INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Piotr Strzyżewski (Strzyżowski)      Piotr Strzyżewski, wizerunek na podstawie portretu J. B. J. Augustina.
Biogram został opublikowany w latach 2007-2008 w XLV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Strzyżewski (Strzyżowski) Piotr (1777–1854), pułkownik, uczestnik wojen napoleońskich.

Ur. prawdopodobnie w Sandomierskiem, był synem Jacka, który w r. 1764 uczestniczył w elekcji króla Stanisława Augusta.

S. uczył się do r. 1794 w Korpusie Kadetów. Po wybuchu powstania kościuszkowskiego, t.r., wstąpił w stopniu chorążego do 16. regimentu piechoty. Brał udział w walkach nad Narwią, pod Zegrzem oraz w obronie Warszawy przed wojskami pruskimi i rosyjskimi. Awansował wówczas na podporucznika. Po upadku insurekcji i III rozbiorze przebywał dłużej w Warszawie, gdzie uczestniczył w życiu towarzyskim; był częstym gościem kasztelanowej połanieckiej Marianny ze Świdzińskich Lanckorońskiej, znanej z działalności patriotycznej i dobroczynnej. Przed r. 1806 związał się ze Stanisławem Małachowskim; za jego aprobatą został członkiem deputacji galicyjskiej, wysłanej do Napoleona po wkroczeniu wojsk francuskich na ziemie zaboru pruskiego. Dn. 2 XII 1806 w Poznaniu został przyjęty przez Napoleona na audiencji; zapewniał wtedy cesarza o gotowości Polaków galicyjskich do natychmiastowego powstania (oferta ta, sprzeczna z aktualną polityką Francji wobec Austrii, nie została przyjęta). Od r. 1807 (wg „Stanu służby” od r. 1806) służył S. w wojsku Ks. Warsz.; od 1 IV 1807 jako szef szwadronu (podpułkownik) 3. p. ułanów kawalerii krakowskiej. Wiosną t.r. uczestniczył w walkach z Rosjanami i Prusakami w rejonie Nidzicy i nad Narwią. Po zakończeniu wojny pełnił służbę garnizonową nad granicą austriacką. Na przełomie l. 1808 i 1809 stacjonował ze swym oddziałem w Pilicy, gromadząc informacje o charakterze wywiadowczym z Galicji. Podczas wojny z Austrią w r. 1809 dowodził szwadronem; 19 IV t.r. walczył pod Raszynem, gdzie został ranny, a następnie uczestniczył w oblężeniu i zdobyciu Zamościa (19 V). Za udział w jego opanowaniu został wymieniony w rozkazie dziennym armii, ale przeciw temu zaprotestowało kilku oficerów, twierdzących, że S. nie odegrał w tym istotnej roli. Od maja 1809 działał w Galicji Wschodniej, gdzie na czele nieregularnych oddziałów opanował cyrkuły: zaleszczycki, czortkowski, tarnopolski i część stanisławowskiego. Był na tych terenach głównym organizatorem wojsk polskich i administracji cywilnej, ale często ignorował rozkazy dowództwa, m.in. dotyczące odsyłania pozyskanych ochotników i rekrutów do Ks. Warsz. W krótkim czasie utworzył oddział w sile słabego pułku jazdy i piechoty (łącznie do 4 tys. nieprzeszkolonych żołnierzy); walczył pod Zaleszczykami (3–23 VI), Tarnopolem (8–9 VII) i Chorostkowem (11–13 VII). Odznaczył się pod wsią Wieniawka niedaleko Trembowli, gdzie otoczył (16–18 VII) brygadę austriacką (ok. 1300 żołnierzy), dowodzoną przez gen. A. Bickinga (Bückinga) i zmusił ją do kapitulacji; odbił w ten sposób z rąk austriackich część Podola. Zasługi te przypisał sobie potem płk Gabriel Rzyszczewski, nominalny przełożony S-ego, który jednak w tych walkach nie brał udziału. Nieoczekiwany sukces S-ego odbił się znacznym echem zarówno na ziemiach polskich, jak i w Austrii, gdzie po zakończeniu wojny oskarżono Bickinga o tchórzostwo i przedwczesną kapitulację. Dn. 23 VII podjął S. nieudaną próbę sforsowania Dniestru, po czym podpisał lokalny rozejm z gen. austriackim M. Merveldtem. Za udział w walkach odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari. Od 11 IX (lub 9 X) był podpułkownikiem 14. p. kirasjerów. Dn. 20 IV 1810 został przeniesiony do 16. p. ułanów, z którym stacjonował w Lublinie. W tym okresie przebywał często w Puławach u Czartoryskich oraz w Warszawie, w salonie Anny z Sapiehów i jej męża Seweryna Potockiego (zob.). Starał się wówczas o rękę ich córki Emmy, z którą mimo wątpliwości rodziny Potockich zawarł 1 V 1811 małżeństwo; zbliżyło go to do kręgów arystokracji oraz przyniosło awans materialny i społeczny; żona wniosła mu w posagu Jabłoń (pow. włodawski, ok. 1600 ha), gdzie ok. r. 1812 zlecił S. wybudowanie klasycystycznego pałacu i założenie ogrodu w stylu angielskim.

