Pieniążek Prokop z Krużlowej, zwany Krużlowskim, h. Odrowąż (zm. 1456), starosta sądecki. Był wnukiem Piotrasza z Iwanowic i z Mogilna, synem Mikołaja Pieniążka, dziedzica Iwanowic w ziemi krakowskiej, oraz Krużlowej i Mogilna na Sądecczyźnie, dworzanina królowej Elżbiety Węgierskiej, poświadczonego w źródłach w l. 1373–1412, i Ewy, siostry Anny, żony Więcława z Bedlna. Pierwsza wiadomość źródłowa o P-ku pochodzi z r. 1412, kiedy to, wraz z braćmi Jakubem i Janem, wyraził zgodę na darowiznę ojca, dokonaną na rzecz norbertanów sądeckich. W r. 1427 dawał porękę za Zawiszę Czarnego z Garbowa Piotrowi z Pisar podkomorzemu królowej i Janowi z Tęczyna. Od r. 1428 P. jest poświadczony jako dworzanin królewski, brał udział w zjazdach generalnych ziemi krakowskiej i zasiadał na roczkach sądowych bieckich i czchowskich. W r. 1440 towarzyszył królowi Władysławowi na Węgry. Dn. 18 IV t.r. król zapisał mu 40 grzywien na Glinniku Polskim w zamian za ofiarowanego mu konia, a dn. 20 IV zezwolił mu wykupić tę wieś z rąk Mikołaja Wierzynka. Jeszcze w t.r. P. powrócił do kraju. Utrzymywał liczny dwór. W r. 1443 P. został ukarany grzywną, ponieważ nie stawił się na sąd królewski odprawiany przez Jana z Czyżowa, wysyłając do Krakowa swego pełnomocnika z oświadczeniem, «że jest to tylko sąd grodzki pana kasztelana krakowskiego». W lipcu 1444 zasiadał w sądzie grodzkim w Sanoku, a następnie udał się ze swym pocztem na wyprawę turecką króla Władysława. Dn. 23 VIII t.r. pod Waradynem otrzymał od króla zapis 100 grzywien na wsi Glinnik Polski.
Pod koniec września 1444 P. był już w kraju; po objęciu starostwa sądeckiego po Abrahamie Czarnym z Goszyc zajął się sprawą zaprowadzenia porządku na pograniczu polsko-węgierskim, gdzie coraz bardziej nasilało się rozbójnictwo. Jako starosta sądecki ostatni raz potwierdzony jest 20 II 1450; w połowie t.r. starostwo sądeckie objął już Mikołaj Pieniążek z Witowic, podkomorzy krakowski. Od tego czasu P., posiadający zapisy królewskie na tenucie jasielskiej i czorsztyńskiej, występował najczęściej z tytułem wójta jasielskiego. Kilkakrotnie, m.in. w l. 1447, 1448 i 1453, zasiadał na roczkach ziemskich sanockich. W r. 1546 poręczał za dług zaciągnięty przez królową Zofię u braci Kępińskich.
Początkowo P. gospodarował wspólnie z bratem Jakubem na części ojcowizny, jaka im przypadła w wyniku działu z bratem Janem, przeprowadzonego po śmierci ojca (wkrótce po r. 1412). W r. 1424 podzielili ten majątek i P. wziął leżące w pow. sądeckim: Krużlową (z połową prawa patronatu nad prebendą), Starą Wieś, Posadową, Mogilno, Koniuszową, Łąkę i pół domu na Stradomiu. W r. 1432 P. ożenił się z Heleną, córką Bony Junty z Jawczyc, żupnika bocheńsko-wielickiego (bratanka Piotra zwanego Gallicus), wdową po Marku Roży z Boryszowic, ochmistrzu królewskim. Tytułem oprawy posagu i wiana zapisał P. żonie 700 grzywien na Krużlowej. Wniosła ona P-owi części we wsiach: Łaszów, Pałecznica i Pamięcice w ziemi krakowskiej oraz 250 grzywien na tenucie ciężkowickiej, będące jej oprawą wdowią, a ponadto prawa do części wsi Jawczyce w pow. szczyrzyckim. W wyniku dalszych transakcji (zakończonych w r. 1437) P. wykupił na swoją własność całość dóbr po Bonie Juncie w Łaszowie, Pałecznicy i Pamięcicach, ale jeszcze t.r. zamienił je z Janem z Mokrska na Kanice i Złotniki w pow. chęcińskim, te zaś odstąpił Markuszowi Ratułdowi z Korabiowic i Popienia, kaszt. łęczyckiemu, za bogate wójtostwo jasielskie, co potwierdził król osobnym dokumentem. W r. 1449 P. ostatecznie załatwił sprawy spadkowe po Marku Boryszewskim. W r. 1448 P. nadał statut cechowi szewskiemu w Jaśle. Wraz ze szwagrem Franciszkiem Juntą z Jawczyc posiadali połowę bogatego wójtostwa myślenickiego; w r. 1452 odstąpili ją za 1400 zł węgierskich mieszczaninowi krakowskiemu Grzegorzowi z Nowego Sącza. P. zmarł najpewniej w r. 1456.
Z małżeństwa z Heleną miał P. córkę Helenę, żonę Gamrata z Trzcinicy, oraz czterech synów: Andrzeja (zob.), Jakuba, będącego w l. 1470–4 na służbie u króla węgierskiego Macieja Korwina, Jana, w r. 1468 studenta Akad. Krak., potem kanonika krakowskiego, i Prokopa, wójta jasielskiego (zwanego stąd Jasielski), który początkowo zarządzał całym dziedzictwem. Żona P-ka Helena żyła jeszcze w r. 1454, kiedy to jako czterdziestoletnia niewiasta świadczyła w sprawie cudu zdziałanego za sprawą bł. Prandoty.
Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, pod red. J. Garbacika, Kr. 1964; – Akta grodz. i ziem., XI; Cod. Pol., III nr 208; Kod. Mpol., IV; Mon. Pol. Hist., IV; Matricularum summ., I; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2699, 3174, 3471, VII/2, 758–60; Zbiór dok. mpol., III nr 690, 808, V nr 1245, 1479, 1480; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Biec., t. 2 s. 334, Castr. Crac., t. 4 s. 329, Terr. Biec., t. 1 s. 9, 110, 268, Terr. Crac., t. 5 s. 179, t. 6 s. 112, 229, 308, 333, 365, t. 7 s. 418–419, 440, t. 8 s. 91, 200, t. 10 s. 92–93, 136, t. 11 s. 264, t. 12 s. 340, t. 146 s. 43, 65–66, 73–74, 186, 241, 467, 475, 507, 543, 545, t. 193 s. 23, 27, t. 197 s. 425, 657, Terr. Czechow., t. 2 s. 358, t. 3 s. 48, 77, 90, 139, 162, 168, 268, t. 4 s. 159, Teutonicalia, t. Ia s. 30, t. 3 s. 9, 30.
Franciszek Sikora