Piotr (Pietrasz) z Pisar i Rytra (pisał się do r. 1417 także z Buszkowa, a w l. 1419–38 z Półłąkowa), zwany Chorążycem bądź Pisarskim, bądź Ryterskim, h. Topór (zm. 1458), podkomorzy królowej, ochmistrz dworu królewskiego i burgrabia krakowski. Pochodził z rodziny osiadłej w pow. krakowskim. Był synem Żegoty z Dubia i Pisar, chorążego krakowskiego w l. 1385–1410, i nie znanej nam bliżej Elżbiety. U boku ojca P. kształcił się w rzemiośle rycerskim; lata sprawne osiągnął przed r. 1400. Ok. r. 1401 dostał się do niewoli węgierskiej, z której ojciec wykupił go za 40 zł w złocie. W r. 1403 wysłany z polskimi posiłkami dla Witolda, został ranny podczas oblężenia jednego z miast inflanckich. W r. 1410 walczył pod Koronowem, gdzie niósł chorągiew polską. W r. 1418 za wierną służbę uzyskał od króla zapis 395 grzywien na zamku Rytro z tym, że za swoje 200 grzywien wykupił te dobra od Jakuba z Boturzyna. Dn. 9 X 1420 P. został poświadczony z tytułem podkomorzego królowej. Nominację na ten urząd uzyskał na krótko przed 30 IX 1420 (kiedy to Jakub z Boturzyna, dotychczasowy podkomorzy, objął urząd podsędka ziemskiego krakowskiego), a zatem po śmierci królowej Elżbiety (maj 1420), a przed kolejnym ślubem Jagiełły (1422). Urząd ten pełnił do r. 1434. W r. 1423 P. wziął udział w październikowym zjeździe krakowskim. W listopadzie 1430 przebywał na dworze Spytka Jarosławskiego, star. lwowskiego w Jarosławiu, świadkując na jego dokumentach z tytułem starosty ryterskiego i podkomorzego królowej. Biegłość w sztuce rycerskiej i wieloletnie doświadczenia wojenne były powodem, że na zjeździe w Warcie t. r. rada królewska wyznaczyła P-a na jednego z dwóch (obok Wincentego Kota) wychowawców synów królewskich. Do jego obowiązków należało przede wszystkim kształcenie następców tronu w rzemiośle rycerskim; nosił wówczas tytuł marszałka królewiczów («marsalcus regulorum alias crolewiczow»).
W r. 1434 P. wziął udział w zjeździe krakowskim, następnie w uroczystościach koronacji małoletniego królewicza Władysława, który powierzył mu urząd ochmistrza swego dworu. W październiku t. r. z ramienia króla był jednym z sędziów polubownych w sporze między książętami: Bernardem opolskim, Mikołajem raciborskim, Wacławem cieszyńskim i Małgorzatą oświęcimską, a bpem krakowskim Zbigniewem Oleśnickim i kaszt. sądeckim Krystynem Koziegłowskim. Zebrani pod Będzinem sędziowie polubowni obu stron wyznaczyli P-a do rozpatrzenia granic posiadłości zwaśnionych stron, co było równoznaczne z wyznaczeniem na pewnym odcinku granicy państwowej z księstwami śląskimi. W r. 1436 P. towarzyszył królowi na Ruś i zasiadał na rokach sądowych w Samborze i w Sanoku. W r. 1438 król mianował go miecznikiem krakowskim, którym był do r. 1440. W r. 1439 burgrabia krakowski Mikołaj Wierzynek ze Śledziejowic wyznaczył P-a i Jana z Biechowa na egzekutorów testamentu i zlecił im kupić za odebrane różnym wierzycielom 700 grzywien dobra ziemskie dla swego potomstwa. W r. 1440 P. towarzyszył królowi w drodze na Węgry, powrócił jednak do kraju jeszcze t. r., a dn. 28 XII w Krakowie świadkował na przywileju księcia oświęcimskiego Wacława dla klasztoru Benedyktynów tynieckich. W r. 1441 poręczał wsią Dalewice Janowi Pileckiemu za długi Andrzeja Tęczyńskiego. W r. 1445 wchodził w skład królewskiego sądu nadwornego odprawianego przez namiestnika Jana Czyżowskiego. P. poparł wybór na tron polski księcia lit. Kazimierza Jagiellończyka, który mianował go ochmistrzem swego dworu. Z powodu sędziwego wieku P. coraz rzadziej występował w sprawach publicznych. W r. 1453 zasiadał w królewskim sądzie nadwornym, w r. 1455 król mianował go burgrabia zamku krakowskiego. T. r. zasiadał na rokach sądowych w Krakowie.