Dn. 13 V 1812 został S. mianowany fligeladiutantem króla saskiego i ks. warszawskiego Fryderyka Augusta. Wziął udział w wyprawie na Moskwę, uczestniczył w bitwie pod Borodino (7 IX t.r.), a szczególnie wyróżnił się w potyczce pod Czirikowem (29 IX); 5 X został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej. W trakcie odwrotu Wielkiej Armii walczył pod Medynią i Wiaźmą oraz podczas przeprawy przez Berezynę (28 XI). W ramach reorganizacji armii polskiej awansował 18 I 1813 (zatwierdzenie awansu 11 II) na pułkownika i otrzymał nominację na szefa sztabu polskiej dywizji kawalerii, działającej w ramach V korpusu. Wiosną t.r. uczestniczył w odbudowie wojsk polskich, ale zapewne nie wziął aktywnego udziału w późniejszych walkach. W l. 1813–14 był członkiem loży «Français et Polonais réunis» w Poznaniu. Po upadku Napoleona wrócił do Warszawy, gdzie znalazł się w szeregach wojsk Król. Pol., nadal jako szef sztabu dywizji. Już jednak 28 X 1816 poprosił o dymisję, 15 III 1817 został zwolniony ze służby.

S. osiadł w majątku Jabłoń. Prowadził tam wzorowe gospodarstwo, które unowocześnił przez wprowadzenie płodozmianu, rozwinięcie hodowli owiec, założenie obory zarodowej szwajcarskiego bydła oraz szkółki drzew (w poł. l. pięćdziesiątych pochodzącymi z niej topolami włoskimi obsadzono ul. Jerozolimską w Warszawie). Cieszył się opinią dobrego i oszczędnego gospodarza; znany był też z działalności dobroczynnej. Pełnił funkcję komisarza budowy dróg pow. radzyńskiego, przyczyniając się do unowocześnienia lokalnej sieci komunikacyjnej. Do r. 1830 utrzymywał bliskie kontakty towarzyskie z rodziną Czartoryskich (m.in. ofiarował zdobyczną szablę gen. Bickinga do Świątyni Sybilli w Puławach). W powstaniu listopadowym zapewne nie wziął udziału. Uczestniczył 16 V 1832 w dwudziestoosobowej deputacji, składającej w Petersburgu podziękowanie carowi Mikołajowi I za wybaczenie Polakom ich niedawnego buntu. Namiestnik Iwan Paskiewicz mianował go 17 IX 1844 sędzią pokoju okręgu włodawskiego. W r. 1847 od Natalii Kickiej otrzymał, wraz ze Stanisławem Brykczyńskim, w dzierżawę na 12 lat dobra Suchowola w pow. radzyńskim. Na przełomie l. 1853 i 1854 ufundował S. w Jabłoni cerkiew greckokatolicką, w miejsce dotychczasowej, zniszczonej przez pożar. W podeszłym wieku spisał pamiętniki pt. Ważniejsze pamiątki czasów upłynnionych, obejmujące l. 1794–1809 („Roczn. B. PAN w Kr.” 1964, 1977, wyd. R. Żurkowa). Zmarł przed 10 I 1854 w Jabłoni, został pochowany na tamtejszym cmentarzu.

