w XVIII wieku, Wr. 1984; Załęski, Jezuici, III, IV; – Arch. Prow. Mpol. T. J. w Kr.: rkp. 1536 s. 673–674 (J. Poszakowski, De viris illustribus Prov. Lith. SJ), rkp. 340 s. 9–11 (Historia Collegii Mohylowiensis); Arch. Rom. S. I.: Lit. 56–57 (katalogi roczne z l. 1678–1718), Lit. 15–23 (katalogi trzyletnie z l. 1678–1717), Lit. 46 k. 66 (Historia Collegii Nesvisicnsis), Epistulae NN 7 k. 457 (list do generała zakonu); B. KUL: rkp. 335 k. 94–96 (Vitae mortuorum in Collegio Academico Vilnensi SJ).
Ludwik Grzebień