Maszkowski Rafał (1838–1901), skrzypek, dyrygent orkiestr symfonicznych. Ur. 11 VII we Lwowie, był synem Jana (zob.) i wiedenki Józefy Simath, młodszym bratem Karola (zob.) i Marcelego (zob.). Wysłany ok. r. 1859 na studia techniczne do Wiednia, porzucił je, wbrew woli ojca, na rzecz studiów muzycznych pod kierunkiem J. Hellmesbergera. Utrzymywał się z lekcji muzyki oraz z pomocy starszych braci, a także A. Grottgera, przyjaciela lat młodzieńczych, i przez pewien czas współłokatora na studenckiej stancji. W l. 1860–2 kontynuował M. studia muzyczne w Lipsku pod kierunkiem F. Davida (skrzypce) oraz M. Hauptmanna, K. Reineckego i J. Rietza (teoria i kompozycja). W tym okresie występował już na koncertach (w Lipsku i Tow. Muzycznego we Lwowie) jako solista lub członek kwartetu; grywał również na altówce. Po kontuzji lewej ręki poświęcił się dyrygenturze. Pierwszą posadę otrzymał w Colmar (Alzacja), następnie dyrygował przez dwa lata orkiestrą Akademii Śpiewu w Hamburgu. W r. 1866 objął dyrekcję szkoły muzycznej Inturneum w Schaffhausen (Szwajcaria), którą kierował przez 4 lata. W r. 1867 spotkał się w Paryżu z Grottgerem i podobno posłużył mu jako model (M. był bardzo przystojny) do postaci artysty w cyklu «Wojna».
W r. 1869 objął M. dyrekturę Instytutu Muzycznego w Koblencji, gdzie przebywał ok. 20 lat, określonych później mianem «ery Maszkowskiego». W r. 1883, podczas festiwalu muzycznego z okazji 75-lecia Instytutu, dyrygował koncertem z udziałem J. Brahmsa i J. Joachima. Koncert ten stał się wydarzeniem muzycznym w Nadrenii. W r. 1888 założył M. w Koblencji konserwatorium muzyczne. W latach osiemdziesiątych M. wraz ze swą żoną, pianistką-amatorką, Józefą Górecką (1846–1930), brał udział w wieczorach muzycznych, urządzanych przez Wilhelma I w jego letniej, koblenckiej rezydencji. Niskie stosunkowo pobory (100 marek miesięcznie), przy zaszczytnych, ale kosztownych obowiązkach związanych z życiem dworskim, sprawiły, że M. już w r. 1884 zamierzał opuścić Koblencję. Ostatecznie wyjechał dopiero w r. 1890 i objął (rekomendowany przez Brahmsa i Joachima) stanowisko dyrygenta Wrocławskiego Tow. Orkiestrowego po Maksie Bruchu. Nowy dyrygent został bardzo przychylnie przyjęty przez publiczność wrocławską, co m. in. wpłynęło na odrzucenie przez M-ego podobnego stanowiska w słynnym wówczas ośrodku muzycznym we Frankfurcie nad Menem. W r. 1892 zarysowała się przed M-m perspektywa objęcia dyrygentury w Berlinie, gdzie odniósł duży sukces, ale stronniczość krytyków muzycznych, wyrażających opinię zwolenników innej kandydatury, udaremniła tę możliwość.
