Roepell (Röpell) Richard (1809–1893), Niemiec, historyk, profesor uniwersytetu wrocławskiego, poseł do sejmu pruskiego, członek Izby Panów. Ur. 4 XI w Gdańsku, w zamożnej rodzinie mieszczańskiej skoligaconej z tamtejszym patrycjatem, był synem adwokata.
Od młodości R. pozostawał pod wpływem środowiska i kultury polskiej. Zwyczajem ówczesnych zamożnych rodzin uczył się w domu, a do szkoły średniej uczęszczał w Królewcu. Historię studiował na uniwersytecie w Halle, głównie pod kierunkiem H. Leo, liberała, autora historii państw włoskich, potem na uniwersytecie w Berlinie, gdzie był słuchaczem G. Hegla i uczniem L. Rankego. Od niego przejął zasady badania historycznego, wyrażające się w hasłach: «krytyka, ścisłość, przenikliwość» oraz metodę filologiczno-krytyczną. Stopień doktora otrzymał w Halle w r. 1834 i tamże habilitował się w t. r. Na uniwersytecie w Halle wykładał w latach 1835–41, będąc równocześnie nauczycielem gimnazjalnym. Już w r. 1836, z inicjatywy księgarni wydawniczej Perthesa w Gotha podjął się R. napisania historii Polski dla zbiorowego wydawnictwa „Geschichte der europäischen Staaten”. W tym celu odbył podróże naukowe do Gdańska (gdzie Krzysztof Mrongowiusz pomagał mu w zrozumieniu języka polskiego), Poznania i Gniezna. Pierwszy obszerny tom Geschichte Polens (Hamburg 1840, jako t. 39 „Geschichte der europäischen Staaten”), obejmował dzieje Polski do r. 1300. Było to osiągnięcie naukowe, które zapewniło R-owi katedrę na uniwersytecie we Wrocławiu w r. 1841, gdzie zajął miejsce L. Wachlera. Działał tam nieprzerwanie przez 52 lata. Obok niego przez dłuższy czas wykładali równocześnie na uniwersytecie wrocławskim dwaj inni wybitni historycy, Jakub Caro i Wilhelm Junkmann, podobnie jak R. zajmujący się historią Polski. Po śmierci Gustawa Stenzla w roku 1854 został R. profesorem zwyczajnym.
Odtąd wokół osoby R-a koncentrowało się naukowe życie historyczne we Wrocławiu. Był prezesem Verein für Geschichte und Alterthum Schlesiens i dokonał reorganizacji tego towarzystwa. Założył pismo wydawane przez to stowarzyszenie: „Zeitschrift des Vereins…” i przez 4 lata był jego redaktorem. Był inicjatorem wydania Kodeksu dyplomatycznego Śląska, który zaczął się ukazywać w r. 1857. Wspólnie z innymi uczonymi założył w r. 1856 Historisch-Philosophische Gesellschaft, które wydawało rozprawy naukowe. W wydawnictwach tego towarzystwa opublikował w r. 1857 pracę Über die Verbreitung des Magdeburger Stadtrechts im Gebiete des alten polnischen Reiches, ostwärts der Weichsel (Breslau 1857). Dwukrotnie był R. rektorem, w l. 1867/8 i 1883/4.
Od początku lat sześćdziesiątych R. rozwinął działalność polityczną, co ujemnie odbiło się na jego pracy naukowej. Przez cały czas reprezentował stanowisko narodowo-liberalne. Już w r. 1848 należał do Związku Konstytucyjnego we Wrocławiu, potem do partii narodowo-liberalnej. W r. 1850 został wybrany do parlamentu erfurckiego, w l. 1861–3 oraz ponownie w l. 1868–76 był posłem w sejmie pruskim, od r. 1861 należał do parlamentu Związku Północno-Niemieckiego. Od r. 1877 jako przedstawiciel uniwersytetu wrocławskiego wchodził do Izby Panów. W l. 1859–84 należał do rady miejskiej, a w l. 1861–76, z przerwą 5-letnią, uczestniczył w obradach sejmu śląskiego. Na uwagę zasługują jego wystąpienia w sejmie pruskim w 2. poł. lutego 1863, w czasie burzliwej «debaty polskiej», pozostającej w związku z tzw. konwencją Alvenslebena i wrogimi inicjatywami Prus wobec powstania styczniowego. R. jako jedyny z niemieckich posłów wypowiedział się za prawem narodu polskiego do niepodległości.
R. pozostawał w licznych kontaktach z polskimi uczonymi, m. in. Edwardem Raczyńskim, Tytusem Działyńskim, Konstantym Śledzińskim, Antonim Zygmuntem Helclem, Julianem Bartoszewiczem, Aleksandrem Przezdzieckim. Spotykał się z nimi we Wrocławiu, a nieraz odwiedzał ich w Krakowie, Warszawie i Poznaniu. W r. 1847 we Wrocławiu spotkał się z nim Aleksander Wielopolski. Z inicjatywy R-a Przezdziecki, zasłużony wydawca źródeł historycznych, uzyskał we Wrocławiu w r. 1861, w 50 rocznicę pruskiego uniwersytetu wrocławskiego, doktorat honorowy. Był to jedyny naukowy tytuł honorowy jaki uniwersytet we Wrocławiu w czasach pruskich nadał Polakowi.
