Rupniewski Roch (1802–1876), powstaniec 1830/31 r., działacz demokratyczny Wielkiej Emigracji. Ur. w Turku (woj. kaliskie) w rodzinie szlacheckiej, był synem Jana i Tekli z Bońkowskich.

Po ukończeniu Szkoły Wojewódzkiej w Kaliszu, od 22 XII 1825 studiował R. budownictwo i miernictwo na Wydz. Nauk i Sztuk Pięknych Uniw. Warsz.; otrzymał tytuł inżyniera cywilnego w lipcu 1830. Należał do spisku podchorążych i wziął udział w walkach nocy listopadowej, atakując od frontu Belweder m. in. wraz z bratem Nikodemem, Ludwikiem Nabielakiem i Konstantym Trzaskowskim. Wstąpił do Akademickiej Gwardii Honorowej w stopniu porucznika. Dn. 4 XII 1830 pod wodzą płk. Ludwika Kickiego wyruszył, by opanować twierdzę Modlin. Dn. 2 I 1831 został awansowany na kapitana Gwardii Honorowej, a po jej rozwiązaniu, 3 II przeznaczony na podporucznika do 1. p. jazdy kaliskiej. Dn. 3 IV objął obowiązki adiutanta polowego przy gen. Kickim, a 14 V awansował na stopień porucznika w 5. p. ułanów z pozostawieniem na dotychczasowym stanowisku. Był w bitwach pod Grochowem, Dembem Wielkim, Kałuszynem i Ostrołęką. Odznaczony został 17 III 1831 Krzyżem Złotym Virtuti Militari. W bitwie pod Ostrołęką zniósł z pola walki ciało poległego gen. Kickiego. Brał udział w obronie Warszawy. Udał się na emigrację; do Francji przybył 17 XI 1831 w stopniu kapitana Gwardii Honorowej, przebywał początkowo w Paryżu, a później w Bourges. W kraju skazany został zaocznie wyrokiem Najwyższego Sądu Kryminalnego na karę śmierci, zamienioną w r. 1834 przez cara Mikołaja I na dożywotnią banicję.

W Paryżu zgłosił R. akces do Komitetu Narodowego Polskiego, dn. 10 IV 1832 podpisał jako jeden z pierwszych manifest Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP). Prawdopodobnie z początkiem r. 1833 wstąpił do loży masońskiej «Trinité Invisible». W związku z przygotowaniami wyprawy Józefa Zaliwskiego do kraju, został mianowany emisariuszem okręgowym w pow. pułtuskim i ostrołęckim. W połowie r. 1833 wyjechał do kraju i działał w okolicach Ostrołęki. Rozesłano za nim w Król. Pol. listy gończe (Natalia Kicka). Po powrocie do Francji, w r. 1834 wziął udział w wyprawie sabaudzkiej pod dowództwem gen. G. Ramorina. Wydalony z Francji, dn. 10 VI 1834 przybył do Anglii i zamieszkał w Londynie, 11 VII t. r. podpisał akt potępiający politykę ks. Adama Czartoryskiego. W r. 1835 kandydował w wyborach do Centralizacji, lecz otrzymał tylko dwa głosy. W lutym 1835 przeniósł się do Portsmouth, gdzie powołano go na członka Komisji Redakcyjnej sekcji Grudziąż TDP. Razem z Sewerynem Dziewickim rozwinęli tam szeroką akcję polityczną i oświatową. Oskarżano R-ego i Dziewickiego o próby skłócenia emigrantów. Dn. 30 X 1835 sekcja Grudziąż TDP przekształciła się w Gromadę Grudziąż Ludu Polskiego, dn. 6 XI t. r. R. zgłosił do niej akces. Należał do twórców Gromad Ludu Polskiego jako członek Komisji Przygotowawczej. Dn. 29 XI 1836 podpisał odezwę Gromad do ludu polskiego na rodzinnej ziemi. Przypuszczalnie był autorem odezw i rezolucji Gromad. Dn. 29 II 1836 został zawieszony w prawach członka TDP. W r. 1837 przeniósł się na wyspę Jersey, gdzie został sekretarzem tamtejszej Gromady Humań. Po rozwiązaniu 22 V 1843 Gromady Humań, R. miał bezpośrednio należeć do Gromad Ludu.

