Salomon (Salomonowic) Piotr h. Łabędź (zm. 1515), rajca krakowski, bankier i kupiec. Był synem Salomona (zob.) i Anny, bratem Imbrama (zob.).

 

W r. 1456 S. w semestrze zimowym rozpoczął studia na Uniw. Krak. W l. 1457–69 uczestniczył w transakcjach handlowych wraz z matką, lub też samodzielnie jako jej pełnomocnik. W r. 1462 był właścicielem części kopalni w Olkuszu. W t. r. wespół z braćmi Imbramem i Janem dokonał działu majątkowego w związku z zamążpójściem siostry Anny. W r. 1470 S. poślubił Małgorzatę, córkę mieszczanina krakowskiego Hanusza Bema. Małgorzata dostała wówczas od swej matki łaźnię przy ul. Szpitalnej, położoną za dworem plebana kościoła Mariackiego. W r. n. S. wystąpił jako opiekun żony, która sprzedała połowę swego domu przy ul. Floriańskiej. Przysługującą sobie część majątku Małgorzata uzyskała dopiero w r. 1478 w wyniku działu rodzinnego: 1/3 domu przy kościele św. Szczepana wraz z domem obok, 3/4 kramu, 2 ławy chlebne, 1 kram sukienny, dom z ogrodem za kościołem św. Szczepana i 4 grzywny czynszu ulokowanego na domach.

 

Posiadane zasoby gotówkowe S. wraz z bratem Imbramem lokowali początkowo w majątkach ziemskich i wkrótce stali się właścicielami poważnych dóbr w pow. lelowskim: klucza ogrodzienieckiego (1470), Rokitna, Zagórzan i Bogucina (1473). W tym okresie, podobnie jak Imbram, pisał się S. przeważnie z Ogrodzieńca, rzadziej z Benedyktowic (obecnie Bieńkowice). Uczestniczył S. także w operacjach finansowych i przedsięwzięciach przemysłowo-handlowych brata, podejmowanych w Krakowie, Kazimierzu i żupach wielickich w l. 1471–5. Niejednokrotnie występował S. jako jego pełnomocnik w różnych sprawach sądowych (np. w r. 1470 w sprawie z Jerzym Morsztynem), czy w zawieraniu transakcji majątkowych. Od r. 1483, kiedy to sprzedali dobra ogrodzienieckie Rzeszowskim, drogi braci rozeszły się i S. skoncentował się na swoich własnych przedsięwzięciach handlowych i finansowych, które zapoczątkował jeszcze w okresie bliskiej współpracy z bratem, obracając sporymi sumami pieniędzy (w r. 1473 odebrał 343 fl. węgierskie od Mathiasa Szuszny z Liptowa, w r. 1481 dług od Mikołaja Stadnickiego ze Żmigrodu). Do wierzycieli S-a należał np. Mikołaj Pilecki (1517), czy sołtysi wsi Białoboki w pow. przeworskim.

 

Prowadził też S. interesy handlowe z Wrocławiem. Bliskie związki z dynastią Jagiellonów i dobra sytuacja finansowa pozwalała mu na udzielanie pożyczek królom polskim. Za sumy pożyczane Kazimierzowi Jagiellończykowi wszedł S. w l. 1471–88 w posiadanie stróży rybnej w Krakowie i dopiero w r. 1505 Aleksander Jagiellończyk zezwolił rajcom krakowskim na jej wykupienie z rąk S-a. Aleksandrowi w r. 1502 pożyczył S. 3 tys. fl. węgierskich. W t. r. wraz z Krzesławem z Kurozwęk, Jakubem Szydłowieckim, Maciejem Drzewickim, Pawłem Czarnym z Witowic i Janem Bonerem poręczył królewskie długi, gwarantując spłatę Janowi Polakowi z Karnkowa, kaszt. gnieźnieńskiemu, 1 tys. fl. węgierskich z sumy 3 tys. fl. węgierskich, zabezpieczonej na star. sanockim. W r. 1504 król był mu winien 3 tys. fl. w zlocie. W r. 1512 król Zygmunt Stary zobowiązał się zwrócić S-owi sumę 3 tys. fl. węgierskich w półgroszach w określonym terminie, w przeciwnym razie miał mu wydzierżawić olborę olkuską. W r. 1504 wykupił, za zgodą króla, dobra królewskie Rakowice za 3 tys. złp. od mieszczanina krakowskiego Henryka Szlejkera, które ten dzierżył za sumę 1 tys. złp.