Jako dyrygent odznaczał się M. fenomenalną pamięcią, wybitnym talentem improwizatorskim i wirtuozerią. Do ulubionych przez niego kompozytorów należeli: L. Beethoven („Eroica”), F. Liszt („Preludia”), R. Schumann i F. Schubert. Ze współczesnych uwielbiał Brahmsa, chętnie dyrygował utworami R. Wagnera („Śpiewacy norymberscy”) i R. Straussa („Dyl Sowizdrzał”). Łączyła go przyjaźń z wieloma wybitnymi ludźmi muzyki w Niemczech, m. in. z Brahmsem, E. Humperdinckiem, Joachimem oraz braćmi F. i J. Stockhausenami. Z Polonią wrocławską kontaktów nie utrzymywał, odwiedzał jednak często kraj, gdzie w polskich szkołach wychowywał się jego syn, interesował się polskim ruchem muzycznym i otaczał opieką Polaków koncertujących we Wrocławiu. W r. 1892, w związku z międzynarodową wystawą muzyczną organizowaną w Wiedniu, wystąpił M. wobec H. Jareckiego, przedstawiciela najsilniejszego wówczas w kraju lwowskiego środowiska muzycznego, z propozycją zorganizowania pokazu muzyki polskiej. Inicjatywa nie została jednak przez Jareckiego przyjęta. Tournée zagraniczne M-ego przynosiły mu również duże uznanie, m. in. wielkim sukcesem zakończyła się jego podróż do Petersburga i Moskwy w r. 1899. M. zmarł 14 III 1901 we Wrocławiu, pochowany został na cmentarzu Grabiszyńskim, gdzie dwa lata po śmierci wystawiono na jego grobie artystyczny pomnik. Tow. Orkiestrowe Wrocławskie uchwaliło fundusz zapomogowy im. M-ego dla muzyków. Z Józefą Górecką miał jedynego syna Jana (ur. 1875).
W. Enc. Ilustr.; Grove’s Dictionary of Music and Musicians…, Londyn 1954; Hugo Riemanns Musik-Lexikon. Berlin 1929; Kurzgefasstes Tonkünstler Lexikon; Słownik Muzyków Polskich, Kr. 1964; – Baltus A., 150 Jahre Musikinstitut Koblenz. 1808–1958, Koblenz 1958; Błaszczyk L. T., Dyrygenci polscy i obcy w Polsce działający w XIX i XX wieku, W. 1964; Denkschrift zur Feier des 50-jährigen Bestehens des Breslauer Orchester Vereins, Breslau 1912 (portret); Hundertjahrfeier des Musikinstituts zu Koblenz, 1908; Inglot M., R. Maszkowski, w: Ludzie dawnego Wrocławia, Wr. 1958 (portret); Kleczyński J., R. Maszkowski, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1892 nr 460 (portret); Opieński H., Ze wspomnień osobistych o słynnych i mniej słynnych kapelmistrzach, „Ork.” 1933 nr 2; – Arthur i Wanda. Listy – Pamiętniki, Oprac. M. Wolska i M. Pawlikowski, Medyka–Lw. 1934; – „Breslauer Morgen-Zeit.” 1901 nr 125; „Breslauer Zeit.” 1901 nr 186 Abend-Ausgabe; „Coblenzer Volkszeit.” 1883 nr 129, 134, 135, 141, 144, 148; „Czas” 1901 nr 66, 69; „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1880 nr 4 (Z. Noskowski), 1901 nr 11; „Gaz. Lwow.” 1901 nr 63; „Informator Kulturalny” (Wr.) 1973 nr 11 s. 38–40; „Kur. Warsz.” 1901 nr 74; „Ruch Muzycz.” 1859 nr 1, 6, 1860 nr 1, 28, 1861 nr 19; „Schlesische Volkszeit.” 1901 nr 123; „Schlesische Zeit.” 1901 nr 187; „Słowo Pol.” 1901 nr 133; – Arch. Państw. w Wr.: III 31625 k. 29, 63–64 (Materiały do dziejów Tow. Orkiestrowego); Arch. Pawlikowskich w Zakopanem: „Maszkowscy” (Z rękopisu wspomnień M. Wolskiej z Pawlikowskich) oraz listy: M-ego do Karola, Lipsk 1859 (?), Marcelego do Karola, Marcelego do ojca (b. m. i b. daty), A. Grottgera do Marcelego, Wiedeń (?), 13 IX 1859; B. Ossol.: rkp. 12914 I (Maszkowski J., syn, Z moich wspomnień o dawniejszym Lwowie); Stadt- u. Universitätsbibliothek. Musikalische Abteilung, Frankfurt am Main: Maszkowski do E. Humperdincka, Listy z l. 1889–95 (5).
Mieczysław Inglot