Opaliński Piotr z Bnina h. Łodzia (1640–1691), poseł sejmowy, wojewoda łęczycki, starosta generalny wielkopolski. Ur. w Markowicach 27 X. Był synem woj. kaliskiego Piotra (zob.) i Katarzyny Leszczyńskiej (wdowy po Stanisławie Grzymułtowskim), bratem Jana, woj. brzeskiego kujawskiego (zob.), i Kazimierza, bpa chełmińskiego (zob.), oraz przyrodnim bratem Krzysztofa Grzymułtowskiego (zob.). Za młodu w czasie pobytu za granicą służył w wojsku cesarskim pod dowództwem feldmarszałka M. Hatzfelda. Latem 1664 przebywał w Londynie, zaś latem 1665 w Paryżu. Tu doszła go wieść o śmierci ojca, po czym zaraz wrócił do kraju, by w r. 1666 przeprowadzić działy z bratem Janem. We wrześniu t. r., wraz z tym bratem i jego żoną, wyjechał do Włoch. W drodze powrotnej, w Padwie wpisał się w księgę nacji polskiej, a w marcu 1667 był już w kraju. Marszałkował 6 VI t. r. sejmikowi relacyjnemu w Środzie i był też we wrześniu t. r. deputatem na Trybunał Kor. W czasie bezkrólewia był 15 X 1668 marszałkiem sejmiku przedkonwokacyjnego, zerwanego po ostrym starciu między Janem Leszczyńskim, kanclerzem w. kor. i star. generalnym wielkopolskim, a Krzysztofem Grzymułtowskim, kaszt. poznańskim. Kiedy sejmik został przez kanclerza zwołany powtórnie 5 XI t. r., O. tylko z trudnością dał się nakłonić do ponownego marszałkowania. Na sejmiku relacyjnym 4 II 1669, kiedy doszło znów do konfliktu między Leszczyńskim a Grzymułtowskim, O., stając w obronie swego przyrodniego brata, gromił «oprymowanie wolnego głosu» i był sprawcą zerwania obrad. Protestował potem przeciwko popisowi pospolitego ruszenia, który Leszczyński wyznaczył na 4 IV. Pod silną presją opinii publicznej sprzeciw swój zmuszony był cofnąć.
Posłował na sejm koronacyjny 1669 r. i na sejm nadzwycz. w marcu 1670. Należał do orientacji prokrólewskiej. Na sejmiku relacyjnym w Środzie w maju t. r., kiedy to w obronie króla postanowiono konfederację dla zniszczenia «praktykantów», a nad Grzymułtowskim dokonano samosądu raniąc go ciężko, dał w twarz jego sojusznikowi Janowi Żelęckiemu, łowczemu kor., wołając «dla ciebie brat mój cierpi, pogański synu!». Dziękowano tam specjalnie O-emu, Stanisławowi Krzyckiemu, podkomorzemu kaliskiemu, i Piotrowi Żychlińskiemu, star. wałeckiemu, za ich postawę. Już jako starosta międzyrzecki (przejął tę królewszczyznę od brata Jana) posłował na sejm zwycz. obradujący we wrześniu i październiku t. r. Był wtedy deputowany z izby poselskiej do asystowania przy koronacji królowej, jak również do opracowania instrukcji dla posłów słanych do Moskwy i wreszcie do komisji dla granic ze Śląskiem. Z sejmiku średzkiego 12 VI 1671 był jednym z posłów do króla z prośbą o wygotowanie listów przypowiednich na zaciągi. Sam wystawił wtedy chorągiew kozacką, z którą chodził t. r. na Ukrainę. Dowodził tam pułkiem złożonym z sześciu chorągwi. Walcząc z Piotrem Doroszeńką brał udział w odbijaniu Niemirowa, Bałabanówki i kilku miasteczek koło Kalnika. Jego własna chorągiew w grudniu biła się pod Trzciańcem, a na Rusi przebywała jeszcze i w r. 1673. O. posłował tymczasem na sejm rozpoczęty 26 I 1672. Podczas bezkrólewia był posłem na sejm konwokacyjny 1674 r. i jednym z deputowanych do urzędników koronnych i litewskich. Jako poseł znalazł się i na sejmie elekcyjnym, skąd go deputowano do redagowania paktów konwentów. Podpisał 5 VI 1674 akt przysięgi Jana III Sobieskiego na owe pakta konwenta. Był posłem na sejm koronacyjny 1676 r. Jego wystąpienie, w którym zakwestionował prawa króla do niektórych starostw, zostało podjęte przez opozycję i było podtrzymywane przez izbę do końca obrad. Z sejmu tego wyznaczono O-ego do boku królewskiego na czas wojny. Wszedł też wtedy do komisji dla granic Wielkopolski z Brandenburgią. W grudniu 1676 wyruszył do Włoch, wraz z siostrami swej zmarłej t. r. żony (Zofią, owdowiałą Konarzewską, i Franciszką Tarłową) i bratem Janem. Wenecja, Padwa, Bolonia, Florencja, Rzym, Neapol – oto szlak tej wędrówki. W Rzymie nawiązał kontakty z kołami kierowniczymi Kurii. Przez Wenecję, Wiedeń i Wrocław w czerwcu 1677 wrócił do kraju. Z sejmu grodzieńskiego 1678/9 r. był znów delegowany do boku króla. Po śmierci wuja Władysława Leszczyńskiego został po nim wojewodą łęczyckim i 18 V 1679 w Wilanowie składał przysięgę. Obrany w r. 1679 na deputata z woj. łęczyckiego, marszałkował Trybunałowi Kor. w Piotrkowie. Sejmik średzki wyznaczył go 15 VII 1681 na jednego z deputatów do rozliczenia poborców. W l. 1682 i 1683 chorował poważnie.