Małżeństwo S-ego z Emmą z Potockich (ok. 1786–1858) było bezdzietne. W l. trzydziestych i czterdziestych XIX w. żona S-ego sama podróżowała za granicę, przebywała m.in. w Dreźnie i Genewie oraz we Włoszech; często podkreślała swój mezalians, pisząc na kartach wizytowych: «La comtesse Potocka, vulgairement dite Strzyżewska». Zygmunt Krasiński, który poznał ją w r. 1832 w Mediolanie, pisał: «Żyje huczno baba i rej niezwykły prowadzi, wszystkim wobec i każdemu z osobna oznajmując na wstępie, że się urodziła Potocką». Ostatecznie małżeństwo Strzyżewskich rozpadło się. W l. pięćdziesiątych Emma Strzyżewska prowadziła salon we Florencji i była damą nadworną wielkiej księżnej toskańskiej; «najpierwsi dostojnicy Kościoła i dyplomacji, najznakomitsi pisarze z Francji i z innych krajów przebywający we Florencji, poczytywali sobie za niepospolity zaszczyt zyskać wstęp do salonu pani Strzyżewskiej i ubiegali się o jej znajomość» (K. Prek).

Współcześnie ze S-m żył inny Piotr Strzyżewski (Strzyżowski) (1799–1884), pochodzący z Kaletnik w woj. augustowskim, uczestnik powstania listopadowego, kapitan (od 1 IX 1831) 3. p. ułanów WP, emigrant we Francji i urzędnik bankowy w Paryżu; w małżeństwie z nieznaną z imienia Fijałkowską (zm. 1885 w Paryżu) miał córkę.

 