 

Posiadany kapitał lokował S. przede wszystkim w nieruchomościach w Krakowie, starając się skupić w swoim ręku całe ciągi domów, np. przy ul. Szewskiej. U schyłku XV w. posiadał co najmniej 12 domów i kamienic. Najpełniejsze wyobrażenie o majątku S-a daje dokonany w r. 1496 jego podział między dzieci. Syn Jan otrzymał wówczas łaźnię przy ul. Szpitalnej, 2 domy w rynku i przy ul. Szewskiej oraz 1 kram, Mikołaj – dom w rynku (zw. Pałac Spiski) między domami Kazały i Erazma Bethmanna, dwa domy przy ul. Szewskiej, ogród za Bramą Mikołajską przed młynem oraz pieniądze ze stróży rybnej, Katarzyna otrzymała pięć domów, jeden przy ul. Mikołajskiej i cztery przy ul. Szewskiej, dwa bogate kramy (w Sukiennicach) i 600 guldenów w gotówce. W r. 1502 odstąpił jeszcze synowi Mikołajowi czynsz 2 grzywien na siedlisku koło kościoła św. Szczepana przy murach miejskich.

 

S. mieszkał z pewnością w dwóch domach: w Rynku Głównym w kamienicy (późniejszy Pałac Spiski) w sąsiedztwie domów E. Bethmanna i Stanisława Morsztyna oraz w domu przy ul. Szpitalnej, z obszernym podwórzem za murem probostwa mariackiego. Ten pierwszy dom rada miejska, w uznaniu zasług S-a, zezwoliła połączyć rurą wodociągową z rurociągiem miejskim, a król zwolnił go w r. 1502 od stacji. Od r. 1496 w domu tym mieszkał syn S-a Mikołaj, on zaś po r. 1496 urządził sobie rezydencję w domu przy ul. Szpitalnej. Być może przy rozbudowie tego domu był zatrudniony murator Jan, który pracował dla S-a w l. 1490–1. W r. 1498 rozpoczął tam budowę łaźni na podwórzu (ukończoną w r. 1502).

 

S. szybko wszedł do elity władzy miejskiej. W r. 1479 został rajcą i pełnił ten urząd przez wiele lat. W r. 1489 przewodniczył sądowi burgrabskiemu w Garbarach, przedmieściu Krakowa. Wielokrotnie reprezentował Kraków na sejmach kor. Obok Seweryna Bethmanna stał się S. najbardziej wpływową osobą w radzie miejskiej. Po r. 1507 został wybrany na członka rady skarbowej miasta. Wielokrotnie bywał wyznaczany do sądów komisarskich przez kolejnych panujących (np. w r. 1496 w sprawie o wójtostwo drohobyckie, w r. 1501 w sporze między radą miejską Lwowa a Ormianinem Iwaszką, sługą królewskim). W r. 1490 za liczne prace i zasługi dla miasta nagrodzili go rajcy nadaniem jego synowi Janowi altarii w kościele Mariackim, a w r. 1511 «chcąc go za dawne wynagrodzić, a potomków jego do dalszych posług dla Rzpltej zachęcić», nadali na wieczne czasy S-owi, jego zięciowi Pawłowi Kaufmanowi oraz wnukom Mikołajowi i Piotrowi kaplicę pod dzwonnicą w kościele Mariackim. Klucze i opiekę nad skarbcem rada powierzyła świeckim potomkom wymienionych osób, którzy mieli obowiązek utrzymać kaplicę w należytym stanie, a gdyby potomstwo wymarło, to własność i prawo patronatu miały wrócić do rady. S. już wcześniej opiekował się tą kaplicą upatrując ją na kaplicę rodzinną, uposażył ją w sprzęt liturgiczny (monstrancje, krzyże, kielichy) i poczynił na jej rzecz liczne zapisy.

