Piotr z Działynia h. Ogon (zm. między r. 1441 a r. 1444), podkomorzy dobrzyński. Był wnukiem kaszt. dobrzyńskiego (1367–98) Andrzeja z Woli i Radzików, trzecim spośród sześciu synów Mikołaja z Kutna. Matka P-a Jadwiga (Haśka), od r. 1400 wdowa, żyła jeszcze w r. 1413, kiedy jej synowie dokonali przed sądem ziemskim dobrzyńskim w Lipnie podziału ojcowizny. W podziale tym P. otrzymał trzy wsie w pow. lipnowskim: Działyń, Wolę i Zębowiec. Od r. 1426 P. występuje w źródłach jako podłowczy dobrzyński. Poproszony na rozjemcę, przeprowadził, wraz z łowczym brzeskim Mikołajem z Siewierska, podział dziedzictwa Wawrzyńca z Bodzanowa (na Kujawach) między wdowę i córki (1428). W sierpniu 1432 uczestniczył w zjeździe polsko-krzyżackim na kępie wiślanej pod Ostromeckiem. W wojnie z Zakonem (1431–5) P. wziął czynny udział; wymienia go krzyżacki wykaz rycerzy polskich, którzy w czasie jej trwania wyrządzili szkody poddanym Zakonu. Między 30 I a 9 X 1433 P. był starostą dobrzyńskim; w tym charakterze napisał dwa listy do w. mistrza Pawła v. Russdorf – pierwszy w sprawie rabunku dokonanego przez ludzi Zakonu na mieszkańcach Złotoryi, drugi dotyczący zwolnienia jeńców wojennych z ziemi dobrzyńskiej. Z chronologią tą pozostaje w sprzeczności nekrologiczna zapiska „Kalendarza” krakowskiego, iż 4 X 1433 zmarł Jan ze Szczekocin, «kasztelan lubelski i starosta dobrzyński»; w dokumentach występuje on jako starosta owej ziemi od r. 1429 do 14 VII 1432. Sprzeczność tę można rozwiązać trojako; albo „Kalendarz” krakowski pomylił datę roczną zgonu Jana ze Szczekocin (1433 zamiast 1432), albo nie uwzględnił utraty przezeń starostwa dobrzyńskiego co najmniej kilka miesięcy przed śmiercią, albo wreszcie P. nie był starostą, lecz tylko zastępcą starosty («senior post capitaneum»). W każdym razie 28 X 1433 jako starosta dobrzyński występuje już Andrzej z Lubina. P., wciąż w charakterze podłowczego, przywiesił pieczęć do aktu sejmiku ziemi dobrzyńskiej z 25 I 1434, poręczającego Władysławowi Jagielle wybór jednego z jego synów na króla polskiego. Między 20 VI 1436 a 26 II 1437 został on po rezygnacji Andrzeja z Lubina podkomorzym dobrzyńskim. Dn. 16 XII 1438 P. należał do świadków potwierdzenia na sejmie piotrkowskim przez Władysława III przywilejów koronnych. W ramach obowiązków podkomorzego przyjął 31 I 1441 wywód szlachectwa Krystyna z Chudzewa w sądzie ziemskim dobrzyńskim. Po raz ostatni występuje w źródłach 2 V t. r.; zmarł przed 1 I 1445, kiedy urząd jego piastował już Jan z Lasotek.
P. dał początek możnemu domowi Działyńskich. Pozostawił żonę Jadwigę (wg W. Dworzaczka) i co najmniej dwóch synów: Jana Działyńskiego z Woli, kaszt. rypińskiego (1468–71), oraz Mikołaja Działyńskiego z Działynia, woj. inowrocławskiego (zob.). Krzysztof z Działynia, burgrabia nieszawski (1476) i posiadacz dóbr na Żuławach, był albo trzecim synem, albo już wnukiem P-a. Bezspornie do wnuków (po synu Janie) należy natomiast zaliczyć Piotra z Woli, cześnika dobrzyńskiego (1480–1), a następnie kaszt. słońskiego (1488–94), zazwyczaj w literaturze uważanego za syna P-a.
Boniecki, V 153; Dworzaczek, tabl. 115; Lasocki Z., Dostojnicy i urzędnicy ziemi dobrzyńskiej w XIV i XV wieku, „Mies. Herald.” R. 13: 1934 s. 37–8, 52, 57, 136, 150–2; – Biliński A., Szlachta ziemi dobrzyńskiej za ostatnich Jagiellonów, W. 1932 s. 49–50, 222–3; – Acta capitulorum, I 1203; Akta grodz. i ziem., XIV 3746; Cod. Pol., II; Kalendarz katedry krakowskiej, Pomniki Dziej. Pol., S. II., V 176–7; Kod. Litwy, s. 371–3; Kod. Wpol., V; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, Wyd. E. Joachim, W. Hubatsch, Gottingen 1948–65 I 6191, 6342, 6347, 6690, 6709, 7132; – AGAD: Księgi grodzkie brzeskie, 1a k. 111, Inscriptiones 19 k. 901, Księgi ziemskie brzeskie, 4 k. 379; Arch. Diec. w Płocku: dok. 340; Arch. Państw. w Gdańsku: rkp. 300 D/2, 167.
Janusz Bieniak