Ojciec P-a pozostawił niewielki majątek i liczne długi, głównie u rajców krakowskich. W r. 1412 P. podzielił dobra z macochą Heleną i przyrodnim rodzeństwem, biorąc dla siebie Buszków w pow. ksiąskim i całą ojcowską zbroję i dopłacając im 100 grzywien. Potwierdzono ten dział w r. 1414 po dojściu do pełnoletności przyrodniego brata P-a Oty, z tym, że obaj mieli wspólnie spłacać długi ojcowskie. W r. 1417 P. sprzedał Buszków za 800 grzywien Piotrowi z Sancygniowa, a w r. 1419 kupił wieś Polokow (Połłąków, obecnie pole w Łyszkowicach koło Proszowic), którą w r. 1438 sprzedał Mikołajowi Stadnickiemu. W r. 1420 P. kupił za 130 grzywien, za konia wartości 10 grzywien i za postaw sukna angielskiego wartości 7 grzywien części: w Czarnym Potoku, Jastrzębiu i Woli Jastrzębskiej, wsiach w pow. sądeckim. W r. 1424 po śmierci brata Oty wykupił od swych sióstr: Doroty, Katarzyny i Heleny, za 300 grzywien ojcowiznę w Pisarach, a w r. 1426 przeniósł zastaw w Pisarach, dzierżony od Oty przez Mikołaja Noskowskiego z Grabowej, w 90 grzywnach na Czarny Potok. Przed r. 1441 nabył Dalewice w pow. proszowskim. Miał też w tenucie podkrakowską wieś królewską Racławice. P. zmarł w początkach 1458 r. Zachowała się pieczęć P-a z herbem Topór i napisem w otoku: «S. Petri de Pyssari».
Od r. 1410 był P. ożeniony ze Świętochną, córką wójta bocheńskiego Piotra, która wniosła mu posag wartości 400 grzywien. W źródłach występowała do r. 1424. Drugą żoną P-a była Małgorzata, córka Zawiszy z Wielopola, której w r. 1441 oprawił 100 grzywien posagu na części Pisar. Synami P-a byli: Rafał (1444–1473), dworzanin królewski i burgrabia krakowski, Żegota, w r. 1440 student Akad. Krak., w l. 1462–89 burgrabia krakowski (nazywany w źródłach «baro alias rycerz»), Piotr występujący w źródłach w l. 1460–91. W r. 1470 synowie podzielili między siebie ojcowiznę, tj. dobra dziedziczne: wójtostwo w Nowym Brzesku, w pow. proszowskim, część Pisar, Dalewice, Czarny Potok i sołectwo w Barcicach w pow. sądeckim; królewszczyzny: Królówkę w pow. szczyrzyckim, zamek Rytro w pow. sądeckim z wsiami Przysietnica, Barcice, Olszana, Wolica i Leszczyna. P. miał też córki: Annę, żonę Jana Masłowskiego, Dorotę, żonę Piotra ze Stronia, i Katarzynę.
Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Kwiatkowski S., Urzędnicy kancelaryjni koronni i dworscy Władysława III Warneńczyka (1434–44), Kr. 1884, Rozpr. PAU Wydz. Hist.-Filoz., XVII; – Rozbiór krytyczny Długosza; – Akta grodz. i ziem., V, VII, IX, XI, XIII; Cod. Pol., III nr 203; Cod. Univ. Crac., I; Długosz, Historia; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Wyd. Z. Perzanowski, Wr. 1971; Formularz Jerzego pisarza grodzkiego krakowskiego ok. 1399–1415, Wyd. K. Górski, Tor. 1950 s. 36; Kod. Mpol., IV; Kod. tyniecki; Najstarsza księga sądu najwyższego prawa niemieckiego na zamku krakowskim, Wyd. A. Kłodziński, Arch. Kom. Prawn. PAU, Kr. 1936 X; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1705, 1897, 1904, 1945, 2539, 2792, 3100, 3207, 3238, 3521; Zbiór dok. mpol., II nr 391, 469, nr 1215 (dokument wystawiony przez P-a z tytułem podkomorzego królowej w Dobczycach 14 VIII 1408, uznany przez wydawcę za podejrzany), VI nr 1828, VII nr 1869; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 1 s. 304, 387, 610, 617, t. 2 s. 173, 181, 195, 271, 314, 343, 431, 439, 442, 445,453, 460, 472, 474–475, 486, 489, 493, 507, 678, 686, t. 3 s. 128, 177, 221, 364, 657, t. 4 s. 262, 412, 417, Terr. Crac., t. 3 s. 286, 395, 581, t. 5 s. 35, 54, 159, 187, 204, 230, 241, 243, 272, 296, 299, 315, 321, 353, 357, 359, 361, 440, t. 6 s. 44, 57, 65, 96, 100, 110, 272, 320, 337, 345, 352, 354, 365, 414, 445, 452, 462, 512, t. 7 s. 50, 52, 58, 143, 273, 286, 326, 339, 356, 375, 378, 380, 427, t. 8 s. 82, 92, 133, 141, 145, 171, 193, 382, t. 10 s. 274, t. 11 s. 573–574, t. 12 s. 129, 183, 228, 236, 276, 279, 320–321, 366, t. 13 s. 48, 78, 188, 205–206, 299, t. 14 s. 186, 319, t. 146 s. 9–10, 43, 58, 113, 124, 127, 273, 414, t. 150 s. 46, 125, 268, t. 152 s. 55, t. 194 s. 54–55, Terr. Czchow., t. 2 s. 314, t. 3 s. 255, t. 4 s. 210, 407, Teutonicalia t. 1a s. 34.
Franciszek Sikora