 

S. należał do bractwa Najśw. Marii Panny przy kościele Mariackim; w r. 1497 wraz z innymi członkami wystarał się dlań u papieża o dodatkowe przywileje odpustowe, w l. 1497–1513 był jego seniorem. Starał się o darowizny na rzecz kościoła Mariackiego, np. w r. 1501 uzyskał od króla 12 grzywien czynszu z kramów chlebnych na fundację ołtarza. W r. 1510 zapisał połowę swego domu (tzw. później kamienicy mansjonarzy) przy cmentarzu Mariackim oraz czynsz od 1 tys. złp. ulokowany na żupach solnych dla mansjonarzy, w r. 1512 wykupił dla nich czynsz (15 i 1/2 grzywny) od sumy zabezpieczonej na wsi Bobowa, dając tym początek fundacji psalterii (erygowanej w r. 1605). Szczególną troską otaczał kaplicę św. Aleksego pod wieżą dzwonną, dla której poczynił zapisy w l. 1505, 1513, 1514. S. był jednym z nielicznych w tym czasie świeckich, którzy wspierali materialnie Uniw. Krak., a mianowicie zapisał on uniwersyteckiemu kościołowi św. Anny czynsz roczny od sumy ulokowanej na mieście Koniecpolu (1512), a także pewną kwotę na odprawianie porannej mszy (w r. 1535, przy okazji podnoszenia tego kościoła do rangi kolegiaty, zapis S-a przeznaczono na uposażenie 2 wikariuszy, którzy mieli odprawiać [śpiewać] msze za dusze fundatorów i dobrodziejów). W r. 1492 S. odkupił od Mikołaja Kozy, spadkobiercy Stanisława Durinka, patrona i fundatora ołtarzy św. Agnieszki w kościele Mariackim i św. św. Apostołów w kościele św. Szczepana, dokument erekcyjny i prawo patronatu nad tymi ołtarzami za 50 złp. Toczył później liczne spory ze spadkobiercami Kozy, usiłującymi odzyskać utracony dokument i prawo patronatu. S. wygrał proces, ale w r. 1513, na mocy ugody zawartej ze spadkobiercami w jego domu i zatwierdzonej przez bpa Jana Konarskiego, zrezygnował z tego prawa na rzecz żony Macieja Opatowczyka Barbary, która w zamian udzieliła prezenty na altarię św. św. Apostołów synowi S-a Janowi. W r. 1496 S. przekazał kościołowi św. Szczepana ogród za kościołem Najśw. Marii Panny na Piasku na założenie cmentarza. W dwa lata później zbudowano na tym miejscu kościół św. Piotra zwany mniejszym (przy ul. Łobzowskiej). W kościele św. Barbary był S. patronem ołtarza św. Elżbiety i Ludmiły obok ołtarza wielkiego (jego syn Jan był tu altarystą). W r. 1501 wykupił od Aleksandra Jagiellończyka za 500 grzywien na rzecz tego ołtarza czynsz roczny 15 grzywien z 10 płócienników w rynku krakowskim z prawem wykupu. W r. 1502 otrzymał od tegoż króla jednorazowo prawo patronatu kościoła paraf. w Bochni. S. był nadto dobrodziejem szpitala przy klasztorze św. Jadwigi na Stradomiu. W r. 1510 zakupił dlań u króla czynsz kwartalny na żupach solnych (15 złp.) na zakup żywności. Zapoczątkował on także fundację dla ubogich dziewcząt; za podarowaną przezeń sumę 1 tys. złp. rajcy krakowscy zakupili czynsz roczny w wysokości 30 grzywien u braci Jana i Wawrzyńca Komorowskich z Żywca, z czynszu tego mieli corocznie rozdzielać po 5 złp. na posagi dla ubogich dziewcząt.

 

Uczestniczył S. w patronowaniu przez krakowski patrycjat różnym przedsięwzięciom kulturalnym. Być może także w jego domu odbywały się humanistyczne sympozjony, o których wspomina Konrad Celtes; IX odę w „Liber odarum quatuor” poświęcił on jednemu z synów S-a, występującemu tu pod mianem Salemniusa Delliusa. Od młodych lat gromadził S. książki, w r. 1486 była w jego posiadaniu „Summa theologiae” Tomasza z Akwinu w bazylejskim wydaniu z r. 1485 (egzemplarz w B. Uniw. w Budapeszcie). Zapewne interesował się też obrazami, w r. 1511 był winien malarzowi Janowi z Goraja 200 złp.

