Jerlicz Roch h. Lis (ur. ok. 1740), generał. Pochodził ze spolonizowanej rodziny ruskiej (Irliczów), która wydała sporo kresowych oficerów kawalerii. Wstąpił do wojska w r. 1758 jako towarzysz w partii ukraińskiej. W czasie konfederacji barskiej służył pod Józefem Stempkowskim. W sierpniu 1770 r. spotykamy go w okolicach Niemirowa i Winnicy jako dowódcę (zapewne w stopniu namiestnika) oddziału przeprowadzającego działania przeciw hajdamakom («hultajom») i pomagającego władzom skarbowym w poborze podatków. W r. 1772 został chorążym, a w 1775 porucznikiem. Przed reorganizacją kawalerii, przeprowadzoną przez sejm 1776 r., dowodził najliczniejszym (219 koni) z 8 szwadronów dywizji ukraińsko-podolskiej. Po utworzeniu brygad kawalerii narodowej został 3 VI 1777 r. wicebrygadierem w 2. brygadzie dywizji ukraińsko-podolskiej (Michała Zielonki). W r. 1784 posłował z woj. kijowskiego na sejm grodzieński i został powołany w skład sądu sejmowego. Po śmierci gen. Zielonki zaawansował na brygadiera w stopniu generała-majora (patent z 28 III 1786). Brygada J-a stała w woj. bracławskim (kwatera w Lisiance) i pełniła służbę na granicy rosyjskiej (luki od Bohopola do Pukar). Ze Szczęsnym Potockim (następcą Stempkowskiego w sprawowaniu komendy dywizji) był J. w dobrych stosunkach. W r. 1787, podczas podróży Stanisława Augusta do Kaniowa, oddziały z brygady J-a były odkomenderowane na konwój dla króla i dla cesarza Józefa II. Wtedy to J. ofiarował królowi rękopis pamiętnika-kroniki swego przodka z XVII w. – Joachima Jerlicza. W tym czasie otrzymał Order Św. Stanisława. W styczniu 1789 r. Komisja Wojskowa rozkazała J-owi obsadzenie wojskiem okolic zagrożonych ruchami chłopskimi. Kwatera w Lisiance stała się miejscem przesłuchiwania licznych aresztantów. Zanim jeszcze sejm wydał odpowiednią konstytucję, J. w marcu i kwietniu rozpoczął akcję zaprzysięgania kleru prawosławnego na wierność Rzpltej (zwłaszcza przysięga 13 wyższych duchownych w Szpole 2 IV 1789). Akcję tę prowadził w porozumieniu z protopopem S. Lewandowskim. Sejmowa deputacja indagacyjna miała pretensje do J-a, że zbyt łagodnie postępował z podejrzanymi o bunt. Po usunięciu się Szcz. Potockiego dywizja ukraińsko-podolska rozpadła się na trzy, faktycznie samodzielne grupy dowodzone przez generałów-majorów: R. Dzierżka, S. Lubowidzkiego i J-a. Stojąc kwaterą w Tulczynie J. poza swą brygadą dowodził pułkiem piechoty im. Potockich i pułkiem straży przedniej Józefa Lubomirskiego. Przez swoich podkomendnych był tytułowany «generałem-majorem komenderującym dywizją bracławską». Spodziewał się, że w nowym etacie otrzyma potwierdzenie czynnej funkcji generała-majora (brygadierzy kawalerii narodowej byli generałami-majorami tytularnymi). Spotkał go zawód. W kwietniu 1790 r. musiał przekazać ks. Józefowi Poniatowskiemu dowodzone przez siebie pułki i pozostał jedynie przy brygadzie, która została przydzielona do dywizji wołyńsko-podolskiej Michała Lubomirskiego. Zajął kwaterę w Jampolu. Wkrótce potem, w związku z rozlokowaniem kawalerii na granicy austriackiej i rosyjskiej, z 12 szwadronów brygady J-a 8 zostało przeniesionych do dywizji bracławsko-kijowskiej ks. Józefa. J. skarżył się w liście do króla: «Komende^łruję czterema szwadronami jak major, nie jak generał». Przymawiał się o awans należny «starcowi pięćdziesięcioletniemu», albo o zezwolenie na odprzedanie swej rangi. Uzyskał już ofertę 4000 dukatów od Szydłowskiego star. mielnickiego; potem chciał sprzedać brygadierstwo rotmistrzowi Trzecieskiemu.