Dunin-Borkowski J. S., Spis nazwisk szlachty polskiej, Lw. 1887 s. 238; Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Pol. Enc. Szlach., XI 199; Słown. Geogr. (Jabłoń); Wesołowski Z., Order Virtuti Militari i jego kawalerowie, Miami 1992 s. 107; Zych G., Armia Księstwa Warszawskiego 1807–1812, W. 1961 (błędnie jako Franciszek Strzyżewski); – Brandys M., Kozietulski i inni, W. 1967 I 119, 277–80, II 22–4 (dot. głównie żony S-ego); Dębicki L., Puławy (1762–1830), Lw. 1887 II 117; Gembarzewski, Wojsko Pol., 1807–14, s. 39, 139, 152, 154, XXXIX (liczne omyłki w datowaniu); Gnat-Wieteska Z., 1. Pułk Strzelców Konnych, W. 1995 s. 15; Grochulska B., Księstwo Warszawskie, W. 1966 s. 39; Kozłowski E., Wrzosek M., Dzieje oręża polskiego 1795–1939, W. 1984 s. 104; Krzos K., Z księciem Józefem w Galicji w 1809 roku, W. 1967; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, P. 1912; Łukaszewicz M., Armia księcia Józefa 1813, W. 1986 s. 91 (błędnie jako Franciszek Strzyżewski); Mrozowska, Szkoła Rycerska, (brak S-ego w wykazie uczniów Szkoły); Pawłowski B., Historia wojny polsko-austriackiej 1809 r., W. 1999 (Strzyżowski); Skałkowski A., Z dziejów insurekcji 1794 r., W. 1926 s. 53; Skowronek J., Adam Jerzy Czartoryski, W. 1994 s. 271; Sokolnicki M., Generał Michał Sokolnicki (1760–1815), W. 1912 s. 200, 386 (dot. żony S-ego); Tokarz W., Warszawa przed wybuchem powstania 17 kwietnia 1794 roku, Kr. 1911 s. 288–9; – Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796–1815, Red. R. Bielecki, A. Tyszko, Kr. 1984 I, II; Dembowski L., Moje wspomnienia, Pet. 1898 I 154–9; Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń, P. 1877–84 I 162, 187, III 70, 204–13, 271–3, 276–8; Korespondencja księcia Józefa Poniatowskiego z Francją, P. 1929 IV, V; Koźmian K., Pamiętniki, Oprac. J. Willaume, P. 1972 II; Krasiński Z., Listy do ojca, Oprac. S. Pigoń, W. 1963 (dot. żony S-ego); tenże, Listy do różnych adresatów, Oprac. Z. Sudolski, W. 1981 I (dot. żony S-ego); Kręcina J., Relacja Józefa Marchockiego o działalności oddziału Piotra Strzyżewskiego w kampanii galicyjskiej 1809, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 23: 1977 s. 7–27; Lubowiecki I., Pamiętniki, Oprac. N. Kasparek, L. 1997; Łubieński R., Generał Tomasz Pomian hrabia Łubieński, W. 1899 II 118, 502; Mańkowska z Dąbrowskich B., Pamiętniki, P. 1880 s. 113; Prek F., Czasy i ludzie, Wr. 1959; Wybranowski R., Pamiętniki jenerała, Lw. 1882 s. 6–9, 16; Żurkowa R., Piotra Strzyżewskiego „Ważniejsze pamiątki czasów upłynnionych. Wspomnienia z lat 1794–1809”, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 10: 1964 s. 107–93; taż, Piotra Strzyżewskiego „Ważniejsze pamiątki czasów upłynnionych. Wspomnienia z lat 1794–1809”. Cz. 2: Ciąg dalszy wydarzeń z 1809 roku, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 23: 1977 s. 29–47; – „Czas” 1854 nr 20; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Kur. Warsz.” 1854 nr 9, 31; – B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1173 (pam. Ważniejsze pamiątki czasów upłynnionych i papiery służbowe S-ego), rkp. 4375 t. 3, rkp. 8818 (Wyjątki z pamiętników pułkownika Piotra Strzyżewskiego); Österreichisches Staatsarchiv-Kriegsarchiv w Wiedniu: Alte Feldakten, karton nr 1392, raporty i koresp. 26 V – 28 VII 1809, karton nr 1427, raport z 20 V 1809; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-ego oprac. przez Stefana Pomarańskiego; – Informacje Cezarego W. Domańskiego z L.

Bibliogr. dot. Piotra Strzyżewskiego (1799–1884): Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII, VIII; – Ekielski J., Fundacja Pelagii Russanowskiej, Miejsce Piastowe 1931.

Michał Baczkowski

 
 

Powiązane artykuły

 

Powstanie Kościuszkowskie

Insurekcja kościuszkowska rozpoczęta 24 marca 1794 roku, zakończona 16 listopada 1794 roku, to powstanie narodowe początkowo przeciwko Rosji, później także skierowane przeciwko Prusom. Jedno z najbardziej......

Bitwa Pod Racławicami, 4 kwietnia 1794 r.

24 marca 1794 roku na rynku krakowskim ogłoszony został „Akt powstania obywatelów mieszkańców województwa krakowskiego”, dający początek powstaniu kościuszkowskiemu, jednemu z przełomowych......
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Marcin Zaleski

1796 - 1877-09-16
malarz
 

Antoni Kurzawa

1842-05-10 - 1898-02-13
rzeźbiarz
 

Aleksander Konstanty Gryglewski

1833-03-04 - 1879-07-28
malarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Emma Puffke (z domu Kurowska)

1818-11-28 - 1890-10-17
pedagog
 

Juliusz Au

1842-04-11 - 1888-09-08
ekonomista rolny
 

Izaak Mikołaj Isakowicz

1824-06-06 - 1901-04-29
filantrop
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.