 

W działalności S-a, także związanej z pobożnymi fundacjami, przejawiała się troska o zapewnienie przyszłości (majątku i pozycji) swoim dzieciom; szczególnie dbał o karierę syna Jana, zabiegając dlań o liczne prebendy. Z czasem stał się S. opiekunem także potomstwa swego brata Imbrama i swoich własnych wnuków. W r. 1505 zatrudnił dla swych wychowanków w charakterze pedagoga studenta Uniw. Krak. Dominika ze Świdnicy, później Stanisława Rzeczycę. Po śmierci syna Mikołaja wychowywał jego dzieci: Mikołaja, Annę i Jadwigę. Wnukowi Mikołajowi zapisał w r. 1510 w testamencie 4 tys. złp., ale pod warunkiem poślubienia żony i spłodzenia potomstwa, wówczas po upływie roku otrzymać miał 2 tys. złp., a po upływie następnego dalsze 2 tys. złp. Pod podobnymi warunkami zapisał mu także 2 domy drewniane przy ul. Szewskiej. Gdyby Mikołaj warunkowi nie sprostał, domy i pieniądze miały przejść na fundację psałterii w kościele Mariackim (istotnie, po bezpotomnej śmierci Mikołaja przeznaczony dla niego legat posłużył do zainicjowanej przez S-a fundacji psałterii). Po śmierci Mikołaja, Piotrowi, synowi zmarłej córki Małgorzaty, zapisał 1 tys. złp. (pozostawionych przez matkę) i 2 tys. złp. pod warunkiem poślubienia żony, ponadto 2 domy murowane przy ul. Szewskiej. S. zmarł w nocy z 24 na 25 XII 1515 i pochowany został w kaplicy rodzinnej w kościele Mariackim, gdzie umieszczono poświęconą mu płytę nagrobną (podany na nagrobku rok śmierci S-a: 1516 liczony jest wedle stylu «a nativitate»).

 

W małżeństwie z Małgorzatą z Bemów (zm. 1492) miał S. córki: Małgorzatę (zm. 1500), żonę Augustyna Danigela (Daniela), mieszczanina z Chebu w Czechach, Katarzynę, żonę Pawła Kaufmana (zob.), oraz synów: Jana (zob.) i Mikołaja (zm. 1509, pochowanego w kościele Mariackim, gdzie znajduje się jego nagrobek – w literaturze dotąd nie zidentyfikowany).

 

Wnuk S-a Mikołaj (zm. 1528) studiował w l. 1516–18 na uniw. w Wiedniu, był uczniem Joachima Vadianusa. Później handlował ołowiem z własnej olbory w Olkuszu. Zbierał broń, zgromadził sporą bibliotekę (w sporządzonym po jego śmierci spisie ruchomości wymieniono 46 ksiąg).

 

 

 