W r. 1872 R. został wybrany na członka czynnego Wydziału Historyczno-Filozoficznego AU. W parę lat później dedykował AU swą rozprawę pt. Polen um die Mitte des 18. Jahrhunderts (Gotha 1876). Wspólnie z Caro był uczestnikiem Zjazdu Historyków im. Długosza w Krakowie w r. 1880 i jednym z jego prezesów honorowych. Witano go tam owacyjnie. Na zebraniu plenarnym Zjazdu wygłosił przemówienie, które rozpoczął słowami: «Prawda jedynie prowadzi do wolności», a zakończył: «Nauka nie dzieli lecz łączy narody». Przyjaźnie odnosił się do polskiego Tow. Historycznego oraz współpracował z „Kwartalnikiem Historycznym” założonym we Lwowie przez jego ucznia Ksawerego Liskego. Na wniosek Tadeusza Wojciechowskiego Towarzystwo nadało mu w r. 1888 tytuł członka honorowego dla uczczenia zbliżającej się 80 rocznicy urodzin R-a; było to pierwsze członkostwo honorowe Towarzystwa. Uczniami jego spośród Polaków byli m. in.: Teofil Nepomucen Berwiński, Leon Wegner, Stanisław Maroński, Jan Józef Lipski, Józef Węclewski, Józef Kazimierz Plebański, Józef Przyborowski, Kazimierz Szulc, Władysław Nehring, Ksawery Liske, Wincenty Zakrzewski, Stanisław Karwowski. Do Polaków studiujących na uniwersytecie wrocławskim odnosił się R. z dużą życzliwością, patronując organizacjom polskim i broniąc je swoim autorytetem przed szykanami władz pruskich. Studenci odwzajemniali się mu ogólną sympatią i szacunkiem. Dorobek naukowy R-a wywarł znaczny wpływ na historyków polskich, zwłaszcza jego Dzieje Polski, odznaczające się rzadką u historyków niemieckich bezstronnością w ujmowaniu historii polskiej. Dzieło to zaopatrzył R. w motto: «Die Wahrheit allein macht frei». Na krótko przed śmiercią opublikował ciąg dalszy historii Polski pt. Das Interregnum. Wahl und Krönung v. Stanislaw August Poniatowski (Posen 1892). Zmarł 4 XI 1893 we Wrocławiu.
R. ożeniony był z gdańszczanką Gaysmerówną, która wraz z ojcem, kupcem, przybyła do Gdańska w r. 1832. Wychowana (w Warszawie) i wykształcona w kulturze polskiej, zachęcała męża do pracy nad historią Polski i pomagała mu w tym.
Estreicher, w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 1; Enc. XX w.; Enc. Org.; W. Enc. Powsz. (PWN); Allg. Dt. Biogr., LIII 464–9 (H. Hahn, bibliogr.); Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; – Achremowicz E., Żabski T., Towarzystwo Literacko-Slowiańskie we Wrocławiu 1836–1886, Wr. 1973; Aus dem Leben der Universität Breslau, Wr. 1936 (portret); Knot A., Ryszard Roepell 1808–1893 (związki z Polską), „Przegl. Zach.” R. 9: 1953 t. 1 nr 1–3 s. 108–68 (bibliogr.); Pater M., W murach uniwersytetu. Patriotyczne tradycje wrocławskich studentów, Wr. 1962; Reimann E., Über die Lehrtätigkeit Richard Roepells in den ersten vier Jahren seines Breslauer Aufenthaltes, Silesiaca, „Festschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1898 s. 379–84; Jahresbericht der Schlesische Gesellschaft für vaterländische Cultur” Jg. 71: 1893. s. 14–16; Sowiński L., Rys dziejów literatury polskiej, Wil. 1877 IV 788–90; – Chronik der Königlichen Universität zu Breslau für das Jahr 1893–94, Jg. 8, s. 99–119 i odb.; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957 I; – „Bibl. Warsz.” 1893 t. 4 s. 612–13; „Historiche Zeitschr.” Bd. 128: 1923 s. 446–51 (F. Priebatsch); „Kłosy” 1884 nr 981, 982 (J. K. Plebański, podob.); „Kwart. Hist.” 1894 s. 193–9 (L. Finkel, bibliogr. prac R-a dotyczących dziejów Polski); „Tyg. Illustr.” 1882 nr 320 (A. Pawiński, portret); „Zeitschr. d. Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen” Bd. 9: 1894 s. 159–74 (A. Warschauer); „Zeitschr. des Vereins für Geschichte Schlesiens” Bd. 28: 1894 s. 461–71 (E. Reimann).
Mieczysław Pater