Po śmierci brata Jana objął O. w r. 1684 urząd starosty generalnego wielkopolskiego, na co przywilej odebrał 19 IV, a uroczysty wjazd na starostwo odprawił 26 VI. Projektom reform wewnętrznych, a już zwłaszcza planom dynastycznym Jana III, nie sprzyjał, złączywszy się z magnacką grupą opozycyjną, w Wielkopolsce dość niejednolitą, więc dla tronu niezbyt groźną. W r. 1687 jako rezydent przy królu przebywał u jego boku w Jaworowie, przekonany wtedy o nieprzychylnym dla siebie nastawieniu dworu. Na terenie Wielkopolski jego rywalem był teraz Rafał Leszczyński, woj. poznański; jemu też O., zwołując sejmik przedsejmowy 1688 r., przypisywał utrudnianie tego, potem zaś spowodowanie zerwania. Sam odbierał wtedy podziękowania od przeciwników profrancuskiej polityki dworu. Po zerwanym sejmie grodzieńskim 1688 r. przeforsował na marszałka sejmiku odprawianego 17 V t. r. swego 16-letniego syna Adama, który właśnie powrócił z zagranicy. Marszałkował też ów Adam sejmikowi przedsejmowemu z limity w listopadzie t. r. i został obrany na posła, a kiedy na sejmie 1688/9 r. król, chcąc przejednać O-ego, dał jego synowi starostwo grodowe wałeckie, spotkało się to z ostrymi sprzeciwami, zwłaszcza ze strony Melchiora Gurowskiego, kaszt. międzyrzeckiego. Nieletniego starostę ojciec zaraz po uroczystym wjeździe na urząd wysłał z preceptorem do Włoch dla dalszej nauki. O. do kupców wrocławskich słał w r. 1688 uniwersały dotyczące ceł i handlu ich z Polską. Sejm 1690 r. przeznaczył mu znów rolę dodatkowego deputata do boku króla.
Od ojca otrzymał O. Bułakowo w pow. pyzdrskim, które wkrótce potem sprzedał. Z dokonanych w r. 1666 działów braterskich wziął klucz radliński, który w r. 1669 sprzedał bratu Janowi, ale już w r. 1673 odkupił z powrotem. Miał od r. 1687 dobra wieleńskie nad Notecią, ponadto nabył Tomice i Ciemierów w pow. kaliskim. W Radlinie rozpoczął w r. 1685 budowę kościoła i odnowił w r. 1686 po pożarze kaplicę z grobowcem bpa Andrzeja Opalińskiego. Był syndykiem prowincji reformatów, którym w Osiecznej, dobrach swego syna, wystawił murowany klasztor. Wespół z bratem darował karmelitom poznańskim w r. 1660 swą część kamienicy Szamotulskich. Łączyły go bliskie stosunki z jezuitami. Uczniowie ich poznańskiego kolegium uczcili panegirykiem jego zaślubiny. Ale z jezuitami wałeckimi miał zatarg trwający przez lat blisko 20 o należne im zaległe czynsze od sumy zabezpieczonej na dobrach radlińskich. Obiecał z tych zaległości uiścić się, ale śmierć mu w tym przeszkodziła. Był spadkobiercą brata Jana. Od wdowy po nim otrzymał cesję jej pretensji do spadku po Stefanie Adamie Grudzińskim, podstolim kor. Od r. 1686 procesował się w Trybunale Kor. o tę sukcesję z innymi spadkobiercami, głównie z Działyńskimi, wojewodzicami kaliskimi. Do procesu przyłączył się i król, zgłaszając pretensje do dóbr złotowskich. Rozdrażniło to mocno szlachtę, a na stosunkach O-ego z dworem zaważyło silnie. Wreszcie jednak doszło do ugody z królem za pośrednictwem Michała Radziejowskiego, wtedy bpa warmińskiego. Do spadku tego miała też prawa druga żona O-ego, Katarzyna Przyjemska, cioteczna siostra Grudzińskiego. Odziedziczyła ona po nim dobra w pow. nakielskim, które O. w r. 1688 wraz z prawami nabytymi od bratowej sprzedał za pół miliona zł Janowi Łąckiemu, podkomorzemu wschowskiemu. Przyjemska wniosła O-emu Poturzycę i Siedlemin w pow. pyzdrskim. T. r. w czerwcu ze swą drugą żoną i dziećmi jeździł na kurację do Cieplic.