Brązowa płyta nagrobna z wyobrażeniem postaci S-a w prezbiterium bazyliki Mariackiej w Kr. (fot. w: Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. 2 fig. 649); – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V cz. 1 s. 144, 163, 694; Paprocki; Długopolski E., Katalog kościoła N.P. Maryi w Krakowie, Kr. 1916; Kaczmarczyk, Catalogus diplomatum Univ. Crac.; Katalog Archiwum Aktów Dawnych m. Krakowa, T. 1: Dyplomy pergaminowe, Kr. 1907; – Dąbrowski J., Kraków a Węgry w wiekach średnich, „Roczn, Krak.” T. 13: 1911 s. 242; Dzieje UJ, I; Friedberg M., Ród Łabędziów w wiekach średnich, „Roczn. Tow. Herald.” T. 7: 1925 s. 60–1; Gąsiorowski W., Kościół 1878; Goetel-Kopffowa M., Mecenat kulturalny Jana Konarskiego, Kr. 1964 s. 36, 140; Grabowski A., Dawne zabytki miasta Krakowa, Kr. 1850 s. 218; Jelicz A., Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie, W. 1966 s. 165; Krasowski J., Piotrowicz J., Sól małopolska w nadaniach i przywilejach dla klasztorów, w: Studia i mater. do dziejów żup solnych w Polsce, T. 1: Wieliczka 1965; Kutrzeba S., Ptaśnik J., Dzieje handlu i kupiectwa krakowskiego, „Roczn. Krak.” T. 14: 1910; Łabęcki H., Górnictwo w Polsce, W. 1841 II nr 15; Paszenda J., Kościół św. Barbary z domem zakonnym księży jezuitów, Kr. 1985 s. 355; Pieradzka K., Garbary. Przedmieście Krakowa (1363–1587), Kr. 1931; taż, Miasto średniowieczne, w: Szkice z dziejów Krakowa od czasów najdawniejszych do pierwszej wojny światowej, Kr. 1968 s. 55; taż, Przedsiębiorstwa kopalniane mieszczan krakowskich w Olkuszu od XV do początków XVII w., Zesz. Nauk. UJ, Historia, Z. 3, Kr. 1958 s. 48–9; Ptaśnik J., Bonerowie, „Roczn. Krak.” T. 7: 1905 s. 117; tenże, Do rodziny Salomonów genealogicznych szczegółów kilka, w: Studia historyczne wydane ku czci prof. Wincentego Zakrzewskiego, Kr. 1908 s. 347–56; tenże, Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, W. 1949; tenże, Studia nad patrycjatem krakowskim wieków średnich, Cz. 2, „Roczn. Krak.” T. 16: 1914 s. 33–9, aneks nr 10, 12, 45; Zaremska H., Bractwa w średniowiecznym Krakowie, Wr. 1977 s. 20, 63, 69, 102; – Acta rectoralia, I; Album stud. Univ. Crac., I 148; Cod. Pol., III; Cod. Univ. Crac., IV; Corpus Inscriptionum Pol., VIII z. 2; Cracovia artificum, z. 1–3; Cracovia artificum. Supplementa. Krakowskie środowisko artystyczne czasów Wita Stwosza, Oprac B. Przybyszewski, Wr. 1990 s. 23, 26, 40, 60, 68, 80, 119; Długosz, Liber benef., II; Kod. m. Kr., Cz. 2–4; Księga zmarłych bractwa kościoła Panny Maryi w Krakowie (wiek XIV–XVIII), Wyd. J. Mitkowski, „Studia Hist.” R. 11: 1968 z. 1 s. 89; Księgi przyjęć do prawa miejskiego; Materiały do dziejów pospolitego ruszenia z l. 1497 i 1509, Wyd. S. Kutrzeba, Kr. 1902, Arch. Kom. Hist., IX; Matricularum summ., I–IV; Monumenta epigraphica Cracoviensia. Studio Josephi Łepkowski, fasc. 1, Kr. 1885 (przerys płyty nagrobnej); Prawa, przywileje i statuta m. Krakowa, I; Przybyszewski, Wypisy źródł. do dziej. Wawelu; Sprawozdanie z poszukiwań na Węgrzech, Kr. 1919; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 3999, 4054, 4063, 4075, 4430, 4456; – AP w Kr. Oddz. na Wawelu: Castr. Crac. t. 17 s. 863, t. 18 s. 84, t. 19 s. 227–228, 638–639, 697–698, 727, 752–753, 987, t. 20 s. 84, 473–474, t. 28 s. 966, 1057, Terr. Crac. t. 14 s. 320, t. 16 s. 677, t. 18 s. 90–91, t. 152 s. 222, 250, 303–304, t. 154 s. 4, t. 314 s. 309, 320, 323, t. 315 s. 222, 240, 254–255; AP w Kr. Oddz. Miejski: Consularia Crac. t. 429 s. 384, 525, 531, 608–609, 622, 666, 679, 746, 767, t. 430 s. 10, 18, 36, 47, 52–53, 55, 65, 95, 134–135, 161, 187, 201, 310, 325, 344, 369, 418, 435–436, 442, 446, 456, 472, 477–479, 481, 493–494, 519, 526, 528, 534, 538, 557, 561, 564, 567–568, 570–571, 573, 575, 577, t. 431 s. 7, 11, 27, 56, 65, 79, 96, 148, 206, 209, 220, 227, 235, 244, Scabinalia Crac. t. 8 s. 129, 154, 253, 295, 300, 305, 307, 336, 340, 357, 359, 363, 392, 417–418, 423, 445, 447, 452–453, 461, 470, 477, 489, 504–505, 520, 522, 523, 526, 553–554, 557, 574, 607, t. 9 s. 134, 159, 219; B. Jag.: rkp. 2365 k. 3v., 10–14, 14v., 15, 16v., rkp. 5350 k. 15, 33, 34v., 35v., 36v., 37, 39, 43, 49v., 55v., 56v., 57, 57v., 60, 62v., 64, 66, 66v., 67, 67v., 69v., 71, 73, 77, 81, 82, 82v., 83v., 84v., 85v., 91, 503, 505, 508v., 605, rkp. 5352 k. 22, 41 v., rkp. 5354 II k. 14, 75v.–76, 104v., 120; – Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. IH PAN w Kr.: Kartoteka Słownika, Mater. do t. V Kod. Mpol., teka N nr archiprezbiterialny N.P. Maryi w Krakowie, Kr. 61; – Bukowski W., Salomonowie h. Łabędź. Przyczynek do dziejów mieszczaństwa krakowskiego w XV w. i 1. poł. XVI w., „Roczn. Krak.” (w druku).