Jabłonowski Roch Michał h. Grzymała (ok. 1712–1780), kasztelan wiślicki. Syn Stanisława, chorążego trembowelskiego, i Katarzyny z Bogatków. Ok. r. 1742 otrzymał starostwo bulkowskie, w 1757 został kasztelanem wiślickim, w 1759 otrzymał starostwo korsuńskie. W ostatnich latach Augusta III związany był z koterią dworską, gorliwie występował na radzie senatu w listopadzie 1758 r. za inwestyturą kurlandzką królewicza Karola i popierał Mniszcha w związku z głośną sprawą w Trybunale Lubelskim 1759 r. przeciw kanclerzowi Małachowskiemu. W czasie ostatniego bezkrólewia był zdania, że najlepiej przywrócić koronę Stanisławowi Leszczyńskiemu, który by na pierwszym sejmie wyznaczył swego następcę, zdawał sobie jednak sprawę, że wolna elekcja jest fikcją, gdyż decydują mocarstwa ościenne. Z kandydatów «familii» uważał za odpowiedniejszego od Poniatowskiego Adama Czartoryskiego jako «najbogatszego kawalera» i potomka Jagiellonów. Zdaniem J-ego najistotniejszą sprawą było zniesienie liberum rumpo i zaprowadzenie większości głosów na elekcji i sejmie. Elekcję Stanisława Augusta podpisał z woj. sandomierskiego. Musiał zyskać zaufanie nowego monarchy, gdyż został marszałkiem Trybunału Małopolskiego 1765/6 r. i król polecał mu popieranie sprawy Tadeusza Dzieduszyckiego, któremu opozycja chciała procesem przeszkodzić do przyszłej funkcji marszałka sejmowego. W r. 1766 otrzymał Order św. Stanisława. W t. r., w odpowiedzi na królewskie literae deliberatoriae, na czoło zadań przyszłego sejmu wysunął «wynalezienie płacy na utrzymanie choćby nie więcej jak 40 000 dobrze płatnego i na wzór zagraniczny porządnie w karności trzymanego wojska». Radził zapowiedzieć przed sejmem rozwiązanie konfederacji i całkowite ustąpienie wojsk rosyjskich. Dla umożliwienia zwiększenia świadczeń podatkowych wskazywał na potrzebę opieki państwa nad «gminem pospolitym» jako «najużyteczniejszą częścią w każdym narodzie», w szczególności zaś na potrzebę «dobrych praw municypalnych», «ustaw faworyzujących rzemiosła i handel», protegowania manufakturzystów i kupców oraz tolerancji religijnej. Przestrzegał przed szerzącą się w kraju opinią, jakoby dążeniem króla było «osłabić i zubożyć stan szlachecki».

Trzymał się z dala od konfederacji radomskiej, do delegacji sejmu 1767/8 r. wszedł, jak twierdził, przymuszony. Na posiedzeniu delegacji 9 XI 1767 r. wygłosił mowę przeciw nietolerancji religijnej, wskazując, że z jej postępem szedł w parze upadek potęgi państwa. W mowie na posiedzeniu 9 XII wypowiedział pogląd, że «wszystkie stany i członki, co formują zupełność ciała narodowego» winny być proporcjonalnie uczestnikami «wolności narodowej» i że w Polsce «rząd nasz krajowy dla jednego tylko wszystek wywnętrzony stanu…ubliża…potrzebnych względów i pamięci dla drugich dzieci w stanach miejskim i rolniczym». Krytykował, że z projektów praw kardynalnych ułożonych przez prymasa Podoskiego usunięte zostały punkty dotyczące polepszenia położenia mieszczan i chłopów. W szczególności domagał się J. wprowadzenia kary śmierci za zabójstwo chłopa.

W czasie konfederacji barskiej J. schronił się za granicę. Publicystyka barska atakowała go gwałtownie za mowę z 9 XI. J. replikował w Oświadczeniu… datowanym w Bardiowie in martio 1770 a., gdzie powtarzał, ale dość miękko, swoje argumenty za tolerancją i zapewniał, że nie miał żadnych związków z Repninem ani też z innym obcym posłem. Jednocześnie potępiał gwarancję jako «jarzmo niewolnicze i najszkodliwszy cios wolności i independencji narodowej zadany» i solidaryzował się z walką w obronie «wiary i wolności». Jesienią 1771 r. wpadł w przeprawie przez Karpaty w ręce oddziałów konfederackich. Prawdopodobnie pod przymusem zgłosił swój utrzymany w powściągliwym tonie akces do konfederacji, oblatowany w grodzie bieckim 8 X 1771 r. oraz złożył na rzecz konfederacji 4000 dukatów.

W r. 1772 zapewniał króla, że należał do «tej wybranych garstki, co w tym czasie próby z wyrzeczeniem się poniekąd siebie, a podaniem zdrowia i fortunki na wszystkie srogości zemsty i prześladowania cnotę wierności ku panu nieskazitelnie dochowali». W r. 1774 w liście do J. A. Jabłonowskiego przeklinał konfederatów jako tych, którzy ostatecznie przyprowadzili Polskę do zguby. Po rozbiorze odstąpił starostwo korsuńskie synowi, dobra w Polsce sprzedał i osiadł w Galicji, gdzie w r. 1779 otrzymał tytuł hrabiowski. Uważany był widać za znawcę prawa, gdyż w r. 1773 Piotr Krukowiecki w swym memoriale do Pergena wysunął J-ego obok Andrzeja Zamoyskiego, jako czołowego kandydata do komisji, która zająć by się miała kodyfikacją prawa polskiego w Galicji.

Dn. 24 VI 1747 ożenił się w Krasiczynie z Magdaleną ze Scypionów (Scipio del Campo, zm. 1 IX 1753), córką Józefa (zob.) i Weroniki z Firlejów. W maju 1761 poślubił Teresę Ossolińską, starościankę nurską, z której miał dwóch synów: Józefa i Franciszka, i 4 córki, z nich Teresa była żoną J. M. Ossolińskiego, a Anna Stanisława Wodzickiego.

Estreicher; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Uruski; – Konopczyński W., Konfederacja barska, W. 1938 II; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1909; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, W. 1900 II 234–6; Schmitt H., Panowanie Stanisława Augusta, Lw. 1870 II 328–30, 338–40; – Dąbkowski P., Memoriał Krukowieckiego z r. 1773, „Przew. Hist.-Prawny” (Lw.) T. 1: 1930 z. 2 s. 13; Pisma przeciw J-emu, jego replika i akces we współczesnych odpisach. Por. Kętrzyński W., Katalog rękopisów Biblioteki Ossolińskich; Vol. leg. (wyd. Ohryzki) VII 110; – B. Czart.: rkp. nr 665 (Korespondencja ze Stanisławem Augustem), nr 845, 1136, 1153, 1156 (Listy do J. A. Jabłonowskiego), nr 3837, 3843 (Listy do Jerzego Mniszcha); B. Narod.: Listy do J. A. Załuskiego w zbiorze korespondencji tegoż; AGAD: Arch. Roskie VIII 46 (Listy do J. Kl. Branickiego), Arch. Radziwiłłów V nr 5721 (Listy do Michała Radziwiłła).; B. Ossol.: rkp. 2242 (Pamiętniki Jędrzeja Grzymały Jabłonowskiego starosty bułkowskiego, kasztelana połanieckiego, chorążego pilznieńskiego…); B. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1931.

Jerzy Michalski