W czasie Sejmu Czteroletniego lustratorzy wytykali w brygadzie J-a różne usterki, jednak szwadrony wcielone do dywizji kijowsko-bracławskiej prezentowały się stosunkowo nieźle i na manewrach pod Bracławiem (wrzesień 1791) otrzymały od ks. Józefa «stopień dość dobry». Natomiast w szwadronach pozostających pod komendą J-a szerzyły się nastroje «malkontenckie». Pozostawało to w związku z antagonizmem między ks. Józefem a M. Lubomirskim, rozgoryczeniem brygadiera i dawnymi związkami oficerów (zwłaszcza głośnego później targowiczanina, wicebrygadiera Wojciecha Rudnickiego) ze Szcz. Potockim. J., od r. 1790 często narzekający na stan zdrowia, zdaje się coraz bardziej usuwał się na bok, przekazując komendę Rudnickiemu. W czasie kampanii 1792 r. nastąpiło wcielenie reszty brygady do korpusu ks. Józefa, ale Rudnicki, który przyprowadził 4 szwadrony z dywizji wołyńskiej, w czasie bitwy pod Zieleńcami przeszedł na stronę nieprzyjaciela. O udziale J-a w kampanii nie słychać. Ks. Józef raportował 16 VII: «Brygadier, nie wiem, gdzie jest». Po przystąpieniu króla do Targowicy J. został przydzielony jako generał-major «emplojowany» do dywizji III (Kościuszki), mającej stać w Sieradzkiem i Sandomierskiem. Ten projekt dyslokacji nie został zrealizowany i władze targowickie skierowały dywizję na dawne kwatery ukraińskie, gdzie po drugim rozbiorze została wcielona do armii rosyjskiej. Jako poddany Katarzyny II, J. został generał-majorem w dywizji ukraińskiej (pod komendą Lubowidzkiego), w skład której weszła jego dawna brygada, nazwana teraz dniestrzańską (pod komendą Macieja Perekładowskiego). Nie znamy losów J-a po likwidacji (rozpuszczeniu) przez Rosjan dywizji ukraińskiej w czasie powstania kościuszkowskiego.

J. żonaty był z córką Mikołaja Proskura, łowczego owruckiego. W jego brygadzie służyło dwóch Jerliczów (nie wiemy, w jakim stopniu pokrewieństwa z generałem): Wojciech (od 1775) i Marcin (od 1777). Wojciech w r. 1776 chorąży, w 1777 porucznik, został w 1786 przydzielony do komisji układającej regulamin dla kawalerii narodowej. W r. 1787 towarzyszył królowi do Kaniowa. W r. 1790 wystąpił z wojska i został deputatem na trybunał. W r. 1791 otrzymał Order Św. Stanisława. Marcin, od r. 1782 porucznik, dosłużył się stopnia majora.

W. Enc. Ilustr. (Jerlicz Joachim); Boniecki; Niesiecki; Uruski; – Dzwonkowski W., Polacy w armii Katarzyny II, [b. m. ok. 1919] s. 20, 22, 34; Górski, Historia jazdy, s. 154, 181, 202, 205, 210, 211, 213, 215, 219, 223, 255, 351; Kalinka W., Sejm Czteroletni, Kr. 1898 I 442; Korzon, Wewnętrzne dzieje, V; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. [b. r.]; Pawłowski B., Początki służby ks. Józefa Poniatowskiego w wojsku pol., „Kwart. Hist.” 1928 s. 533, 534, 544, 555, 559; Sakowicz E., Kościół prawosławny w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego, W. 1935; Skałkowski A., Książę Józef, Bytom 1913; Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kr. 1903; Wolański A., Wojna polsko-rosyjska 1792 – Kampania koronna, P. 1924; – Diariusz sejmu 1784, s. 4; Vol. leg., IX 8–9; – Arch. Państw. w Kr.: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów (Militaria); B. Czart.: rkp. 709, 727, 885, 922, 957.

Emanuel Rostworowski