Radwan (Radovanus, Radowan), (XII w.), biskup poznański. Uważa się powszechnie, że przed objęciem biskupstwa piastował kanclerstwo, zapewne na dworze Mieszka Starego: dokument Zbyluta dla klasztoru cystersów w Łeknie z 1153 r. wymienia wśród pieczęci świadków przynależną «Radvano cancellario». Awans R-a na biskupstwo poznańskie był jednym z kamieni węgielnych tezy Tadeusza Wojciechowskiego «o szczególnym związku jaki zachodził pomiędzy urzędem kanclerskim a katedrą poznańską».

Bp poznański Benedykt w dokumencie pozbawionym daty, a wystawionym pomiędzy r. 1187 a 1193, potwierdzając nadanie w r. 1187 joannitom szpitala Św. Michała pod Poznaniem – wspomina, że szpital ów ufundował («noscitur instaurasse») wraz z ks. Mieszkiem Starym «dominus Radovanus, quintus ante nos Poznaniensis episcopus», który także nadał szpitalowi dziesięciny biskupie w opolu (provincia) kostrzyńskim. Udział R-a w fundacji szpitala potwierdził 9 IV 1193 papież Celestyn III, wspomniał o tym także w r. 1218 bp poznański Paweł, który obok dziesięcin wymienił także inne nadania na rzecz szpitala («rebus et possessiones»).

Okres pontyfikatu R-a można określić jedynie hipotetycznie. Rocznik lubiński w zapiskach poświęconych biskupom poznańskim z XII w., a powstałych najpewniej u schyłku XIII w., notuje, że R. objął biskupstwo po Cherubinie, który miał umrzeć w r. 1172. Jan Długosz początek pontyfikatu R-a kładzie na r. 1156 (po bpie Stefanie) i przypisuje mu wcześniejszą godność scholastyka poznańskiego, przynależność do rodu Śreniawitów i kanoniczną elekcję – wszystkie te informacje są bałamutne. Wedle Długosza R. zmarł w r. 1162. Władysław Semkowicz (1910) postawił tezę, że w Roczniku lubińskim pomylono Cherubina i R-a – w rzeczywistości to Cherubin miałby następować po R-ie. W istocie Cherubin, który ok. 1166 r. był również kanclerzem (najpewniej również Mieszka Starego), był dowodnie biskupem poznańskim jeszcze w r. 1180, kiedy to, jak pisze Wincenty Kadłubek, uczestniczył w zjeździe łęczyckim. Wedle Semkowicza R. objąłby stolicę poznańską (po Bernardzie) w r. 1164, a zmarł w r. 1172. Pogląd ten został zaakceptowany przez późniejszych badaczy (K. Maleczyński, Z. Kozłowska-Budkowa, G. Sappok), odrzucił go natomiast ks. Jan Nowacki, który kładzie okres pontyfikatu R-a na l. 1156 (1159?)–1162 (1164?). Za tezą Semkowicza przemawia przede wszystkim informacja Długosza, że fundacja szpitala poznańskiego nastąpiła 6 V 1170. Mimo że Długosz niesłusznie połączył fundację szpitala z oddaniem go joannitom (do tego doszło dopiero w r. 1187) i mimo że data Długosza nie jest gdzie indziej potwierdzona, nie ma podstaw do jej odrzucania (co czyni Nowacki). Przesunięcie lat pontyfikatu R-a na lata wcześniejsze nakazywałoby również cofnąć datę fundacji szpitala, bowiem współudział R-a w tym akcie w świetle tak informacji Długosza, jak i dokumentów biskupów Benedykta i Pawła wydaje się niewątpliwy. Mało przydatna dla ustalenia lat pontyfikatu R-a wydaje się natomiast informacja, że był on piątym poprzednikiem Benedykta, a to dlatego, że lista biskupów poznańskich pomiędzy R-em i Cherubinem a Benedyktem nie jest pewna i jej ustalanie daje pole do rozmaitej wartości koniektur.

Domniemanie Nowackiego, że R. mógł należeć do rodu Radwanów i że z osobą biskupa mogą mieć związek nazwy miejscowe typu Radwanki i Radwanowo pozostaje w sferze hipotez, do których należy także istnienie już w tym czasie samego rodu Radwanów. Imię R-a może dopuszczać rozmaite niesprawdzalne hipotezy na temat jego pochodzenia rodzinnego i narodowego.

PSB (Bernard); – Gąsiorowski A., Najstarsze dokumenty poznańskiego domu joannitów, Studia Źródłozn. T. 9: 1964 s. 54–7; Kozłowska-Budkowa Z., Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, Kr. 1937 z. 1; Maleczyński K., O kanclerzach polskich XII wieku, w: tegoż, Studia nad dokumentem polskim, Wr. 1971; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Sappok G., Die Anfänge des Bistums Posen und die Reihe seiner Bischöfe von 968–1498, Leipzig 1937 s. 87–9; Semkowicz W., Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego w XII w., „Kwart. Hist.” R. 24: 1910 s. 83–4; – Kod. Wpol., I nr 18, 29, 30; Roczniki wielkopolskie, Pomniki Dziej. Pol., W. 1962 VI; Długosz, Annales, lib. V–VI; tenże, Opera, I 489.

Antoni Gąsiorowski