Piotr z Chotkowa (zm. 1497), kanclerz mazowiecki, biskup płocki. Ur. we wsi Chotkowo koło Bodzanowa w pow. wyszogrodzkim; był synem kmiecia Jana. Do metryki Uniw. Krak. wpisał się w semestrze zimowym 1448/9; uzyskał stopnie: w r. 1454 bakałarza, zaś w r. 1457 – magistra sztuk wyzwolonych. Przez pewien czas prowadził zajęcia na Wydziale Filozoficznym, po czym wyjechał na dalsze studia do Włoch. Podczas pobytu w Bolonii uzyskał doktorat medycyny, a następnie wykładał tam filozofię lub medycynę. Pamiątką medycznych studiów P-a są dwa rękopisy w języku łacińskim, sporządzone jego ręką i odnotowane w „Janocianach”, tj. Medicinalia secreta ex auctoribus diversis (zbiór wypisów z różnych autorów) oraz Matthaei Sylvatici pandectae medicinales, rodzaj słownika wyrazów greckich i arabskich używanych w ówczesnej medycynie. Po powrocie do kraju P. przyjął święcenia kapłańskie i (w bliżej nie znanych okolicznościach) podjął obowiązki wychowawcy nieletnich synów księcia mazowieckiego Bolesława IV, które sprawował w l. 1462–71. Książęcym wychowankom – zwłaszcza Bolesławowi V i Januszowi II – zawdzięczał nominację w r. 1471 na stanowisko szefa wspólnej kancelarii obu książąt. Urząd ten sprawował przez lat przeszło dziesięć, z sześciomiesięczną przerwą w r. 1478, kiedy to kanclerzował jedynie Januszowi II, albowiem Bolesławowi V udało się stworzyć wówczas na krótko odrębną kancelarię. Próba ta zakończyła się jednak niepowodzeniem, a P. wrócił ponownie na stanowisko kierownika wspólnej kancelarii obsługującej dwa odrębne księstwa. Kanclerstwo i protekcja książęca przyniosły mu liczne beneficja i dochody; już w r. 1465 został plebanem w Radzikowie, a w r. 1473 miał probostwa w Makowie i Czersku oraz kanonie w Płocku, Warszawie i Łowiczu, w r. 1474 kapituła płocka dała mu w użytkowanie rodzinną wieś Chotkowo, w której w l. 1476, 1478 wykupił wójtostwo, a w r. 1478 do posiadanych już prebend przybyła jeszcze prepozytura kolegiaty Św. Michała w Płocku. Uwieńczeniem kariery P-a był wybór na stolicę biskupią płocką, niewątpliwie przy poparciu książąt, przede wszystkim Janusza II, do którego należało prawo patronatu kościoła katedralnego. Konsekrowany został 24 IV 1481 w Oporowie. Konieczność skupienia się na zarządzaniu obszerną diecezją uniemożliwiła nowo wybranemu biskupowi dalsze spełnianie czynności w kancelarii książęcej; przejął je – wraz z prowadzonymi uprzednio przez kanclerza rachunkami dworu Janusza II – podkanclerzy Stanisław z Lipia.
Jako biskup P. wyróżniał się troskliwością o sprawy diecezji; poza trzema synodami odbytymi w l. 1485, 1488/9 i 1491 polecił skopiować na użytek kleru diecezjalnego zwód prawa prowincjonalnego arcbpa Mikołaja Trąby oraz zbiór statutów diecezjalnych bpa Jakuba z Korzkwi. Zapewnił podstawy materialne (w postaci dwóch prebend kanonickich) dla magistra teologii i doktora prawa kanonicznego, którzy nauczać mieli w szkole katedralnej (1483), ustanowił penitencjariusza przy katedrze płockiej (1485), zawarł ugodę z księciem Januszem II, regulującą sprawę dziesięcin z łanów opuszczonych oraz dziesięcin z gryki na terenie ziemi płockiej, zawkrzeńskiej i wiskiej (1490). Na koniec kosztem swoich dóbr stołowych powiększył uposażenie kapituły płockiej (1497). Jego dziełem były też liczne fundacje sakralne i charytatywne, m. in. ustanowienie altarysty przy ołtarzu św. Stanisława biskupa w kościele katedralnym, wystawienie nad bramą prowadzącą z zamku biskupiego do katedry płockiej kaplicy p. wezw. Św. Piotra i ufundowanie przy niej kolegium siedmiu mansjonarzy (1491), a także wzniesienie szpitala Św. Ducha dla ubogich w Pułtusku. Zmarł w r. 1497 po 9 VIII i pochowany został 15 VIII w wybudowanej przez siebie kaplicy Św. Piotra.