O. kontynuował prowadzone przez ojca kronikarskie zapiski rodzinne, ale robił to znacznie szerzej, w sposób niemal pamiętnikarski. Zmarł 12 IX 1691, pochowany został w Radlinie. O. był żonaty dwukrotnie. Z pierwszego małżeństwa (zawartego 25 XI 1668 w Sierakowie) z Ludwiką Marią Opalińską (11 IX 1648 – 11 VII 1676), córką woj. poznańskiego Krzysztofa (zob.), miał syna Adama Antoniego (1672–1696), star. wałeckiego, który w r. 1685 nabył od stryjenki Zofii Teresy z Przyjemskich Opalińskiej (żony Jana, woj. brzeskiego kujawskiego, zob.) Osiecznę. Po raz drugi O. ożenił się 13 XI 1678 z Katarzyną Przyjemska (1661–1705), córką chorążego kaliskiego Andrzeja, która w r. 1693 wyszła powtórnie za mąż za woj. kaliskiego Władysława Przyjemskiego, a po jego śmierci, po raz trzeci – za Stanisława Kretkowskiego. W r. 1694, po śmierci brata Aleksandra Przyjemskiego, odziedziczyła ona Rawicz i Koźmin. Z drugiego małżeństwa pozostawił O. córkę Ludwikę, po bezżennej śmierci przyrodniego brata spadkobierczynię olbrzymiej fortuny rodziców. Wychodząc w r. 1700 za mąż za Jana Kazimierza Sapiehę, star. bobrujskiego, wniosła mu Rawicz, Koźmin, Radlin i Wieleń.
Estreicher; Dworzaczek; Niesiecki; Uruski; Żychliński; – Cieplucha Z., Z przeszłości ziemi kościańskiej, Kościan 1929 s. 232; Dzieje Wpol., I; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów… w dawnej diecezji poznańskiej, P. 1858–9 I 123, II 221, 223, 311, 315; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976; Piwarski K., Między Francją a Austrią, Kr. 1933; Sajkowski A., Dwaj pamiętnikarze wielkopolscy XVII wieku, Studia do Dziej. Wpol. i Pomorza, P. 1958 IV z. 2 s. 207–18; Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII w., W. 1965; – Acta Hist., II cz. 1; Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Historia residentiae Walcensis Societatis Jesu, wyd. M. Rohwerder, Köln–Graz 1967; Przyczynki do dziejów polskich z Archiwum miasta Wrocławia, Wyd. A. Mosbach, P. 1860 s. 179–82; Vol. leg., V 28, 30, 38, 117, 129, 139, 147, 168, 175, 194, 270, 376; – AGAD: Zapisy Trybunału Piotrkowskiego 32 s. 1973 (obecnie nie istnieją); Arch. Archidiec. w P.: Liber mort. Żerków; Arch. Państw. w P.: Kalisz Grodz. 287 k. 384, 289 k. 1087, 290 k. 221, 937, 291 k. 379, 292 k. 79, 302, k. 221, 579, Poznań Grodz. 48 k. 46, 50 k. 282, 291, 52 k. 233, 53 k. 35, 299 k. 296, 323 k. 175v., 202, 325 k. 95, 328 k. 55, Wschowa Grodz. 100 k. 8; B. Uniw. Warsz.: rkp. 44 (Księga rodzinna Opalińskich).
Włodzimierz Dworzaczek