Dn. 7 V 1846 na Jersey R. ponownie wstąpił do TDP. W marcu 1848 z ramienia TDP usiłował zorganizować przewóz emigrantów z Londynu i Portsmouth do Polski. Sam udał się do Poznania, by wziąć udział w powstaniu. Po upadku powstania wyjechał z kraju, od 26 II 1849 zamieszkał w Londynie. Występował przeciw polityce Hotelu Lambert, w r. 1854 podpisał deklarację potępiającą politykę A. J. Czartoryskiego. W r. 1856 sprzeciwił się przyjęciu amnestii carskiej. Kandydował ponownie do Centralizacji otrzymując w r. 1855 – 50 głosów, w r. 1857 – 15, a w r. 1858 zaledwie 4 głosy. W r. 1866 zgłosił R. akces do Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Przez całe życie pisał wiersze, których większość pozostała w rękopisie, Zenon Świętosławski wydał tylko tomik poezji R-ego pt. Niezabudki jerseyskie (Jersey 1854). Ostatnie lata spędził w Liverpool i tu 26 XII 1876 zmarł, pochowany został na miejscowym cmentarzu, gdzie staraniem emigrantów ufundowano pomnik nagrobny.

Rodziny prawdopodobnie R. nie założył (wg Paszkiewicza, kawaler).

Brat R-ego Nikodem (1806–1878) był belwederczykiem i emigrantem. Ukończył studia prawnicze na Uniw. Warsz., dn. 15 XII 1829 otrzymał tytuł magistra prawa i administracji. Należał do spisku podchorążych. W czasie nocy listopadowej 1830 r. atakował Belweder od frontu zadając ciosy bagnetem Mateuszowi Lubowidzkiemu. Był dowódcą 8. kompanii akademickiej Gwardii Honorowej (3 XII 1830), następnie podporucznikiem 2. p. jazdy lubelskiej. Mianowany 30 VI 1831 porucznikiem przeniesiony został do 1. p. Mazurów. Po upadku powstania wyjechał na Morawy, a stąd do Anglii. Od 10 VI 1834 mieszkał w Londynie (gdzie 15 VIII 1834 podpisał akces do TDP), a w l. 1837–49 w St. Hellier na wyspie Jersey.

Podob. – litografia de Villaina, w: Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la Révolution du 29 Novembre 1830, Paris 1832; – Estreicher w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I, II cz. 1; Gerber, Studenci Uniw. Warsz. (bibliogr.); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol. (bibliogr.); Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., I, II, VII–VIII; – Bielecki R., Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji, W.-Ł. 1986; Bortnowski W., Walka o cele powstania listopadowego, Ł. 1960 s. 38 (dotyczy Nikodema Rupniewskiego); Kalembka S., TDP w latach 1832–1846, „Roczn. Tow. Nauk. w Tor.” T. 71: 1966; Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 r., Wr. 1984; Strnad J., Polskie powstanie listopadowe i Morawy w latach 30-tych XIX wieku, „Sobótka” R. 6: 1951 s. 219 (dotyczy Nikodema Rupniewskiego); Zajewski W., Walki wewnętrzne ugrupowań politycznych w powstaniu listopadowym 1830–1831, Gd. 1967; Zieliński L., Emigracja polska w Anglii w latach 1831–1846, Gd. 1964 s. 48–9; – Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 roku i pierwszych lat emigracji, Kr. 1966; Golejewski H., Pamiętnik, Kr. 1971; Goszczyński S., Noc belwederska, Paryż [ok. 1869] s. 13; Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 2, 6; Kicka N., Pamiętniki, W. 1972; Kruszewski I., Pamiętnik z r. 1830–1831, W. 1930 s. 198; – B. Czart.: rkp. 5478 t. II, Ew. 1560; B. Kórn.: rkp. 2521; – Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.

Janusz Pezda