Współcześnie z P-em występuje jego bratanek Piotr z Chotkowa, syn Mikołaja, od r. 1493 kanonik płocki, w l. 1494–9 potwierdzony również jako prepozyt kolegiaty Św. Michała w Płocku.
Enc. Kośc., III 298; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr., XI 863; Giedroyć, Źródła do dziej. medycyny; Kośmiński, Słown. lekarzów; Słownik historyczno-geograficzny ziemi wyszogrodzkiej w średniowieczu. Oprac. A. Wolff i A. Borkiewicz-Celińska, Wr. 1971; Boniecki, III 75; Niesiecki, III 80–1; Uruski, II 245; Wieteska J., Katalog prałatów i kanoników prymasowskiej kapituły łowickiej, W. 1971 s. 32; – Bednarski A., Materiały do dziejów medycyny polskiej w XIV i XV stuleciu, Prace Kom. Hist. Med. i Nauk Przyr.-Mat., Kr. 1939 I 11, 23; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II 528; Nowowiejski A. J., Płock, Płock 1930 Sawicki J., Concilia Poloniae, W. 1952 VI 67–70; Sobol B., Sejm i sejmiki ziemskie na Mazowszu książęcym, W. 1968 s. 90, 94; Stronczyński K., Wzory pism dawnych, W. 1839 nr 66 (słowo „Louicensis” odczytał Stronczyński jako „Lomzensis” i wysunął błędny wniosek, iż P. był proboszczem łomżyńskim; błąd ten powtarzają inne opracowania!); Wiśniowski E., Diecezja płocka u progu czasów nowożytnych, w: Studia Płockie, Płock 1975 III 120; Wolff A., Metryka mazowiecka, W. 1929 s. 56–7, 69; tenże, Studia nad urzędnikami maz.; Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1971 s. 26; – Acta capitulorum, III; Acta capitulorum Crac.; Album stud. Univ. Crac., I 120; Gąsiorowski L., Zbiór wiadomości do historii sztuki lekarskiej w Polsce, P. 1839 I 98; Iura Masoviae Terrestria, Wyd. J. Sawicki, W. 1973 II nr 150; Janociana, III 31–2; Kod. maz. (Lubomirskiego) nr 231, 241, 246, 249, 250, 253, 257, 259, 267; Księga skarbowa Janusza II księcia mazowieckiego z lat 1477–1490, Wyd. J. Senkowski, „Kwart. Hist. Kultury Mater.” R. 7: 1959 z. dodatkowy s. 550; Przywileje królewskiego miasta stołecznego Starej Warszawy 1376–1772, Wyd. T. Wierzbowski, W. 1913 s. 20, 23; Statuta nec non liber promotionum, s. 45, 48; Źródła do dziejów Zamku Warszawskiego z 1. 1313–1549, Wyd. A. Wolff, „Roczn. Warsz.” T. 15: 1979 nr 41; – Arch. Diec. w Płocku: Acta capituli Ploc. nr 50 k. 47v.–48; Arch. Państw. w W.: Arch. m. st. Warszawy: Knapiński W., Notaty do historii kościołów warszawskich, W. 1949 s. 12, 29 (mszp. powielany).
Andrzej Sołtan